Αστερισμός ζωτικών φαινομένων – Άντονυ Μάρα: Κριτική βιβλίου

Με το πρώτο του βιβλίο ο Άντονυ Μάρα υπογράφει ένα συγκλονιστικό έργο για τη βαρβαρότητα και τον πόλεμο, τις βάναυσες πρακτικές που στοχεύουν στην μοιραία αποδυνάμωση της ηθικής μιας κοινωνίας, τις αξίες που αντιστέκονται πνιγμένες στο αίμα μιας διαστρεβλωμένης Ιστορίας. Ο νεαρός Αμερικανός συγγραφέας στήνει το μυθοπλαστικό του σύμπαν στην Τσετσενία και στους πολέμους που τη ρήμαξαν για να εντοπίσει εκεί τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος επιβιώνει ηθικά, πολιτισμικά και κυρίως συναισθηματικά, όταν η ζωή τον παγιδεύσει στη δίνη μιας δεινής μοίρας.

Ένας αποτυχημένος γιατρός ο Αχμεντ προσπαθεί να σώσει την οκτάχρονη Χαβάα  φυγαδεύοντάς την. Το παιδί έχει χάσει τον πατέρα του όταν οι ρωσικές δυνάμεις τον πήραν. Κανείς δεν ξέρει τι του έχει συμβεί. Στην προσπάθειά του να βοηθήσει τη μικρή ο Αχμεντ θα την αφήσει στο νοσοκομείο μιας γειτονικής πόλης. Το νοσοκομείο είναι βομβαρδισμένο και η μοναδική γιατρός, η Σόνια, προσπαθεί να το κάνει να λειτουργήσει με βοηθό μια και μοναδική νοσηλεύτρια, χωρίς ιατρικά υλικά και με μόνο εφόδιο το πείσμα της να τα καταφέρει.

Δορυφορικά γύρω από τους ήρωες αυτούς κινούνται οι υπόλοιποι χαρακτήρες, φέροντας ο καθένας το δικό του συμβολισμό στην ιστορία του Μάρα. Η αδελφή της γιατρού και η σχέση της με τα κυκλώματα πορνείας, ο Χασάν, ένας ιστορικός που θα καταστρέψει ο ίδιος το έργο του για την Ιστορία του τόπου, ο γιος του που γίνεται άνθρωπος των Ρώσων για να μπορέσει να επιβιώσει μέσα στον ορυμαγδό των βασανιστηρίων και του πολέμου. Ήρωες όλοι τους βουτηγμένοι στην αγριότητα του πολέμου, στη δίνη των ιστορικών συγκυριών που καταστρέφει τον τόπο. Άνθρωποι που παλινωδούν ανάμεσα στην επιβίωση και το θάνατο, το ζοφερό σκοτάδι και το φως, άνθρωποι που το ξεσκισμένο σώμα τους αγωνίζεται να κρατηθεί στη ζωή, που η θηριωδία του πολέμου έχει κομματιάσει τις σάρκες της ψυχής τους.

Οι πολεμικές συγκρούσεις για το πετρέλαιο και τον πλούτο της χώρας μαίνονται, οι βομβαρδισμοί και οι εμπρησμοί των περιοχών είναι ανελέητοι,  τα βασανιστήρια, οι εκτελέσεις, οι απαγωγές είναι καθημερινή πρακτική, ενώ βρίθουν οι παράνομες συναλλαγές των μαφιόζων, το εμπόριο της σάρκας και η πορνεία, οι ομαδικοί τάφοι, ο φόβος και ο θάνατος.

Ο κόσμος που περιγράφει ο Μάρα είναι η εικόνα της σύγχρονης πραγματικότητας που κατέγραψε στην περιοχή η Ιστορία. Απροσδόκητες πρακτικές, θρησκευτικός φονταμενταλισμός, φανατικοί μουσουλμάνοι και τρομοκρατικά χτυπήματα, μια δολοφονία και η προσπάθεια να βρεθεί ο ένοχος αυτού του φόνου, όλα περιγράφονται ενδελεχώς και μας συστήνουν την ατμόσφαιρα ενός εφιάλτη χωρίς τέλος.

