Μία Γραμμή από Σχιστόλιθο ως συμβολική ρότα μιας αέναης Flaneurie

Baby, You Can Drive My Car

Ύστερα από τις σφοδρές περιπέτειές τους, ο Τομ Ρίπλεϊ και ο Γιόναταν Τσίμερμαν, αποκαμωμένοι αλλά μεταρσιωμένοι, νικητές και επιζήσαντες, οδηγούν ένα κόκκινο κατσαριδάκι σε μια παγωμένη παραλία. Ο Γιόναταν, θανάτω θάνατον πατήσας, τραγουδάει —θυμίζοντας ψέλλισμα του Τσέτ Μπέικερ— Beatles: “Bady, You can drive my car / yes, I’m gonna be a star’’. Σε όλη τη θρυλική ταινία Ένας Αμερικανός Φίλος του Βιμ Βέντερς τα αυτοκίνητα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο: άλλοτε είναι οχήματα κινδύνου, άλλοτε ελευθερία τροχήλατη, όπως είναι σε όλη τη μυθολογία της ροκενρόλλας τα αμάξια, ένα από τα πιο καθοριστικά σύμβολα στο φαντασιακό του 20ού αιώνα.

Αυτοκίνητα vs Πεζοπορία; Όχι. Διαλεκτική. Το ένα να συμπληρώνει το άλλο. Ένας ράθυμος (αλλά με τις έξι αισθήσεις σε επιφυλακή) περίπατος στην Κυψέλη μπορεί κάλλιστα και ήδιστα να αμιλλάται σε συντάραξη το αφηνιασμένο σπιντάρισμα μιας Mustang στη Δυτική Ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών. Ναι, διαλεκτική, αλληλοπεριχώρηση. Οπαίκτης/ρέκτης Ηλίας Καφάογλου (Αθήνα, 1958) υπογράφει δύο πονήματα που αλληλοσυμπληρώνονται.

Το ένα, με τίτλο Αυτοκίνητος Κόσμος — δοκίμιο για μια κοινωνική ιστορία του αυτοκινήτου (εκδ. ύψιλον, 2009) αφηγείται όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε για τα μαγικά τετράτροχα. Από τον Σκαραβαίο στην Μπουγκάτι (αμάξι με το οποίο αντάμωσε το χάρο η Ισιδώρα Ντάνκαν, και με το οποίο επέλεγε να μετακινείται ο Πικάσο), και από την BMW 3.0 CSL (την οποία τίμησαν με τον χρωστήρα τους καλλιτέχνες όπως ο Ρόι Λίχτενσταϊν και ο Φρανκ Στέλα) έως το Πεντακοσαράκι (poetry in motion) και την Πόρσε (που έστειλε στους ουρανούς τον Τζέιμς Ντιν), ο Καφάογλου καταγράφει/αναλύει διεξοδικότατα την ιστορία της κατάπωσης των χιλιομέτρων από τα αυτοκίνητα. ῾Ἁντίο᾽᾽, λέει ο Τζέιμς Ντιν σ᾽ έναν φίλο του, ῾῾λέω να πάω μια βόλτα με την Πόρσε᾽᾽. Και ο Καφάογλου σχολιάζει ποιητικά: ῾῾Πήγε εκεί στην έξοδο, εκεί όπου οι πιστοί χωρίς αιτία έχουν στήσει το δικό τους εικονοστάσιο. Ο θάνατος, παιδί της ανεμελιάς δεν είναι;᾽᾽

Ο ίδιος συγγραφέας (ας σημειωθεί ότι ο Καφάογλου είναι και μανιακός ραλίστας και δεινός διαβάτης) μας προσφέρει το πόνημα Πεζός — Ένας Μικρός Επαναστάτης (εκδ. ύψιλον, 2016). Βλέπουμε εδώ ότι τα πόδια είναι εξίσου αεράκι ελευθερίας με τα τροχοφόρα, ότι ο πεζοπόρος ζει εξίσου έντονα και σπινταριστά με τον οδηγό, ότι η ποιητική εμπειρία μιας περιπλάνησης είναι εξίσου ισχυρή με ένα ατέρμονο σανίδωμα του γκαζιού στις αχανείς δημοσιές. Ακόμα και ο θάνατος καραδοκεί εξίσου πλάι στον highway star και στον flâneur: ο θρυλικός συνοδηγός του Τζακ Κέρουακ, ο Νιλ Κάσαντι, δεν άφησε την τελευταία του πνοή στο τιμόνι αλλά στα χαλίκια, βαδίζοντας μερικά μερόνυχτα ασταμάτητα πλάι στις ράγιες.

῾῾Στον πεζό μέσα ζει το αιώνιο παιδί᾽᾽, μας θυμίζει ο Καφάογλου. ῾῾Στον βαδιζομανή μέσα ζει ένα παιδί κι ένας ερωτευμένος […] Τα παιδιά, οι ερωτευμένοι, και οι πεζοπόροι είναι, πράγματι, ανοιχτοί, εκτεθειμένοι, σε όλους τους ανέμους᾽᾽.

Οι Κλασικοί & το Βάδισμα

Έχουμε και λέμε: Νίτσε & Ντίκενς & Μπαλζάκ! Πεζοπόρησαν ακάματα, όπως και ο Τόμας ντε Κουίνσυ, και ανακάλυψαν άγνωστες γαίες της υπαίθρου αλλά και του αστικού τοπίου. Έγραψαν για την κίνηση των δύο ποδιών που σε μεταφέρει σε ποιητικούς και στοχαστικούς λειμώνες και δρυμούς. Ο Μπαλζάκ, περπατώντας, ανακαλύπτει στο Παρίσι ῾῾ένα έδαφος τόσο εξαντλημένο, ένα κοίτασμα από το οποίο μπορεί να εξαχθεί ένα ψήγμα χρυσού᾽᾽, ενώ στα βουλεβάρτα της Γάνδης κάνει παρατηρήσεις που τον άφησαν για καιρό εμβρόντητο: ῾῾Με έκπληξη διαπίστωσα ότι η κίνηση έχει διακριτές αποχρώσεις᾽᾽ (Θεωρία του Βαδίσματος, μτφρ. Γεωργία Ζακοπούλου, εκδ. Πατάκης, 2011).

Ο στοχασμός του Νίτσε επικεντρώνεται στη φιλοσοφία της περιπλάνησης, στη νομαδική σκέψη, και ο περιπατητής, ως φιλόσοφος, επιδιώκει να αδράξει το εφήμερο, να στοχαστεί την παροδικότητα και την περιοδικότητα, να είναι ως ταξιδιώτης ά-οικος, να αποθεμελιώσει τις σταθερές και τα θέσφατα, να παραβεί για να υπερβεί. Προοιωνίζεται, με τα πόδια, τον μουσηγέτη Κέρουακ, τον λυρικό/επικό του βολάν. Και ο Δημήτρης Ν. Λαμπρέλλης, φροντίζει να συναντηθούν οι δυο τους στο έργο του Από τον Nietzsche στον Kerouac — Το Θεμέλιο, η Άβυσσος, η Περιπλάνηση (εκδ. Παπαζήση, 2013).

Ο Τσαρλς Ντίκενς δεν θέλει να είναι άθυρμα του τυχαίου. Φροντίζει οι περιπλανήσεις του στο Λονδίνο να είναι περιπολίες, ακόμα και ο πιο νωχελικός περίπατός του να έχει ῾῾πάντοτε ένα προκαθορισμένο προορισμό᾽᾽ να αποτελούν οι έξοδοί του μια ῾῾εξερευνητική αποστολή ανά τας οδούς᾽᾽, δηλώνει στο βιβλίο Νυχτερινοί Περίπατοι (μτφρ. Ιάσων Καραχάλιος, εκδ. Παπαδόπουλος, 2017). Όπως εύστοχα σημειώνει στην Εισαγωγή της η Κατερίνα Σχινά, ῾Ἕνας flâneur, λοιπόν, είναι ο Ντίκενς, που ανανεώνει διαρκώς τον περιπλανητό βίο. Ένας άγρυπνος ῾ανέστιος᾽, που επιβραδύνει το βήμα του προς χάριν της παρατήρησης, επιβάλλει στα πράγματα τον δικό του χρόνο […] Ένας αντισυμβατικός ταξιδιώτης που δεν καταναλώνει τα τοπία, δεν περιδιαβαίνει ανέμελος τα αξιοθέατα, αλλά ερευνά όσα βλέπει και γράφει για όσα ερευνά, αναζητώντας τα τραύματα της μητρόπολης πίσω από τη φαντασμαγορία της᾽᾽.

Land Art Κάτω από την Ακρόπολη

Η Land Art/Περιβαλλοντική τέχνη συνδυάζει τη μεθεξιακή ατμόσφαιρα του βαδίσματος στη φύση, με τη θέαση της φύσης ως τέχνης in situ. Με γεωμετρικές παρεμβάσεις στο φυσικό τοπίο, ο καλλιτέχνης του τοπίου χρησιμοποιεί τα ίδια τα υλικά της φύσης, αντλώντας την ποιητική ατμόσφαιρα των στοιχείων και των στοιχειών της, αναζητώντας τη δημιουργία μέσα από τη φθορά, το άυλο μέσα από το υλικό και το χθόνιο.

Στον βράχο της Ακρόπολης, στο Ιερό Διονύσου Ελευθερέως στη Νότια Κλιτύ, ο Οργανισμός ΝΕΟΝ, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, παρουσιάζεται η ‘Athens Slate Line’, που είχε δομηθεί για πρώτη φορά το 1984, από τον guru της Land Art, Βρετανό Richard Long. Μία μικρή, ευθεία γραμμή από θραύσματα σχιστόλιθου συνομιλεί σιωπηλά με τη λιτή ανοδική μεγαλοπρέπεια του τοπίου, ξεδιπλώνοντας τη μνήμη σαν πέτρινο χαλί από αδρό μωσαϊκό, που οδηγεί προς την είσοδο του Μυθικού Τόπου, προς ένα χώρο και χρόνο σμιλεμένο από τις εγγραφές της λιτότητας, της αρμονίας και του ανθρώπινου Μέτρου.

Η Ιστορία περπατά στο Περιβάλλον και πετρώνει το Χρόνο βαθιά μέσα σε ένα άχρονο σύμπαν. Η διανοητική διεργασία που αναπτύσσεται κατά τη φυσική διαδικασία του βαδίσματος οδηγεί στην κατανόηση του τοπίου ως αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του ενιαίου συμπαντικού οργανισμού του οποίου είμαστε όλοι σωματικά μέλη του.

Διαβάστε επίσης: 

Athens Slate Line: Το νέο έργο του Richard Long στο Ιερό Διονύσου Ελευθερέως