Νοσταλγώντας το φως, του Πατρίσιο Γκουζμάν

Η ΑΜΑ Films παρουσιάζει το βραβευμένο ντοκιμαντέρ στο Φεστιβάλ Καννών του σημαντικού Χιλιανού σκηνοθέτη Πατρίσιο Γκουζμάν, Νοσταλγώντας το φως (NOSTALGIA DE LA CRUZ), από 22 Σεπτεμβρίου 2016 στους κινηματογράφους Άστυ και Πτι Παλαί.

ΣΥΝΟΨΗ

Στη Χιλή, στην έρημο Ατακάμα, σε τρεις χιλιάδες πόδια υψόμετρο, αστρονόμοι από όλον τον κόσμο συγκεντρώνονται για να παρατηρήσουν τα αστέρια. Ο ουρανός της ερήμου είναι τόσο διαφανής ώστε τους επιτρέπει να βλέπουν τα όρια του σύμπαντος.

Πρόκειται, επίσης, για ένα μέρος που η σκληρή θερμότητα του ήλιου «πέφτει» πάνω στην ανθρώπινη υπόσταση, η οποία παραμένει άθικτη: στις μούμιες, τους ανθρακωρύχους και τους εξερευνητές. Όπως και στα ερείπια των πολιτικών κρατουμένων της δικτατορίας.

Κι ενώ οι αστρονόμοι εξετάζουν τους πιο μακρινούς γαλαξίες σε αναζήτηση εξωγήινης ζωής, ελάχιστα πιο κάτω από τα παρατηρητήρια, οι γυναίκες σκάβουν μες στην έρημο σε αναζήτηση αγνοούμενων συγγενών τους.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σκηνοθεσία-Σενάριο: Πατρίσιο Γκουζμάν

Φωτογραφία: Κατέλ Ντγιαν

Μοντάζ: Πατρίσιο Γκουζμάν, Εμανουέλ Ζολί

Μουσική: Μιράντα Τομπάρ

Παραγωγοί: Ρενάτε Σασέ, Μίκε Μάρτενς, Κριστόμπαλ Βισέντε

Χώρα Παραγωγής: Χιλή, Γαλλία, Ισπανία, Γερμανία

Έτος Παραγωγής: 2010

Διάρκεια: 90 λεπτά

Διανομή: ΑΜΑ Films

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΠΡΕΜΙΕΡΑ ΣΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΣΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

Η έρημος Ατακάμα

Η έρημος είναι απέραντη, είναι ένα χρονικό όριο που αποτελείται από αλάτι κι άνεμο. Ένα τμήμα του πλανήτη Άρη στον πλανήτη Γη. Που είναι πάντα ακίνητο. Κι όμως αυτή η έκταση γης είναι γεμάτη με μυστηριώδη ίχνη του παρελθόντος. Υπάρχουν ακόμη τα ερείπια των χωριών, δυο χιλιάδων χρόνων πριν. Τα τρένα εγκαταλείφθηκαν στην άμμο από τους ανθρακωρύχους τον 19ο αιώνα, και δεν έχουν έκτοτε μετακινηθεί. Υπάρχουν επίσης κάτι γιγάντιοι τρούλοι, που μοιάζουν με εξωγήινα σκάφη, και στα οποία μένουν οι αστρονόμοι. Τριγύρω υπάρχουν ανθρώπινα υπολείμματα. Όταν πέφτει η νύχτα, ο Γαλαξίας φωτίζει τόσο έντονα ώστε προεξέχουν σκιές πάνω στο έδαφος.

Το αόρατο παρόν

Για έναν αστρονόμο, ο μόνος πραγματικός χρόνος είναι αυτός που έρχεται από το παρελθόν. Το φως των αστεριών κάνει εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια για να φτάσει εδώ. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αστρονόμοι ψάχνουν πάντα πίσω, στο παρελθόν. Συμβαίνει το ίδιο με τους ιστορικούς, τους αρχαιολόγους, τους γεωλόγους, τους παλαιοντολόγους και τις γυναίκες που ψάχνουν τους αγνοούμενους συγγενείς τους. Όλοι τους καταλήγουν στο ίδιο: ψάχνουν το παρελθόν ώστε να είναι σε θέση να κατανοήσουν καλύτερα το παρόν και το μέλλον. Μπροστά στο αβέβαιο μέλλον, μόνο το παρελθόν μπορεί να διαφωτίσει

Αόρατη ανάμνηση

Η ανάμνηση μας εγγυάται ζωή όπως και η ζεστασιά του ήλιου. Οι άνθρωποι δεν θα ήταν τίποτα χωρίς τη μνήμη, θα ήταν χωρίς αρχή και χωρίς μέλλον. Μετά από 18 χρόνια δικτατορίας, η Χιλή έχει και πάλι δημοκρατία. Αλλά με τι κόστος… Πολλοί έχουν χάσει φίλους, συγγενείς, σπίτια, σχολεία, πανεπιστήμια. Κι άλλοι έχουν χάσει τη μνήμη τους, ίσως για πάντα.

ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Βικτωρία & Βιολέτα

Γυναίκες που ψάχνουν αγαπημένα τους πρόσωπα

Η δικτατορία του Πινοσέτ σκότωσε τους αγαπημένους τους και έθαψε τα σώματά τους κάτω από την άμμο της ερήμου. Από τότε μόνο μερικά οστά έχουν βρεθεί. 28 χρόνια μετά δεν έχουν εγκαταλείψει την αναζήτησή τους. Θα συνεχίζουν να ψάχνουν μέχρι να πεθάνουν. Είναι όμορφες και αξιοπρεπείς.

Λοτάρο

Έμπειρος αρχαιολόγος

Ξέρει την έρημο όπως την παλάμη του χεριού του. Τα μάτια του μπορούν να μαντέψουν τι είναι κρυμμένο κάτω από την άμμο. Έχει ξεθάψει μούμιες χιλιάδων ετών. Ξέρει πώς να τους «μιλήσει». Βαθιά μέσα του έχει επηρεαστεί από τις ιστορίες αυτών των γυναικών και τις βοηθάει πώς να τους βρουν κάτω από την άμμο. Τις έχει μάθει πώς να ξεχωρίζουν τον κόκκο άμμου που από κάτω του βρίσκεται ένας δολοφονημένος του Πινοσέτ.

Γκασπάρ

Ο νέος αστρονόμος

Ο Γκασπάρ γεννήθηκε μετά το πραξικόπημα. Σπούδασε αστρονομία στο πανεπιστήμιο, στην εποχή του Πινοσέτ. Ο παππούς του τού δίδαξε πώς να παρατηρεί τα αστέρια μέσα από τα μαθηματικά (ένας επιστημονικός νόμος λέει ότι χωρίς τα μαθηματικά δεν μπορείς να φτάσεις τα αστέρια). Αναλύει το πρόσφατο παρελθόν της χώρας του, ενώ ταυτόχρονα μελετάει γαλαξίες.

Μιγκέλ

Ο αρχιτέκτονας της μνήμης

Επέζησε σε πέντε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου κρατήθηκε. Θυμάται όλες τις φυλακές που πήγε, κι όταν έζησε εξόριστος κατέγραψε επακριβώς όλες τις εμπειρίες του, ώστε να μην βρεθεί κανείς μετά να πει «δεν ήξερα ότι υπήρχαν».

Λουίς

Ο ερασιτέχνης αστρονόμος

Έμαθε να συνομιλεί με τα αστέρια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Είναι ένας εντυπωσιακά ταλαντούχος, ταπεινός και ικανός άνθρωπος που κατασκευάζει αστρονομικά εργαλεία με τα γυμνά του χέρια. Δουλεύει ενάντια στη λήθη.

