Αν κάθε βιβλίο δεν είναι και μία νέα ανακάλυψη και αποκάλυψη μαζί, αν ένα μυθιστόρημα δεν απογειώνει την φαντασία μας και στο τέλος δεν έχουμε αποτυπώσει στο μυαλό μας έστω μία φράση, μία στιγμή, ένα στιγμιότυπο μήπως το βιβλίο δεν μας προσέφερε τίποτε περισσότερο από αυτά που ήδη γνωρίζουμε, άρα μάταιο το εγχείρημα της ανάγνωσης;
Από τον Γιάννη Αντωνιάδη
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Και αυτό γιατί δεν κέντρισε κάποιον αγωγό ή κάποιο σημείο του εγκεφάλου και μας άφησε παντελώς αδιάφορους. Αυτό συμβαίνει όταν τα ερεθίσματά που προσπάθησε να μας μεταδώσει ήταν απλά επιφανειακά και ναυάγησαν στα αβαθή γιατί δεν προσάραξε στο λιμάνι της μνήμης μας. Κάτι τέτοιο θαρρώ πως δεν αποκλείεται να συμβεί μόλις πιάσετε στα χέρια σας το ανάγνωσμα του εκκεντρικού κυρίου Roth με τις εικόνες και τα πρόσωπα μίας εποχής που μας κλείνει το μάτι ακόμα και σήμερα ή μάλλον για να είμαι πιο ακριβής κυρίως σήμερα. Τελικά, και αυτό το συμπεραίνω κάθε φορά που γίνομαι ακόμα πιο ώριμος ως αναγνώστης, πως μυθιστόρημα χωρίς βάσανο ζωής και χωρίς ίχνη προσωπικών βιωμάτων εκ μέρους του συγγραφέα δεν νοείται, μοιάζει σαν έναν κόσμο δίχως συναίσθημα και δίχως ανθρωπιά, σαν μία θάλασσα δίχως πλαγκτόν και μία φύση δίχως πανίδα και χλωρίδα, για τέτοιο χάσμα συζητάμε.
Το βιβλίο αυτό σαν μία άλλη απολογία του Σωκράτη που θέλει να αποκοιμίσει τις ενοχές και τα βάρη της συνείδησης ξεδιπλώνεται μπροστά μας όπως ο ήλιος στην ανατολή, μέσα από έναν καταιγιστικό και συνάμα απρόβλεπτο ρυθμό καταγραφής γεγονότων που αιχμαλωτίζουν και δημιουργούν εικόνες της ζωής του αφηγούμενου, ενός ανθρώπου που μοιάζει στο τέλος να απελευθερώνεται από ένα στοιχειωμένο πλαίσιο τύψεων που τον κατατρέχουν. Ο Σεμιόν Γκολούμπτσικ είναι μία μορφή πάνω στην οποία χτίζεται όχι μόνο ένα μυθιστόρημα αλλά μία ολόκληρη εποχή διαφθοράς, σκοτεινών και υπόγειων διαδρομών, ένας οχετός ανθρώπινης κατάντιας, την συνέχεια της οποίας έχουμε την ατυχία να βιώνουμε σήμερα. Βρισκόμαστε λίγο πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και στις σελίδες της απολογίας αυτής μυρίζουμε ήδη τις ιαχές του πολέμου να ηχούν καθώς η κοινωνία βρίσκεται κυριολεκτικά στα κάγκελα και οι συνομωσιολογικές απόπειρες δίνουν και παίρνουν όπως εναλλάσσεται ο ήλιος με τα σύννεφα σε τροπικά κλίματα. Ο Γκολούμπτσικ σκιαγραφεί με την αφήγησή του έναν κόσμο όπου το ψέμα, η αδικία και η προδοσία για χάρη αγαθών που ουδεμία ανθρώπινη πλευρά έχουν, κυριαρχούν και πολιορκούν το καλό, το ποιος θα βγει νικητής από αυτήν την μονομαχία ουδείς γνωρίζει. Ο ήρωας του Roth είναι απλά μέρος του προβλήματος, καλείται να διεκδικήσει τον ρόλο του και την θέση του σε μία κοινωνία βρώμικη, ξεδιάντροπη όπου δεν υφίσταται ίχνος σεβασμού. Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι είναι μία ρήση θαμμένη βαθιά όπως ο τάφος του στρατηλάτη Αλέξανδρου.
Η μοίρα του όρισε να έχει πατέρα τον πρίγκιπα Κραπότκιν, ένα πρόσωπο αμφιλεγόμενο, ψυχρό και αδιάφορο μιας και τα πλούτη και η πολυτέλεια στην οποία βασιλεύει έχουν τυφλώσει τα πατρικά του και όχι μόνο συναισθήματα. Αγνοεί την ύπαρξη δεκάδων παιδιών, τα οποία απέκτησε με διάφορες γυναίκες κατά το παρελθόν και ένας από αυτούς είναι και ο Γκολούμπτσικ, ένα έρμαιο της ίδιας του της τύχης ή ατυχίας, όπως θέλετε ονομάστε το, καθώς η απάρνηση του πατέρα του προς το πρόσωπό του τον μαστιγώνει και τον καταθλίβει. Βλέποντας πως ο πατέρας του έχει αποφασίσει να υιοθετήσει και να νουθετήσει έναν άλλο νέο που ουδεμία σχέση είχε μαζί του, τον οδηγούν να επιστρατεύσει όλες του τις δυνάμεις για να εκδικηθεί το πρόσωπο που έκλεψε από τα χέρια του ένα άλλο μέλλον και μία άλλη πορεία ζωής. Με λίγα λόγια ο άσωτος πατέρας ποτέ δεν πρόκειται να αναγνωρίσει στο πρόσωπο του Γκολούμπτσικ τον γιο του και αυτήν την ήττα επ’ουδενί μπορεί να την δεχτεί. Σκοπός της από εδώ και πέρα πορείας του είναι να ανατρέψει όλη την εις βάρος του κατάσταση και το σχέδιο του θα λάβει χώρα μέσα από διάφορες δοκιμασίες, ατιμώσεις και υποβάθμιση της προσωπικότητάς του. Στην πρώτη παράγραφο, μίλησα πως ένας συγγραφέας δεν μπορεί να βγει από τον μέσο όρο αν ο ίδιος δεν έχει παιδευτεί και δεν έχει υποστεί επώδυνες και οδυνηρές περιστάσεις περί το άτομο του. Ο Roth λοιπόν, εξόριστος ήδη, γράφει αυτό το μυθιστόρημα για να καταθέσει πρώτα από όλα μέσα από την ιστορία του πράκτορα της τσαρικής αστυνομίας την δική του ατίμωση, τα δικά του βιώματα που τον κατέστησαν ξένο σώμα λόγω των πεποιθήσεών του. Δεν θα μπορούσε να είναι λιγότερο αληθινό, ανθρωποκεντρικό και συναισθηματικά φορτισμένο όταν οι κακουχίες έχουν όνομα και επίθετο, όταν η περίοδος στην οποία αναφέρεται και έχει καταγραφεί ποικιλοτρόπως από διάφορους ομοϊδεάτες συγγραφείς, αποτελεί μία από τις πιο σκληρές της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Αυτά τα λίγα στοιχεία για το ιστορικό πλαίσιο του JosephRoth, ο οποίος εξάλλου και στο Εμβατήριο Ρατζένσκυ στην ίδια σφαίρα κινείται, μην ξεχνάμε πως βασανίστηκε ψυχολογικά και υπέφερε και αυτό έχει καταγραφεί σε γράμματα προς φίλους όπου φοβόταν για την ίδια του την ζωή, έλεγε ας οδηγηθούν τουλάχιστον στην πυρά τα βιβλία μου και όχι εγώ. Αποδοκίμασε όσο λίγοι από την πρώτη στιγμή την άνοδο του Χίτλερ και πολέμησε για τα ιδεώδη του όταν αυτοεξορίστηκε για να πεθάνει τελικά στο Παρίσι λίγο πριν το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αποκόπηκε από το αναγνωστικό του κοινό ακριβώς όπως ο πρωταγωνιστής του έγινε μαύρο πρόβατο τόσο από τον πρίγκιπα Κραπότκιν όσο και από τον νεότερο πρίγκιπα που τον κυνήγησε κάθε φορά που ο Γκολούμπτσικ προσπαθούσε ως αξιωματικός της αστυνομίας πλέον να ξεστομίσει τις παρανομίες του νεαρού αντιπάλου του και να βροντοφωνάξει την παραβατική του συμπεριφορά, αυτός ήταν εξάλλου και ο στόχος του, να καταταγεί στην αστυνομία για να καταδώσει τις ατιμίες ενός ανθρώπου που κατακρήμνισε τις ελπίδες του για μία καλύτερη ζωή. Μήπως λοιπόν Κραπότκιν είναι ο Χίτλερ και Γκολούμπτσικ ο ίδιος ο Roth? Δεν είναι φανερό πως οι προσωπικές του εμπειρίες καθίστανται το εργαλείο έμπνευσής του για να φανερώσει όλο το σκουριασμένο πλέγμα που σημάδεψε μία ολόκληρη περίοδο αρτηριοσκληρωτικών μεθόδων αποσιώπησης των δεινών εκ μέρους του καθεστώτος;
Αν δεν είναι αυτό το μυθιστόρημα μία κραυγή απόγνωσης, μία ομολογία ενός επαίσχυντου εγκλήματος με συνέπειες σε παγκόσμια κλίμακα και μία προσπάθεια εγκατάστασης μίας νέας τάξης πραγμάτων τότε ο άνθρωπος δεν πάτησε ποτέ στην Σελήνη και ο πόλεμος αυτός δεν τέλειωσε ποτέ. Η αλήθεια είναι πως κρύβει τόσες αλήθειες η αφήγηση του Γκολούμπτσικ που πολλοί από εσάς θα τον κατανοήσετε, θα συμμεριστείτε τις ανησυχίες του και θα συμφωνήσετε με μία φράση πολύ πετυχημένη και στοχευμένη. Αναφέρει χαρακτηριστικά: « {…}Τη ζωή μας δεν την κανόνιζαν οι νόμοι, αλλά τα κέφια των δυνατών. Τα κέφια όμως των ανθρώπων εκείνων ήταν πιο προβλέψιμα από τους νόμους. Γιατί και τους νόμους σήμερα κάποιων τα κέφια τους κανονίζουν. Διότι οι νόμοι δεν ισχύουν έτσι όπως είναι γραμμένοι. Τους νόμους κάποιοι τους ερμηνεύουν. Οι νόμοι δεν μας προστατεύουν από την αυθαιρεσία. Διότι ερμηνεύονται με αυθαιρεσία {…}». Αν αυτή η φράση δεν συμπυκνώνει όλη την πολιτική κατάσταση όχι μόνο εντός αλλά και εκτός των συνόρων, δεν βρίσκω πόσο μπορεί κάποιος να σχολιάσει πιο γλαφυρά την μισαλλοδοξία και την δραματική κατάπτωση των αξιών και των αρχών! Θέτω τον προβληματισμό και εσείς επεξεργαστείτε τον όπως ο πλάστης τον πηλό, η μπάλα στο δικό σας γήπεδο!
«Όποιον και αν αγαπήσει ο άνθρωπος, τα μάτια του ανοίγουν και βλέπει, δεν τυφλώνεται»
