Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών παρουσιάζει το υπαίθριο εργαστήριο «ιχνογραφίας» (open air workshop) Αποτυπώματα Πόλεως / City Prints, στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων της έκθεσης Strange Cities: Athens / Παράξενες πόλεις: Αθήνα.

Γνωρίζετε πόσο παλιά είναι τα καπάκια των φρεατίων της Αθήνας; Έχετε προσέξει ποτέ τα σχέδια τους;

Ο Γιάννης Καρλόπουλος (γραφίστας) και η Ήρα Σπαγαδώρου (χαράκτρια), στο πλαίσιο της έκθεσης Strange Cities: Athens, πραγματοποιούν ένα υπαίθριο εργαστήριο αποτύπωσης –με χειρωνακτικό τρόπο και τυπογραφικό μελάνι– των μαντεμένιων φρεατίων από τα κοινωφελή δίκτυα (ρεύματος, υδάτων κ.ά.) στο κέντρο της πόλης, γύρω από τη Διπλάρειο Σχολή. Οι συμμετέχοντες θα πρέπει να έχουν μαζί τους πρόχειρα ρούχα και γάντια μίας χρήσης, προκειμένου να δημιουργήσουν το δικό τους έκτυπο, το οποίο και θα πάρουν μαζί τους.

Περπατώ μες την πόλη σκυφτός και σκεπτόμενος

ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!

Άραγε, πόσοι σύγχρονοι Αθηναίοι γνωρίζουν τι σημαίνει Ούλεν ή ότι το μαρμάρινο φράγμα του Μαραθώνα κατασκευάστηκε προκειμένου να «ξεδιψάσει» την Αθήνα τη δεκαετία του 1930; Ή πως επιδημίες τύφου και δυσεντερίας, αλλά και πλημμύρες (με πολλά θύματα), σημειώθηκαν λόγω έλλειψης αποχετεύσεων στις δεκαετίες από το 1860 μέχρι το 1900, οι οποίες επηρέασαν και επέσπευσαν την κατασκευή δικτύων κοινωφελούς χαρακτήρα;

Οι κάτοικοι της πόλης στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν άνω των 120.000, ενώ την εποχή του Όθωνα (1830-40) θα χαρακτηρίζαμε την Αθήνα κωμόπολη (4.000-5.000 κάτ.). Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και σε όλη την επόμενη δεκαετία ο πληθυσμός της ευρύτερης περιοχής εκτινάσσεται πάνω από τους 700.000 κατοίκους (με τους περισσότερους εξαθλιωμένους). Να σημειώσουμε ότι μόλις τη δεκαετία του 1950 ιδρύθηκε ο ΟΑΠ (Οργανισμός Αποχέτευσης Περιοχής Πρωτεύουσας), για τη συντήρηση και εκμετάλλευση του δικτύου που προϋπήρχε και αυτού που θα κατασκεύαζε.

Στα καπάκια των φρεατίων που συναντάμε αποτυπώνεται η ιστορία της πόλης. Όχι τυχαία, το παλαιότερο (που εντοπίσαμε εμείς) βρίσκεται στην οδό Βύσσης, λίγο πριν από τη συμβολή της με την οδό Αθηνάς, κατασκευασμένο στο Παρίσι με ένδειξη 1871, για λογαριασμό της «Εταιρείας Υδάτων». Οι επόμενες «φουρνιές» έργων και, κατ’ επέκταση, χύτευσης που συναντάμε, είναι από τις δεκαετίας του ΄30, του ΄50 και του ΄60.

Αρκετοί από τους σχεδιαστές των καλυμμάτων αυτών θα πρέπει να είχαν φοιτήσει στη Διπλάρειο Σχολή και να στελέχωσαν κατόπιν τις ανάλογες Δημόσιες Εταιρείες. Η υπόθεση αυτή προκύπτει από τη φροντίδα και την επιμέλεια που διακρίνουμε στις μαντεμένιες πλάκες, που είναι ένθετες στα πεζοδρόμια και τα οδοστρώματα της πόλης.

Τα Αποτυπώματα Πόλεως / City Prints ξεκίνησαν πριν από μια πενταετία, από τον γραφίστα Γιάννη Καρλόπουλο, σε συνεργασία με τη χαράκτρια Ήρα Σπαγαδώρου, ως μια προσπάθεια «υπενθύμισης» της (παραγνωρισμένης) αυτής κληρονομιάς στους σύγχρονους κατοίκους της Αθήνας.
 
Στην ουσία, πρόκειται για κάτι πολύ βαθύτερο. Αντιλαμβανόμαστε τα δίκτυα υποδομών στο «σώμα» μιας πόλης ως το νευρικό σύστημα (στην περίπτωση των τηλεπικοινωνιών) ή το πεπτικό σύστημα (στην περίπτωση της ύδρευσης-αποχέτευσης). Αυτές οι μαντεμένιες πλάκες, ως άλλοι «είσοδοι» στον υπόγειο κόσμο τους, χάρη στα περίτεχνα ή γεωμετρικά τους σχέδια μας φέρνουν στο νου τους ανώνυμους κεραμίστες που διακοσμούσαν αγγεία στην αρχαιότητα – και μάλιστα, στην ίδια περιοχή: Αγορά, Κεραμεικός, Μεταξουργείο, Ψυρρή.

Ο τυπογραφικός (γαλλικός) όρος «κλισέ» αναφέρεται στις εκτυπώσεις από μεταλλικές «μήτρες». Οι μήτρες αυτές, κατασκευασμένες σε χυτήρια της χώρας, καλύπτουν σχεδόν όλο τον 20ό αιώνα.
Η διαδικασία της αποτύπωσης γίνεται σαν υπαίθρια τελετουργία και δεν παράγονται παρά μόλις δύο έως τρία αντίτυπα κάθε φορά, σε γιαπωνέζικο χαρτί. Η όλη παραγωγή –μαζί με τον εντοπισμό– είναι σαν ιχνηλασία: σκούπισμα, καθάρισμα, γονάτισμα, μελάνωμα, αποτύπωση, ξανά καθάρισμα.

Η διέγερση της μνήμης μπορεί να επιφέρει ένα νέο προσανατολισμό στην αναζήτηση της ταυτότητάς μας, οποιασδήποτε μνήμης – τεχνικής, αισθητικής, γλωσσικής, χειρονακτικής. Όλες οι διαστάσεις και οι πτυχές μιας «υπενθύμισης» συμβάλλουν με τον τρόπο τους στο να «ξανά-σκεφτούμε» την πόλη και τους κατοίκους της.

Τότε και τώρα.

Γιάννης Καρλόπουλος – Ήρα Σπαγαδώρου, Αποτυπώματα Πόλεως, 2010–2015 (City Prints)

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ – ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Αφροδίτη Παναγιωτάκου
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΔΡΑΣΕΩΝ:
Έφη Τσιότσιου, Όλγα Δελιδάκη, Φρεντερίκ Χατζηαντωνίου, Αλέξανδρος Μωρέλλας, Βίκυ Γεροντοπούλου, Χαρά Σύρου, Wilhelm Finger, Μελίτα Σκαμνάκη, Νίκος Αθανασόπουλος, Ελισάβετ Πανταζή, Κωνσταντίνα Σουλιώτη, Μυρτώ Δαρούσου, Δανιήλ Βεργιάδης, Αντωνία Παππά

Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση μπορείτε να δείτε εδω: Παράξενες Πόλεις: Αθήνα, έκθεση στη Διπλάρειο Σχολή από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών