Φρύνη Μουζακίτου: Το “είναι” και το “φαίνεσθαι” της πολιτικής

Συλλέγοντας ντοκουμέντα από διασκέψεις, συναντήσεις κορυφής και φωτογραφίες των χώρων που διεξάγονται, η καλλιτέχνις δημιουργεί υβριδικές εικόνες, οι οποίες διαμορφώνουν μία νέα συνθήκη αντίληψης του ιστορικού συμβάντος. Με τα έργα της, όπως υποστηρίζει και η ίδια, θέλει να θίξει ζητήματα, να θέσει ερώτήματα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δίνει και τις απαντήσεις.

CultureNow: Για τίτλο της έκθεσής σας υιοθετείτε τη φράση «Δεν υπάρχει εξουσία πάνω στη γη που να συγκρίνεται με την δική του» από το 41^ο κεφάλαιο του Ιώβ. Μία φράση που επίσης υιοθετεί  και ο Άγγλος φιλόσοφος Τhomas Hobbes, από τους θεωρητικούς του κοινωνικού συμβολαίου, στο βιβλίο του Leviathan (1651), στο οποίο υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη φύση καθοδηγείται από τα πάθη και το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, και ως εκ τούτου μπορεί να καταφύγει σε οποιαδήποτε θηριωδία για να επιβάλλει την κυριαρχία της απέναντι στον πιο αδύναμο. Γιατί στα περισσότερα έργα που βλέπουμε στην έκθεσή σας δεν επικεντρώνεστε σε πρόσωπα της εξουσίας αλλά κυρίως στους χώρους εξουσίας και σε σημαίες, που αποτελούν εμβληματικά σύμβολα δύναμης και κυριαρχίας;

Φρύνη Μουζακίτου: Όπως είπε ο Μισέλ Φουκώ, η σημερινή εποχή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο ως η εποχή του χώρου. Διανύουμε την εποχή του ταυτόχρονου, την εποχή της αντιπαραβολής, του κοντινού/ μακρινού και της διάχυσης.  Τα  μέσα  μαζικής επικοινωνίας μας μεταφέρουν σε τόπους που κανονικά εμείς δεν θα είχαμε πρόσβαση αλλά με κάποιο τρόπο έχουν μπει στη ζωή μας ως κάτι οικείο. Όλοι έχουμε μια εικόνα για το οβάλ γραφείο, ως προς τα τυπολογικά χαρακτηριστικά του αλλά και ως προς τα πράγματα που αυτός ο χώρος συμβολίζει. Το μέγαρο Μαξίμου συχνά υποκαθιστά πολιτικά πρόσωπα στις ειδήσεις αποκτώντας διαστάσεις προσωποποιημένης εξουσίας. Οι αποφάσεις είναι σαν να μην λαμβάνονται από το πρωθυπουργικό επιτελείο αλλά από τον χώρο που το στεγάζει. Έτσι ακούμε ότι το Μαξίμου αποφάσισε ή το Μαξίμου διέρρευσε την τάδε πληροφορία. Ηγέτες, οι οποίοι προσπαθούν να εδραιώσουν ένα προφίλ δύναμης και εξουσίας, φωτογραφίζονται σε χώρους επιβλητικούς όπως ο Ερντογάν στο παλάτι του.

Ο χώρος στο έργο μου μέσα από σημεία και σύμβολα αντανακλά την ίδια την πολιτική εξουσία σε όλες της τις εκφάνσεις. Οι σημαίες ως εμβληματικά σύμβολα δύναμης κυριαρχούν σε όλες τις διπλωματικές συναντήσεις. Υπενθυμίζουν στο ευρύ κοινό ότι όλα γίνονται για την πατρίδα και τις εθνικές αξίες. Οι πολιτικοί μπροστά από σημαίες αποκτούν κύρος ως εκπρόσωποι και στυλοβάτες αυτών των αξιών.

CN: Στη σειρά έργων Τόποι Εξουσίας δημιουργείτε φανταστικούς χώρους, ψηφιακά κατασκευασμένους. Γιατί παρουσιάζετε τους χώρους κενούς, εμβληματικούς και κατά κάποιο τρόπο ιδεώδεις ενώ οι εγχάρακτες προτάσεις που έχετε τοποθετήσει στους χώρους είναι δανεισμένες από το διαδίκτυο, τη καθημερινή γλώσσα;  

ΦΜ: Τα έργα αυτά θέτουν ερωτήματα ως προς το είναι και το φαίνεσθαι της διεθνούς πολιτικής. Όταν σχεδίαζα αυτούς τους χώρους αισθάνθηκα ότι έπρεπε να αντιπαρατεθούν με ένα ανατρεπτικό στοιχείο που να ακυρώνει το ιδεώδες που προτείνουν και ταυτόχρονα να θέτει στον θεατή ερωτήματα ως προς το αν είναι υπαρκτοί ή όχι. Τα αναλόγια που κυριαρχούν στους χώρους αντικαθιστούν τα πρόσωπα, δηλώνουν αναμονή και λειτουργούν ως έμμεση αναφορά στον πολιτικό λόγο. Έτσι κατέληξα ότι το στοιχείο που έψαχνα έπρεπε να έχει μια σχέση με τον λόγο. Στο δοκίμιο για την τέχνη και την τεχνική της αναπαραγωγής της εικόνας, δηλαδή των νέων μέσων ο  Μπένγιαμιν μιλώντας για τον φασισμό, εύστοχα  προβλέπει την εξέλιξη και μεταστροφή του πολιτικού σε σταρ.

Ο Χίτλερ ως πρώτος διδάξας δεν πήγαινε πουθενά δημόσια χωρίς μια κάμερα πίσω του. Νομίζω πως το κείμενο του Μπένγιαμιν με οδήγησε και μου έδωσε την λύση που έψαχνα. Το διαδίκτυο βρίθει από site που δίνουν συμβουλές για οτιδήποτε. Οι φράσεις που επέλεξα είναι συμβουλές κενότυπες, αφελείς και φλύαρες, ωστόσο σε αυτές αναγνωρίζουμε την θεατρική εκφορά λόγου πολλών πολιτικών προσώπων μπροστά στην κάμερα και στο ευρύ ακροατήριο. Πιστεύω ότι αντιπαραθέτουν το εφήμερο απέναντι στο μνημειακό. Η αντίθεση αυτή αναιρεί την εμβληματικότητα του χώρου και λειτουργεί ως σχόλιο για συγκεκριμένα πολιτικά πρόσωπα και τον τρόπο προβολής τους στο διεθνές πολιτικό σκηνικό.

CN: Το έργο με το καρότσι και το ύφασμα είναι ένα ανεξάρτητο έργο ή μέρος της παραπάνω σειράς; Μιλήστε μας για αυτό.

ΦΜ: Το έργο αυτό δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της έκθεσης με έναυσμα τις κινητοποιήσεις των κίτρινων γιλέκων που συνέβησαν στη Γαλλία ως αντίδραση του κόσμου απέναντι σε συγκεκριμένες πολιτικές. Έτσι λοιπόν το κίτρινο ύφασμα πάνω στο καρότσι εργασίας μπορεί να εκληφθεί σαν μια χειρονομία στον χώρο σαν μια εκτόνωση από τον έντονο στρουκτουραλισμό που διακρίνει αυτή τη δουλειά.

CN: Έχετε δημιουργήσει με μολύβι πάνω σε χαρτί σημαίες που μοιάζουν ξεθωριασμένες, σαν να μην αποτελούν πλέον σύμβολα κυριαρχίας, και δημιουργούν μία αντίθεση με τα υπόλοιπα έργα της έκθεσης που έχουν έντονες αναφορές στην εξουσία και στην κυριαρχία. Γιατί δημιουργείτε αυτή την αντίθεση;

ΦΜ: Συνήθως μου αρέσει να δουλεύω με διαφορετικά μέσα στις εκθέσεις μου. Ήθελα αυτά τα σχέδια να θυμίζουν γραφές από παλιούς χάρτες και υφάνσεις πανιών έτοιμων να αποσυντεθούν. Έτσι και αλλιώς η σημαία ως εμβληματικό σύμβολο έρχεται από ένα πολύ μακρινό παρελθόν, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη διάσταση της θρησκείας, της ισχύος και της εθνικής κυριαρχίας. Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να σταθώ στο κείμενο της έκθεσης: «Η σημαία ως χειριστικό εργαλείο επικοινωνίας, επισείει την προσοχή στο έργο μου σαν πάλλουσα δυναμική μορφή, άλλοτε ορατή και άλλοτε αδιόρατη. Σαν ένα πολυκαιρισμένο και ξεθωριασμένο πανί  που συχνά ανασύρεται προκειμένου να  καλλιεργήσει εθνικιστικές εξάρσεις, υποβαθμίζοντας τον πρώτιστο ρόλο της να αφυπνίζει συνειδήσεις και να συντάσσει ομάδες με όρους αυθεντικής συλλογικής επικοινωνίας».