Βαλεντίνα

Η κόρη των αστεριών

Παρόλο που οι γονείς της έχουν εξαφανιστεί, έχει τον πιο ανέμελο χαρακτήρα στην ταινία. Είναι τόσο γαλήνια που τα γεγονότα τα ξεπερνά πιο εύκολα από όλους μας. Έχει ανατραφεί από τους παππούδες της, οι οποίοι της δίδαξαν να παρατηρεί τον ουρανό.

ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΣΙΟ ΓΚΟΥΖΜΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΦΡΕΝΤΕΡΙΚ ΓΟΥΑΪΖΜΑΝ

Φ.Γ. Δεν πρόκειται να εξηγήσω την ταινία. Θα ήθελα να μιλήσουμε για το θέμα της, χωρίς να δώσουμε εξηγήσεις γι’ αυτήν.

Π.Γ. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την έρημο.

Φ.Γ. Επίσης, για τις γυναίκες και το σεβασμό που αισθάνεστε για αυτές. Οι κινηματογραφικές μεταφορές σας είναι πολύ δυνατές. Ξέρω ότι δεν σας αρέσει να μιλάτε γι’ αυτές, αλλά υπάρχουν μεταφορές που έχουν κάνουν με τις γυναίκες και την έρημο, κι άλλες με τους αστρονόμους και τον ουρανό.

Π.Γ. Τι σας ενδιαφέρει περισσότερο; Η αρχαιολογία ή η αστρονομία;

Φ.Γ. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η μεταφορά και η σχέση των γυναικών με τους αστρονόμους στην ταινία σας.

Π.Γ. Πιστεύω ότι οι μεταφορές προέκυψαν από τη γεωμετρική συμμετρία. Λατρεύω αυτό το κομμάτι της Χιλής. Πήγα εκεί την εποχή του Πινοσέτ και ποτέ δεν «γύρισα» πίσω. Παρέμεινε στη μνήμη μου ζωντανή η εικόνα και οι ασυνήθιστες αντιθέσεις της. Οι μεταφορές που λέτε υπήρχαν ήδη εκεί, εγώ απλώς τις γύρισα. Από τα εγκαταλελειμμένα ορυχεία του 19ου αιώνα στα σύγχρονα… Από τα σύγχρονα τηλεσκόπια στις ανακαλυφθείσες μούμιες από την εποχή του Κολόμβου. Από τα σύγχρονα μηχανήματα εξόρυξης στα παλιωμένα από το 1924…

Φ.Γ. Δεν συμφωνώ. Εσείς είστε που αναγνωρίσατε αυτές τις μεταφορές και τις «μεταφράσατε» σε μια σύγχρονη γλώσσα.

Π.Γ. Ίσως. Αλλά είναι οι γυναίκες που ενέπνευσαν να το κάνω αυτό. Διάβασα σε μια εφημερίδα, ότι στους πρόποδες των τηλεσκοπίων, έσκαβαν με τα χέρια τους.

Φ.Γ. Κι όμως δεν έχετε χρησιμοποιήσει την πιο απλή μέθοδο, που είναι να γυρίσετε μια παρατηρητική ταινία.

Π.Γ. Η αλήθεια είναι ότι δεν ήθελα να κάνω μια απλή περιγραφή της ερήμου. Ήθελα να ανακαλύψω νέα στοιχεία από το παρελθόν που θα πρέπει να μάθει ο κόσμος. Η εμμονή μου με την αστρονομία από την εφηβεία μου, με ώθησε να κινηθώ σε δύο άξονες, στα παρατηρητήρια των αστρονόμων και στον ανθρώπινο πόνο που λαμβάνει χώρα κάτω από αυτά, εκεί που γυναίκες δίνουν το δικό του αγώνα για τους αγαπημένους τους.

