Φάουστ – Κατερίνα Ευαγγελάτου: Κριτική θεάτρου

Στην οργιώδη κόλαση του Φάουστ

“Έχει η κόλαση τους νόμους της κι εκείνη;

Μου αρέσει αυτό! Ώστε σίγουρα κανείς

μια συμφωνία με εσάς, αφέντες, κλείνει”

Φάουστ – Γκαίτε (μτφ Κων/νος Χατζόπουλος)

Ο Φάουστ του Γκαίτε αποτελεί πάντοτε μια μεγάλη πρόκληση τόσο για τους σκηνοθέτες που αναλαμβάνουν να φέρουν στα μέτρα ενός θεατρικού σκηνικού τον οργιαστικό κόσμο του Γερμανού δημιουργού, όσο και για τους ηθοποιούς που καλούνται να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις κάποιων από τους πιο διφορούμενους και απαιτητικούς ρόλους της παγκόσμιας δραματουργίας.

Ο Φάουστ είναι έργο πολύ-επίπεδο που επιδέχεται πολλές αναγνώσεις και αναλύσεις. Η υπόθεσή του, λαμβάνει χώρα τόσο στη γη, όσο και στον ουρανό. Ο Μεφιστοφελής αρχικά βάζει ένα στοίχημα με το Θεό: ότι μπορεί να παρασύρει τον αγαπημένο του άνθρωπο, ο οποίος προσπαθεί να μάθει ό,τι μαθαίνεται στη ζωή…

Ο Φάουστ είναι εξαιρετικά σπουδαγμένος, που «έχει διαβάσει τα πάντα, αλλά δεν ξέρει τίποτα», πράγμα που τον απογοητεύει τρομερά. Σκέφτεται ακόμη και το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας, μα σταματά μόλις ακούει να χτυπούν οι πασχαλινές καμπάνες. Πηγαίνει μια βόλτα με τον βοηθό του και όταν επιστρέφει, ένας γιγάντιος μαύρος σκύλος τον ακολουθεί. Δεν αργεί όμως να του αποκαλυφθεί ο ίδιος ο διάβολος μπροστά του και να του προτείνει μια συμφωνία.

Όσο βρίσκεται στη γη, ο Φάουστ θα μπορεί να ζητά ό,τι θέλει και ο Μεφιστοφελής θα ακολουθεί τις εντολές του. Στην κόλαση όμως, θα τον έχει υπηρέτη του. Ο διάβολος προκαλεί τον Φάουστ να υπογράψει το συμβόλαιο με αίμα και ενώ εκείνος αρχικά προσπαθεί να το αποφύγει, εν τέλει πείθεται και υπογράφει. Πολύ σύντομα θα συναντήσει και θα ερωτευτεί την Μαργαρίτα, μία έφηβη κοπέλα και θα θελήσει να την κατακτήσει. Με τις μηχανορραφίες του Μεφιστοφελή και την συμφωνία της γειτόνισσας και φίλης της, η Μαργαρίτα δεν αργεί να πέσει στην αγκαλιά του Φάουστ.

Τότε ξεκινά όμως και η ηθική της πτώση. Αρχικά δολοφονεί την μητέρα της με φίλτρο ύπνου, για να μπορεί να συναντά τον εραστή της. Όταν ανακαλύπτει ότι έχει μείνει έγκυος, ο αδερφός της προκαλεί τον Φάουστ σε μονομαχία και πέφτει νεκρός. Η Μαργαρίτα σκοτώνει το νόθο της παιδί και καταδικάζεται για δολοφονία. Στο μπουντρούμι που μένει κλεισμένη, ο Φάουστ και ο Μεφιστοφελής προσπαθούν να τη σώσουν, όμως εκείνη αρνείται πεισματικά και ζητά την ουράνια συγχώρεση, λίγο πριν το τραγικό της τέλος.

Ο μύθος γύρω από τον Φάουστ, επηρέασε αρκετούς μουσικούς, ενέπνευσε ζωγράφους, ποιητές και θεατρικούς συγγραφείς.

Ο κεντρικός ήρωας αφού ορκιστεί να παραδώσει σώμα και ψυχή στο διάβολο, να απαρνηθεί την χριστιανική του πίστη και να υπογράψει τη συμφωνία με το αίμα του, ξεκινά μία περιπλάνηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ανακαλύπτει εκ νέου τον κόσμο, με μια δύναμη και συναισθήματα πρωτόγνωρα. Οι ηθικές του αναστολές παύουν να υπάρχουν και η παντοδυναμία της νιότης που διαποτίζει το έργο, ανάγεται σε σύμβολο. Ο Φάουστ θα βρεθεί σε μέρη που δεν είχαν καν περάσει από μυαλό του, θα μιλήσει με πονηρά πνεύματα και φανταστικά πλάσματα, ενώ αποκορύφωση θα είναι για αυτόν η αποπλάνηση ενός αθώου κοριτσιού.