CN: Στην εγκατάσταση Non est potestas super terram quae comparatur ei έχετε γύψινες φράσεις που προέρχονται από τη διεθνή διπλωματική ορολογία και τις πολιτικές επιστήμες να πλαισιώνουν φωτογραφίες από συναντήσεις πολιτικών προσώπων. Σε αυτές τις φωτογραφίες υπάρχει ένα έντονο στοιχείο θεατρικότητας: ο τρόπος που είναι στημένα τα πολιτικά πρόσωπα, σαν να παίζουν έναν ρόλο και καλούνται να αποδώσουν τις συγκεκριμένες φράσεις από το πολιτικό και διπλωματικό «σενάριο». Ταυτόχρονα όμως, όπως στη φωτογραφία με την Θάτσερ και τον Ρήγκαν, τα πολιτικά πρόσωπα δεν μοιάζουν τόσο ισχυρά, είναι απλοί άνθρωποι που καλούνται να παίξουν έναν ρόλο στο παιχνίδι της εξουσίας. Σας απασχολεί αυτή η αντίθεση;

ΦΜ: Με όρους performance κάθε κίνηση μπροστά στην κάμερα για έναν επαγγελματία πολιτικό είναι υπολογισμένη. Σε αυτές τις συναντήσεις η στάση του σώματος, το βλέμμα αλλά και το φόντο πίσω από τα πρόσωπα έχουν μεγάλη πολιτική σημασία. Ωστόσο φαντάζομαι υπάρχουν στιγμές που κάτι μπορεί να τους ξεφύγει. Αυτές τις στιγμές προσπαθώ να αναδείξω στα έργα μου. Έτσι βάζω την Μέρκελ να ασφυκτιά στο παλάτι του Σαουδάραβα βασιλιά στρέφοντας το βλέμμα προς τα πάνω. Στην πραγματική φωτογραφία της Θάτσερ και του Ρήγκαν, τραβηγμένη από τον βετεράνο φωτορεπόρτερ Σκοτ Απλγουάιτ, και οι δύο φαίνονται πολύ πιο ανθρώπινοι σαν να βρίσκονται σε συνομιλία με τον φωτογράφο.

Στην δική μου εκδοχή, υπάρχει μια σχετικά ηθελημένη αμηχανία στο βλέμμα και στην κίνησή τους, σαν ο φακός να τους πιάνει σε μια στιγμή πριν την παράσταση. Η όλη σκηνή θεωρώ ότι φορτίζεται από την μαύρη τσάντα που τοποθέτησα σε πρώτο πλάνο, σύμβολο φετίχ για την Θάτσερ. Εκ των υστέρων, κάποιος φίλος μου έδωσε την πληροφορία ότι η σιδηρά κυρία πριν τα κρίσιμα πολιτικά meeting συχνά έλεγε «I m gonna handbag them». Νομίζω ότι σε αυτό το ψηφιακό κολάζ, η τσάντα – έστω και διαισθητικά από μεριάς μου – παίζει έναν ρόλο σημαντικό και ως προς την μορφή της εικόνας αλλά και ως προς τις εννοιολογικές της προεκτάσεις.

CN: Στη προηγούμενη δουλειά σας στη Στοά Αρσακείου το 2017 αγγίξατε το ζήτημα της οικονομικής κρίσης και κατ’επέκταση της πολιτικής και κοινωνικής κρίσης που εξακολουθεί να επικρατεί στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως. Και σε αυτή την έκθεσή σας στη Τούντα, χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα έκφρασης και μέσω του ζητήματος της εξουσίας αγγίζετε και πάλι πολιτικοκοινωνικά και οικονομικά ζητήματα. Τελικά αυτά τα ζητήματα είναι που σας απασχολούν και σας «στοιχειώνουν»;

ΦΜ: Θεωρώ πως η μια έκθεση ήρθε σαν φυσική συνέχεια της άλλης. Ναι, αυτά τα θέματα με απασχολούν και επειδή διαβάζω ιστορία βλέπω κάποια δυσοίωνα γεγονότα να επαναλαμβάνονται. Νομίζω πως η τέχνη οφείλει να θίγει ζητήματα και να θέτει ερωτήματα. Σίγουρα δεν δίνει απαντήσεις. Οι πολιτικοί από την άλλη οφείλουν να βρουν λύσεις και να δώσουν πειστικές απαντήσεις.

Διαβάστε επίσης: 

Εικαστική έκθεση της Φρύνης Μουζακίτου στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα