Έξω απ’ τα δόντια: Επαναστατικός πνευματικός λόγος δια χειρός Αλεξάνδρου

Πέρα από κάθε αμφιβολία το βιβλίο του Άρη Αλεξάνδρου Το κιβώτιο αποτέλεσε και αποτελεί μία από τις πιο σπουδαίες κιβωτούς της ελληνικής λογοτεχνίας, ένα βιβλίο ορόσημο στην ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας ως προς την θεματική του αλλά και ως προς τον επαναστατικό αφηγηματικό του χαρακτήρα. Ο Άρης Αλεξάνδρου άφησε δίχως άλλο το αποτύπωμά του καθώς υπήρξε ένας πολύ δραστήριος, ενεργός και πολυπράγμων πνευματικός άνθρωπος του τόπου κάτι που διαφαίνεται και από τα κείμενα που βρίσκουμε στο εν λόγω βιβλίο, μία συλλογή από κείμενα που έχουν χαρακτήρα πολιτικό και κοινωνικό, κείμενα που είναι ποτισμένα με την ανάγκη του Αλεξάνδρου να εκφραστεί ελεύθερα σε μία περίοδο δυσμενή για την ελευθερία του λόγου. Ο Αλεξάνδρου πρωταγωνίστησε στην εποχή του με την δράση του και τις απόψεις του, ένας πιστός των ιδεών της αριστεράς, μιας άλλης αριστεράς σε μία εποχή όπου υπήρχαν οι διώξεις, οι φυλακίσεις, οι προπηλακισμοί και βέβαια οι περίφημης εξορίες.

Ένας διαχρονικός πνευματικός άνθρωπος που λείπει σήμερα

Ο Αλεξάνδρου έζησε σε μία περίοδο ιστορικά άστατη και ασταθή, σε μία περίοδο ιστορικών και πολιτικών ζυμώσεων, σε μία εποχή όπου υπήρχε έντονο το στίγμα της αντιπαράθεσης και των ιδεολογικών διαφορών, κάτι άλλωστε που αποτυπώνεται και μέσα από τα κείμενα που έχουμε την χαρά να διαβάσουμε και να μελετήσουμε. Το μεταφραστικό έργο του Αλεξάνδρου είναι αυτό που πρωτίστως οφείλουμε να μνημονεύσουμε καθώς οι μεταφράσεις του κυρίως της ρωσικής λογοτεχνίας έχουν μείνει πραγματικά αξεπέραστες και διαβάζονται έως σήμερα σαν να γράφτηκαν χθες. Ο ίδιος μετέφρασε απευθείας από τα ρωσικά μιας και γεννήθηκε και έζησε για χρόνια στην Ρωσία αλλά και αργότερα στη Γαλλία για να ξεφύγει από τα δίχτυα της Χούντας. Υπήρξε ποιητής, πεζογράφος, αντιστασιακός αλλά και θεατρικός συγγραφέας αν κρίνουμε από τα έργα που βρίσκουμε στο βιβλίο αυτό.

Χαρισματικός και πολυσχιδής προσωπικότητα, ο Αλεξάνδρου ξεδιπλώνει στο παρόν σύγγραμμα το φάσμα των απόψεών του αλλά και των σκέψεών του σε σχέση με διάφορα ζητήματα που τον απασχολούσαν καθώς είχε από νωρίς δράση αντιστασιακή τόσο στην περίοδο της Κατοχής, όσο και τον Εμφύλιο αλλά και αργότερα κατά την περίοδο της δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Στα κείμενά του εδώ ξετυλίγεται το επαναστατικό αλλά και ορθό πνεύμα των συλλογισμών του καθώς αναφέρει για παράδειγμα: “Ένας οπτιμιστής πάντα πιστεύει στην πρόοδο της κοινωνίας της εποχής του και κατά συνέπεια και στη δική του πρόοδο. Ένας πεσιμιστής αμφιβάλλει για την κάθε αντικειμενική πραγματικότητα που τον τριγυρίζει και ζητάει τη λύτρωση στον εαυτό του”. Ο κόσμος του Αλεξάνδρου είναι ένας κόσμος λογικής και όχι άκρων, ένας κόσμος όπου υπερισχύει η σύνεση, η σοφία, η επεξεργασία της πληροφορίας.