Αυτό το κορίτσι, η Μαργαρίτα, χωρίς αυτοπεποίθηση και ενδοιασμούς, θα του παραδοθεί άνευ όρων, αλλά λόγω της αγνής της ψυχής θα είναι η μόνη που θα αντιληφθεί την φύση του διαβόλου. Αφού εγκαταλειφθεί από αυτόν που αγάπησε, θα σκοτώσει το παιδί τους. Τα συναισθήματα του ήρωα ύστερα από αυτές τις μεταπτώσεις εναλλάσσονται. Από έρωτας γίνονται απελπισία και από απελπισία μετάνοια.

Το κείμενο έχει έντονα αρχαιοελληνικά στοιχεία , που προδίδουν τόσο η γενική δομή του έργου, όσο  η τραγικότητα του κεντρικού ήρωα. Από την άλλη, δεν δίνεται ξεκάθαρα η ύπαρξη ή μη, κάθαρσης, ενώ πολλά έχουν γραφτεί για τον τρόπο που οι μελετητές επιμένουν να ερμηνεύουν την τελευταία σκηνή. Άλλωστε, υπάρχει και η συνέχεια της ιστορίας, όπου ο Φάουστ μεταφέρεται σε ένα άλλο πεδίο, με νέες περιπέτειες και διαφορετικό σκοπό και εκεί η αφήγηση και οι συμβολισμοί γίνονται ακόμα συναρπαστικότεροι.

Η σύλληψη της Κατερίνας Ευαγγελάτου, έδωσε μία ιδιαίτερη και φρέσκια πνοή στο κείμενο, παρά κάποιες επί μέρους απορίες ή ενστάσεις που δημιουργούνται. Το εικαστικό κομμάτι της παράστασης και κυρίως η σωματική αναπαράσταση της κόλασης από ένα πλήθος ηθοποιών και χορευτών, είναι από τα πιο δυνατά σημεία του έργου. Οι σκηνικές λύσεις που προτείνει είναι εντυπωσιακές και ευρηματικές. Δεν αποδόθηκε όμως πλήρως το μυστικιστικό πνεύμα του κειμένου.

Τα συμβολιστικά σκηνικά της Εύας Μανιδάκη, έδωσαν μια διάσταση ανύψωσης ή πτώσης των ηρώων. Σε συνδυασμό με τους υποβλητικούς φωτισμούς της Ελευθερίας Ντεκώ, μπορούμε να μιλάμε για ένα ιδιαίτερο και ενδιαφέρον εικαστικό σύνολο. Τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα ήταν μοντέρνα και εντυπωσιακά. Ειδική μνεία στην έξοχη μουσική σύνθεση του Γιώργου Πούλιου, χωρίς τη συμβολή της οποίας, το αποτέλεσμα δεν θα ήταν το ίδιο, καθώς δένει με τη σωματική διάσταση της σκηνοθεσίας, καθώς και τις απαιτητικές χορογραφίες της Πατρίσιας Απέργη. Τέλος, η μετάφραση του Σπύρου Ευαγγελάτου, ήταν εύληπτη και βοήθησε στο να φτάσει ο απαιτητικός λόγος του Γκαίτε, όσο το δυνατόν πιο κατανοητός στα αυτιά των θεατών.

Ερμηνευτικά, ο Νίκος Κουρής στο ρόλο του «Φάουστ» παρουσιάζεται καταδυναστευμένος από τις προσωπικές του ανησυχίες, βάσανα και αναζητήσεις. Δίνει μια εσωτερική, βαθιά και συναισθηματική ερμηνεία, που έρχεται σε αντίθεση με την εξωστρεφή ερμηνεία του «Μεφιστοφελή». Ο Αργύρης Πανταζάρας, διαθέτει πηγαίο δυναμισμό, ενέργεια  και μεγάλες κινησιακές δυνατότητες, τις οποίες εξαντλεί πάνω στη σκηνή σε ένα γενικά άρτιο αποτέλεσμα. Η Νάνσυ Σιδέρη, αποτυπώνει κάπως πιο τυπικά αυτήν την αθωότητα και τις αγνές προθέσεις της Μαργαρίτας, που αφήνεται να παρασυρθεί από τη γοητεία του Φάουστ. Η Μάρθα της Δήμητρας Βλαγκοπούλου, έχει εκκεντρική ερμηνευτική διάσταση που προσδίδει τόνους υπόγειας θλίψης. Αξιοπρεπείς μα λίγο πιο συμβατικές οι ερμηνείες των Ερρίκου Μηλιάρη (Βάγκνερ), Κλήμη Εμπέογλου (Βάλεντιν), Καλλιόπης Παναγιωτίδου (Λίζα) και Αγησίλαου Μικελάτου (Μάγισσα, Σπουδαστής).

Ο Φάουστ είναι ένας καθρέφτης για τον άνθρωπο που ζητά να μάθει περισσότερα από όσα έχει τις δυνατότητες να γνωρίσει. Παρασυρμένος από αυτήν την επιδίωξη θα καταστρέψει ό,τι πόθησε, προδιαγράφοντας την ηθική και συναισθηματική του πτώση.