Ο συγγραφέας καταφέρνει ωστόσο να ισορροπήσει το μυθοπλαστικό στοιχείο με το ιστορικό υπόβαθρο και να περιγράψει τις προσπάθειες του πληθυσμού να επιβιώσει με κάθε τρόπο, με θεμιτά και αθέμιτα μέσα, χωρίς να παραχαράζει την αλήθεια την οποία ο Μάρα παραθέτει στο τέλος του βιβλίου.

Η ευρηματικότητα του συγγραφέα στήνει έναν υπερρεαλιστικό κόσμο μέσα στον οποίο οι ήρωές του βρίσκουν τον τρόπο να διαφύγουν από τη βαναυσότητα που βιώνουν. Το μυαλό τους δημιουργεί έναν μακάριο τόπο στον οποίο δραπετεύουν με ευκολία τις ώρες της μεγάλης οδύνης και των βασανιστηρίων. Εκεί όπου συναντούν και άλλους που αγνοούνται, βασανίζονται, ανθρώπους που ήδη έχουν πεθάνει και ταυτόχρονα η ψυχή τους ακυρώνει τον πόνο, ακυρώνει ό,τι τους βασανίζει. Ο νους δραπετεύει για να αντέξει τη σωματική και πνευματική βία που υφίσταται ο άνθρωπος. Μια υπερρεαλιστική στιγμή που φέρνει στο νου ανάλογες της πραγματικότητας– αντίστοιχη περιγράφει ο Μίκης Θεοδωράκης στο έργο του «Οι δρόμοι του Αρχάγγελου» καταγράφοντας προσωπικές μαρτυρίες άλλων εποχών. Ο συγγραφέας επιλέγει έτσι ένα αφηγηματικό διάλειμμα που θα λειτουργήσει σαν το απαραίτητο λυτρωτικό οξυγόνο για τον αναγνώστη.

Δίπλα στους πρωταγωνιστές αυτού του βιβλίου αγωνίζεται να κρατηθεί στη ζωή η ίδια η ανθρωπιά. Μέσα σε έναν ζοφερό κόσμο φτιαγμένο από πόνο και προδοσία κάποιες ελάχιστες στιγμές ανθρώπινης τρυφερότητας θα είναι αρκετές για να ανθίσει το χαμόγελο μιας ελπίδας πως ο άνθρωπος μπορεί να συνεχίσει να αισιοδοξεί ακόμα και στην ύστατη ένταση της βίας. Ένα ερωτικό αγκάλιασμα, ένα παλτό που ζεσταίνει ψυχές, ο Τολστόι και η διακειμενική συνομιλία του συγγραφέα μαζί του, η παρασημαντική του μαγικού ρεαλισμού που βοηθά να μειωθεί το άχθος της ανάγνωσης, όλα συλλειτουργούν για να δηλώσουν πως ακόμα και στο πιο μεγάλο σκοτάδι μπορεί να αναφανεί το φως της ζωής.

«Το λευκό αναζήτησα ως την ύστατη ένταση του μαύρου», έγραφε ο Ελύτης και ο Μάρα φαίνεται πως αυτό ακριβώς αναζητά μέσα στο πρώτο του αυτό έργο αφού ποτέ άλλοτε ένα βιβλίο τόσο επικεντρωμένο στην περιγραφή της ωμής πραγματικότητας του πολέμου δεν έχει καταφέρει να αποτυπώσει το πορτρέτο της λυτρωτικής δύναμης που μπορεί να έχει η ανθρωπιά. Και είναι σημαντικό που η ελληνική έκδοση υπογράφεται από την τόσο αξιόλογη μεταφραστική δυναμική του Αχιλλέα Κυριακίδη, επειδή το κείμενο του Μάρα φτάνει ολοζώντανο και σπαρταριστό στους Έλληνες αναγνώστες του.

Το βιβλίο του Άντονυ Μάρα, Αστερισμός ζωτικών φαινομένων, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος.