Ιστορία και Ανθολόγιο κειμένων της Σύγχρονης Ισπανικής Λογοτεχνίας: Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

Η ισπανική λογοτεχνία του 20ού αιώνα είναι μία από τις πιο σημαντικές εθνικές λογοτεχνίες του περασμένου αιώνα σε παγκόσμιο επίπεδο. Από τον ισπανοαμερικάνικο Συμβολισμό [Μodernismo hispanoamericano] του Μανουέλ Ματσάδο ή του πρώιμου έργου του Χουάν Ραμόν Χιμένεθ και του Ραμόν Μαρία ντελ Μπάγε-Ινκλάν, στο μεταίχμιο του 19ου με τον 20ό αιώνα, έως τη Generación X των Ράι Λορίγα και Άνχελ Μάνιας, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, οι Ισπανοί λογοτέχνες παρήγαγαν έργα διαχρονικά τα οποία, μέσω των μεταφράσεων, διαδόθηκαν, διαβάστηκαν και καταξιώθηκαν παγκοσμίως.

Ενδιάμεσα σε αυτό το εκατοντάχρονο ταξίδι υπήρξαν πολλοί και ενδιαφέροντες «σταθμοί», όπως η Γενιά του ’98 (Μιγκέλ ντε Ουναμούνο, Πίο Μπαρόχα, Αθορίν), η Γενιά του ’14 (Χουάν Ραμόν Χιμένεθ, Ραμόν Πέρεθ ντε Αγιάλα), η Γενιά του ’27 (Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Ραφαέλ Αλμπέρτι, Πέδρο Σαλίνας), ο Κοινωνικός Ρεαλισμός της δεκαετίας του ’50 στην πεζογραφία (Ιγκνάθιο Αλδεκόα, Ραφαέλ Σάντσεθ Φερλόσιο, Κάρμεν Μαρτίν Γκάιτε) και στην ποίηση (Φρανθίσκο Μπρίνες, Άνχελ Γκονθάλεθ, Χοσέ Άνχελ Βαλέντε), ο Πειραματισμός της δεκαετίας του ’60 (Χουάν Γκοϊτισόλο, Χουάν Μπενέτ), οι Νεότατοι Ποιητές (Φέλιξ ντε Αθούα, Λεοπόλδο Μαρία Πανέρο, Άνα Μαρία Μος) ή η Νέα Πεζογραφία της δεκαετίας του ’80 (Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα, Χαβιέρ Μαρίας, Χούλιο Γιαμαθάρες, Ρόσα Μοντέρο), για να αναφερθούμε στους πιο σημαντικούς από αυτούς και τους κύριους εκπροσώπους τους.

«Η ισπανική λογοτεχνία», σημειώνει ο συγγραφέας του βιβλίου «Ιστορία και Ανθολόγιο κειμένων της Σύγχρονης Ισπανικής Λογοτεχνίας», «από τα τέλη του 19ου και σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του 20ού αιώνα, έζησε όσο ποτέ άλλοτε στην ιστορία της υπό την επιρροή και το βάρος των λεγόμενων “λογοτεχνικών γενεών”, των συγγραφέων δηλαδή εκείνων τους οποίους η λογοτεχνική εκδοτική και κριτική βιομηχανία ομαδοποίησε (εν τω γίγνεσθαι κυρίως, αλλά ενίοτε και εκ των υστέρων) βάσει κριτηρίων αισθητικών, θεματολογικών και/ή ηλικιακών». Η παρούσα ιστορία της ισπανικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα είναι η πρώτη που γράφεται στα ελληνικά και φιλοδοξεί να οργανώσει τη δαιδαλώδη και πολύσημη λογοτεχνική πραγματικότητα της χώρας κατά τον περασμένο αιώνα. Για τον σκοπό αυτόν το βιβλίο έχει χωριστεί σε εννέα ενότητες. Στην πρώτη εξετάζεται η λογοτεχνική παραγωγή στην Ισπανία κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Ακολουθεί μια δεύτερη ενότητα με τα κυριότερα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά ρεύματα που κυριάρχησαν στην Ισπανία στο μεταίχμιο των δύο αιώνων, του 19ου και του 20ού. Η τρίτη ενότητα αφορά τη σημαντικότερη ποιητική γενιά της Ισπανίας, τη θρυλική Γενιά του ’27. Η τέταρτη ενότητα ασχολείται με τη λογοτεχνία που γράφεται στην Ισπανία υπό το κράτος της σκληρής πολιτικής και εκκλησιαστικής λογοκρισίας που είχε επιβάλει στη χώρα το φρανκικό καθεστώς, αλλά και με τη λογοτεχνία που παράγεται από τους (αυτο)εξόριστους Ισπανούς συγγραφείς στο εξωτερικό. Η πέμπτη ενότητα πραγματεύεται τη λογοτεχνία στην Ισπανία από την πτώση του καθεστώτος, το 1975, μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα. Η έκτη ενότητα αποτολμά μια πρώτη επιγραμματική προσέγγιση στο ισπανικό λογοτεχνικό γίγνεσθαι των αρχών του 21ου αιώνα. Καθεμία ενότητα συνοδεύεται από παράρτημα με «Λογοτεχνικά κείμενα» (στο πρωτότυπο και σε μετάφραση) της περιόδου που εξετάζεται.