Ο ίδιος υπήρξε ένας πιστός αγωνιστής των ιδανικών που πρέσβευε και δεν παρέκκλινε από αυτά για να αποφύγει δεινά και κακουχίες, είχε την ταυτότητα του ανθρώπου που παλεύει και πασχίζει να υπερισχύσει το καλό και τα πρόσωπα στα οποία αναφέρεται ήταν φυσιογνωμίες για τις οποίες έτρεφε σεβασμό. Το κείμενό του για τον Μαγιακόβσκι, για αυτόν τον κορυφαίο ποιητή, αυθεντικό πολιτικό άνδρα και γνήσιο επαναστάτη, είναι ένας ύμνος στην διανοούμενο άνθρωπο που περνάει δεινά, που υποφέρει υπό τον ζυγό ενός παραλογισμού, υπό ένα καθεστώς που απαγορεύει την ανεξαρτησία του λόγου και θέλει να φιμώνει τους καλλιτέχνες και τους πνευματικούς ανθρώπους. “Το δράμα του Μαγιακόβσκι είναι ότι προσπάθησε (και φυσικά δεν το κατόρθωσε) να συμβιβάσει δύο ασυμβίβαστες ιδιότητες: αυτή του πολιτικού και του ποιητή. Εντάχτηκε στην Επανάσταση και πολέμησε στην από δω μεριά του οδοφράγματος, που αυτός τη διάλεξε και με τον νου του και με την καρδιά του, στην από δω, στην προλεταριακή μεριά που τη θεωρούσε δική του”.

Ο Αλεξάνδρου θα μας μιλήσει για πλήθος Ρώσων συγγραφέων που βασανίστηκαν και άλλοι πέθαναν υπό το σταλινικό καθεστώς ως αντιρρησίες και εχθροί όπως για παράδειγμα ο Ισαάκ Μπάμπελ, ο Όσιπ Όντελσταμ, ο Μπόρις Πάστερνακ. Τα λέει πραγματικά έξω από τα δόντια όπως είναι και ο τίτλος του βιβλίου γιατί δεν διστάζει να πει τα πράγματα με το όνομά τους και να καυτηριάσει άθλιες καταστάσεις προσπάθειας χειραγώγησης. Τόσο στην Αντιγόνη όσο και στον καθηγητή Βαρχάιτ, δύο θεατρικά κείμενα, ο Αλεξάνδρου σατιρίζει και ουσιαστικά κατακεραυνώνει εμμέσως πλην σαφώς το δράμα της καταπίεσης και της ανελευθερίας που επικρατεί στην Σοβιετική Ένωση, τραύματα που συνεχίζονται και ως σήμερα δυστυχώς δεν έχουν επουλωθεί.

Πέρα όμως από την κριτική του σε πρόσωπα και πράγματα, ο Αλεξάνδρου θα εκφραστεί σε πείσμα των καιρών για την σημασία της λογοτεχνίας και για τον τρόπο που εκείνος την προσεγγίζει, τα λόγια του είναι βάλσαμο και ιδιαίτερα στοχαστικά μεταφέροντάς μας πάλι με αναφορές σε προσωπικότητες όπως ο Μπρεχτ για παράδειγμα το νόημα της πνευματικότητας και της ανάγκης για έρευνα και αντικειμενική και πραγματική ανάλυση των γεγονότων δίχως αφορισμούς και καταδίκες. Εξάλλου, ο ίδιος το γράφει επακριβώς: “Ο Γαλιλαίος του Μπρεχτ είναι ο άνθρωπος που δε διστάζει να ερευνήσει την αντικειμενική πραγματικότητα κι όταν ακόμα διαβλέπει και όταν ακόμα είναι σίγουρος πως οι έρευνές του θα τον οδηγήσουν στην ανατροπή των επίσημων και παραδεγμένων απ’ όλους απόψεων”.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

“Μην πιστεύοντας στο αλάθητο κανενός Πάπα και κανενός ιερατείου, θα ήμουν τουλάχιστον ασυνεπής αν υποστήριζα πως είμαι αλάθητος. Σαν τον Γαλιλαίο του Μπρεχτ, είμαι πάντα έτοιμος να ξαναρχίσω απ’ την αρχή”.

“Ο ποιητής, λέει ο Μαγιακόβσκι, μένει πάντα χρεωστής απέναντι στον κόσμο. Πληρώνει πάντα τόκους και πρόστιμα για τον πόνο των ανθρώπων”.

Διαβάστε επίσης:

Έξω απ’ τα δόντια: Κυκλοφόρησε το βιβλίο του Άρη Αλεξάνδρου από τις Εκδόσεις Πατάκη