Φ.Γ. Ανακατευτήκατε και με την αρχαιολογία…

Π.Γ. Μια φίλη μου αρχαιολόγος μου έμαθε πώς ταξινομούν τις πέτρες και τα απολιθώματα που συλλέγουν από την έρημο. Έκανε κάποιες ανασκαφές στην περιοχή που γυρίστηκε η ταινία κι έμεινα καταγοητευμένος από το πώς λειτουργούν αυτοί οι επιστήμονες. Με την ταινία αυτή ένιωσα πολλά πρωτόγνωρα πράγματα και κυρίως ανακάλεσα μνήμες του παρελθόντος πολύ προσωπικές. Ίσως επειδή είναι μια πολύ προσωπική ταινία να φταίει που αντιμετώπισα προβλήματα οικονομικής υποστήριξης.

Φ.Γ. Μπορώ να το φανταστώ αυτό!

Π.Γ. Τέσσερα χρόνια πάλευα να γίνει η ταινία και να βρω υποστήριξη. Κάθε φορά που αποθαρρυνόμουν, το θέμα της και όλες αυτές οι εικόνες είναι που κρατούσαν ζωντανή τη φλόγα των γυρισμάτων και της ολοκλήρωσής της.

Φ.Γ. Μου αρέσουν όλα όσα είπαμε, γιατί σε καμία περίπτωση δεν εξηγούν την ταινία.

Π.Γ. Δεν θέλω να την εξηγήσω, αλλά να την αμφισβητήσω. Θέλω να πάντα να αμφισβητώ όλα όσα κάνω. Άλλωστε, με τόσες επιστήμες να μπλέκονται μες στην ταινία, αυτή η μαύρη τρύπα των ερωτημάτων γύρω από όλα αυτά τα θέματα είναι ανεξάντλητη. Όπως συμβαίνει με την ίδια τη χώρα άλλωστε

Φ.Γ. Η χιλιανή κοινωνία βυθίζεται σε αν απόλυτο σκοτάδι. Όσο ευημερεί λόγω συναλλάγματος τόσο τα προβλήματα των απλών ανθρώπων παραμένουν εκτός εικόνας.

Π.Γ. Οκτώ χρόνια πριν, σε ένα παρατηρητήριο στη Χιλή ανακαλύφθηκε ότι στην καρδιά του γαλαξία μας υπάρχει μια μαύρη τρύπα. Κι αυτή η μαύρη τρύπα ταξιδεύει σε όλον τον κόσμο μέσω της Χιλής πια.

Φ.Γ. Κι άλλη μεταφορά!

Π.Γ. Η έρημος είναι γεμάτη από αυτές. Δεν θέλω να το αμφισβητήσετε, αλλά πολλοί άνθρωποι έχουν δει UFO στην έρημο. Όπως και οι αρχαιολόγοι μούμιες που αποτελούν αντικείμενο μελέτης για τον πολιτισμό μας. Όλα βγαίνουν στο φως, λοιπόν!

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

Γεννήθηκε στο Σαντιάγο της Χιλής το 1941. Σπούδασε κινηματογράφο στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο του Καθολικού Πανεπιστημίου της Χιλής και στην Επίσημη Σχολή Κινηματογράφου στη Μαδρίτη, απ’ όπου κι αποφοίτησε με πτυχίο σκηνοθεσίας το 1970. Ο Γκουζμάν επέστρεψε στη Χιλή το 1971 και σκηνοθέτησε το πρώτο του ντοκιμαντέρ Ο πρώτος χρόνος, που κάλυπτε τους πρώτους δώδεκα μήνες της κυβέρνησης του Σαλβαδόρ Αλιέντε.