Όπως εξηγεί ο συγγραφέας:

«Οι σκοπιμότητες της χρήσης αυτών των διαχωρισμών είναι πολλές (όσες ίσως και οι αντιρρήσεις απέναντι σε αυτόν τον κατακερματισμό), η σημαντικότερη όμως δεν παύει να είναι η ανάγκη των ιστορικών της λογοτεχνίας να οργανώσουν, πάνω στο χαρτί πάντα, βάσει κάποιων συνήθως αμφιλεγόμενων κριτηρίων (ημερομηνία ή τόπος γέννησης των δημιουργών, λογοτεχνικό ύφος, θεματολογία κ.λπ.) τη λογοτεχνική πραγματικότητα και να κατατάξουν τους συγγραφείς με τέτοιο τρόπο, ώστε να κατορθώσουν να “τιθασεύσουν” και να μελετήσουν ένα φαινόμενο, το λογοτεχνικό, που στην πραγματική του διάσταση ήταν, είναι και θα παραμείνει (ευτυχώς) χαώδες και πολύσημο». Υπάρχουν άλλες τρεις, ιδιαιτέρως κατατοπιστικές και χρηστικές για όσους ενδιαφέρονται για την ισπανική λογοτεχνία του 20ού αιώνα, ενότητες. Η πρώτη με τον τίτλο «Ενδεικτική Βιβλιογραφία», παρουσιάζει τις σημαντικότερες ιστορίες ισπανικής λογοτεχνίας της χρονικής περιόδου που μας αφορά. Ακολουθεί ένα λεπτομερές «Χρονολόγιο» της ισπανικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, στο οποίο αναγράφονται κατ’ έτος οι ημερομηνίες γέννησης και θανάτου των σημαντικότερων δημιουργών, οι σπουδαιότεροι τίτλοι σε όλα τα λογοτεχνικά είδη και οι τιμηθέντες με τα κυριότερα λογοτεχνικά βραβεία (Νόμπελ, Θερβάντες, Εθνικό Βραβείο των Ισπανικών Γραμμάτων κ.λπ.). Στο τέλος παρατίθεται ένα πολύ βοηθητικό «Ευρετήριο ονομάτων συγγραφέων» για τον εντοπισμό εντός του βιβλίου των αναφορών που γίνονται σε κάθε συγγραφέα.

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Ιταλικής Φιλολογίας του ΑΠΘ στο γνωστικό αντικείμενο «Εφαρμοσμένη Μεταφρασεολογία» και ειδικό αντικείμενο «Ισπανική Λογοτεχνία». Διδάσκει επίσης «Ισπανική Λογοτεχνία και Δημιουργική Γραφή» στο ΕΑΠ και «Μετάφραση» στο Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μετάφρασης και Διερμηνείας του ΑΠΘ και στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγας (Ισπανία).

Έχει μεταφράσει από τα ισπανικά στα ελληνικά έργα των Ρ. Μ. ντελ Μπάγε-Ινκλάν, Ε. Πάρδο Μπαθάν, Μ. ντε Ουναμούνο, Φ. Γκαρθία Λόρκα, Ε. Σάμπατο, Μ. Ντελίμπες, Μ. Αλτολαγκίρε, Μ. Βάθκεθ Μονταλμπάν, Χ. Γιαμαθάρες, Ρ. Τσίρμπες, Χ. Αγέστα, Λ. Μ. Πανέρο, Σ. ντε Τόρο, Α. Μπράις Ετσενίκε, Α. Τραπιέγιο, Φ. Μπρίνες, Α. Γκαμονέδα, Α. Κουέτο, Φ. Ιγουασάκι, X. Καριόν, Α. Ενρίγκε και Τ. Σεγκόβια μεταξύ άλλων, και από τα καταλανικά στα ελληνικά έργα των Κ. Μονζό, Σ. Πάμιες, Μ. Οριόλς, M. Βέιγα και Ε. Νόλια.

Είναι συγγραφέας των βιβλίων: Πλασμένοι [Αφορμές] (Εκδόσεις Ποταμός, 2021). Proyecto GreQuerías. Antología del minicuento griego contemporáneo (σε συνεργασία με τον Eduardo Lucena, Εκδόσεις E.D.A. Libros, 2020). Literatura y Traducción. Apuntes (Εκδόσεις E.D.A. Libros, 2018). Σπιράλ ιστορίες (σε συνεργασία με τον Αλέξη Παλαιολόγο-Σοφό και τη Λητώ Παλαιολόγου-Σοφού, Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2017). Βγάλε ένα φύλλο… Ανθολογία ισπανοαμερικάνικου ερωτικού μικροδιηγήματος (Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2014). Η (α)πειθαρχία των λέξεων. Κείμενα για τη λογοτεχνική μετάφραση και την ισπανόφωνη λογοτεχνία (Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2014, Δεύτερη Αναθεωρημένη Έκδοση Εκδόσεις Πεδίο, 2021). Mini71cuentos, Ανθολογία ισπανοαμερικάνικου μικροδιηγήματος (Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2012). Ελληνοϊσπανικό και ισπανοελληνικό γλωσσάριο αθλητικών όρων (Εκδόσεις Πατάκη, 2007). Ισπανική λογοτεχνία του 19ου και 20ού αιώνα (σε συνεργασία με τον Βασίλη Αλεξίου, Έκδοση Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2003).