Το «Μπέρτα Ίσλα», το μυθιστόρημα του Χαβιέρ Μαρίας ήρθε για να μας θυμίσει, τώρα που ο ίδιος δεν είναι πια εδώ, πως το μυθιστόρημα δεν έχει χάσει τίποτα από την αίγλη του και συνεχίζει, αν μη τι άλλο, να παράγει φιλοσοφία ίση ή και περισσότερη από αυτή που παράγουν οι κατ’ επάγγελμα φιλόσοφοι. Με σπουδές φιλοσοφίας και λογοτεχνίας ο Μαρίας συνδύαζε ανέκαθεν ένα εκπληκτικό ταμπεραμέντο αφήγησης και στοχασμού. Η ανάγκη του να φιλοσοφεί συνεχώς μέσα στα βιβλία του είχε ως αποτέλεσμα την διαμόρφωση ενός ιδιαίτερου ύφους, που με δυο λέξεις θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «ιδιοφυής φλυαρία». Καταιγιστικές σκέψεις προσφέρουν βάθος και προοπτική στην αφηγηματική του Ισπανού συγγραφέα. Μακροπερίοδος λόγος, παραληρηματικός ρυθμός, ειδικά στα πρώιμα βιβλία του, μια γλωσσική δίνη μέσα στην οποία βυθίζεται ο αναγνώστης κάθε φορά που μπαίνει στις σελίδες των μυθιστορημάτων του. Από την περίφημη «Καρδιά τόσο άσπρη» και την τριλογία «Το πρόσωπό σου αύριο» ο Μαρίας έφτασε με συνέπεια και συστηματική προσπάθεια στις εσχατιές της δημιουργίας του περνώντας από τις «Ερωτοτροπίες» και το «Έτσι αρχίζει το κακό», στο «Ίσλα Μπέρτα» και στο «Τομάς Νέβινσον.
Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφόρησε πρόσφατα το προτελευταίο του μυθιστόρημα σε μετάφραση Χριστίνας Θεοδωροπούλου, μέσα στο οποίο ο Μαρίας συνοψίζει όλα όσα του έμαθε η πολυετής ενασχόληση με τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία. Εθισμένος σε ιστορίες μυστηρίου αλλά και στη βαθιά πολιτική και κοινωνική ανάλυση, «στρατευμένος» στην πλήρη αποκαθήλωση του Φρανκισμού και στην ανάδειξη των δεινών που προκάλεσε αυτή η πολιτειακή λαίλαπα στην πατρίδα του, ο Ισπανός συγγραφέας τρυπώνει στον ανεξιχνίαστο κόσμο των παντοδύναμων μυστικών υπηρεσιών, δημιουργεί ένα αρχετυπικό χαρακτήρα πράκτορα που ξεφεύγει από τα στερεότυπα του Φλέμινγκ και του Τζον Λε Καρέ. Εφαρμόζει λοξές τομές στο παχύδερμο ενός αόρατου κράτους που κυριαρχεί αθόρυβα, απομυθοποιεί τον Τζεϊμσμποντισμό και τη βιομηχανία των υπερηρώων κατασκόπων, αναδεικνύοντας την τραγικότητα του ρόλου που καλείται να παίξει ο εκάστοτε κατάσκοπος. Ανάμεσα σε αυτές τις αδρές περιγραφές χωρούν ασφαλώς και όλα τα άλλα: ο έρωτας, ο θάνατος, η απώλεια, οι σχέσεις των ανθρώπων, οι μικρές και μεγάλες προδοσίες, οι ατιμίες, ο ρομαντισμός και η θαυμαστή επιμονή του καθενός να τα βγάλει πέρα με τη ζωή και με την πολυπλοκότητα της ύπαρξης. Σε όλη αυτή την αφηγηματική παλίρροια και άμπωτη, το σύμβολο είναι ασφαλώς η Μπέρτα Ίσλα, μια μοντέρνα Αντιγόνη που πενθεί για ένα νεκρό χωρίς πτώμα, που συνεχίζει όχι απτόητη, όχι ανεπηρέαστη αλλά σχεδόν αγέρωχη, τυλιγμένη από το μυστήριο της πολυετούς εξαφάνισης, του άντρα της ζωής της, του Τομάς Νέβινσον. Με αφορμή αυτό το πολυεστιακό δημιούργημα ο Μαρίας επιστρέφει στις παλιές του εμμονές, στον Σαίξπηρ αλλά και στον Συνταγματάρχη Σαμπέρ του Μπαλζάκ, ενώ συνυφαίνει όλη την πλοκή με στίχους του Τ.Σ. Έλιοτ κυρίως από τα Τέσσερα Κουαρτέτα, την Τετάρτη των Τεφρών αλλά και κάποια πρώιμα ποιήματά του. Η διακειμενικότητα, άλλωστε, υπήρξε μια από τις δεξιότητες του Μαρίας, όπως συμβαίνει με κάθε συγγραφέα που μαθαίνει τη λογοτεχνία όχι σε εργαστηριακό περιβάλλον αλλά από τις κατά μόνας αναγνώσεις.
Το Μπέρτα ‘Ισλα είναι αναμφίβολα ένα μυθιστόρημα-φάρος, μια δεξιοτεχνική επίδειξη μεγάλης αφήγησης, από αυτές που έχουμε τόσο ανάγκη σε μια εποχή που κατατεμαχίζει τα πάντα σε άπειρες και συχνά αχρείαστες εξειδικεύσεις, σε μια εποχή που η φιλοσοφία μάς έχει από καιρό εγκαταλείψει. Όπως γράφει ο Μαρίας: Μπορεί να ζούμε σε μια μόνιμη πλάνη, να πιστεύουμε ότι έχουμε μια ζωή κατανοητή και σταθερή και χειροπιαστή, και να ανακαλύπτουμε ότι όλα είναι αβέβαια, ρευστά, ανεξέλεγκτα, χωρίς θεμέλια σε σταθερό έδαφος ή μια παράσταση σαν να βρισκόμαστε στο θέατρο πεπεισμένοι ότι είναι η πραγματικότητα και να μην έχουμε αντιληφθεί ότι έσβησαν τα φώτα και σηκώνεται η αυλαία… Με τα λόγια του αυτά επαναφέρει το ζήτημα της αποστολής που έχει η καλή λογοτεχνία – να κινητοποιεί μέσα μας την πολύτιμη αμφιβολία για όλους και για όλα.
Διαβάστε επίσης:
Χαβιέρ Μαρίας – Μπέρτα Ίσλα: Ένα βιβλίο με σασπένς για την αλήθεια και την ηθική