Δύο χρόνια αργότερα, ο Γκουζμάν γυρίζει το ντοκιμαντέρ Η Μάχη της Χιλής, μια τριλογία διάρκειας τεσσερισήμισι ωρών για τον τελευταίο χρόνο του Αλιέντε στην εξουσία. Τα γυρίσματα διήρκεσαν μέχρι την τελευταία μέρα του πραξικοπήματος. Την ημέρα του πραξικοπήματος, ο Γκουζμάν φυλακίστηκε στο Εθνικό Στάδιο της Χιλής, όπου και παρέμεινε εγκλωβισμένος για 15 μέρες. Σανίδα σωτηρίας έτεινε το Κουβανικό Κινηματογραφικό Ινστιτούτο (ICAIC), που προσφέρθηκε να αναλάβει την ολοκλήρωση του μοντάζ και των άλλων εργασιών του post-production της ταινίας. Ο Γκουζμάν μετοίκησε στην Αβάνα και τελείωσε την ταινία λίγα χρόνια αργότερα. Η Mάχη της Χιλής κέρδισε έξι μεγάλα βραβεία στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική και βρήκε διανομή στο εμπορικό κύκλωμα σε 35 χώρες.

Αργότερα, ο Γκουζμάν, που ζούσε στην Ισπανία και αργότερα στη Γαλλία, συνέχισε να γυρίζει ντοκιμαντέρ, πολλά εκ των οποίων επικεντρώθηκαν σε ζητήματα της χώρας του. Το 1986 γύρισε το Εν ονόματι του Κυρίου (Μεγάλο Βραβείο, Φεστιβάλ Φλωρεντίας 1987) για τον αγώνα της Καθολικής Εκκλησίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη Χιλή. Από το 1990 ώς το 1992 γύριζε τον Σταυρό του Νότου (Μεγάλο Βραβείο, Φεστιβάλ Μασσαλίας 1992) για τη θεολογία της απελευθέρωσης και τη λαϊκή θρησκοληψία. Το 1995, το Χωριό σε αγωνία είχε ως θέμα την ιστορική μνήμη ενός μεξικανικού χωριού.

Το 1997, το Χιλή, η επίμονη μνήμη διερευνούσε τη συλλογική πολιτική αμνησία στη Χιλή. Το 1999 έφερε το Νησί του Ροβινσώνα Κρούσου, με θέμα το ομώνυμο νησί στ’ ανοιχτά της Χιλής. Το 2001, η Υπόθεση Πινοσέτ εξέτασε τη νομική υπόθεση διεθνούς ενδιαφέροντος που κινήθηκε σε βάρος του Στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ (Μεγάλο Βραβείο, Φεστιβάλ Μασσαλίας 2001). Το 2002, ο Γκουζμάν ολοκλήρωσε το Μαδρίτη, μια προσωπική ματιά στην πρωτεύουσα της Ισπανίας.

Στη συνέχεια, γύρισε το Σαλβαδόρ, που κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 2006. Η βραβευμένη αυτή ταινία, που έτυχε μεγάλης αποδοχής, αφηγείται την ιστορία του Αλιέντε, από τα νεανικά του χρόνια στο Βαλπαραΐσο και τις πρώτες του προεδρικές καμπάνιες, μέχρι τις θαρραλέες κρατικές μεταρρυθμίσεις που πρότεινε και το θάνατό του στο βίαιο δεξιό πραξικόπημα στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973.

Οι πιο πρόσφατες ταινίες του Γκουσμάν είναι το Νοσταλγώντας το φως, που κέρδισε το βραβείο για το Καλύτερο Ντοκιμαντέρ (Prix ARTE) της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου, και συμπεριλήφθηκε στη λίστα με τις 10 καλύτερες ταινίες του 2010 του περιοδικού Sight & Sound. Και Το Μαργαριταρένιο Κουμπί που κέρδισε την Αργυρή Άρκτο και το Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ Βερολίνου 2015.

Ο Πατρίσιο Γκουζμάν είναι επικεφαλής του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ FIDOCS στο Σαντιάγο της Χιλής, που ίδρυσε ο ίδιος το 1997. Ζει στο Παρίσι.

(ΠΗΓΗ: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης)