Η τέχνη ως θεραπεία – Alain de Botton & John Armstrong: Κριτική βιβλίου

Ο πασίγνωστος σε όλους Πάμπλο Πικάσο είχε δηλώσει κάποτε το εξής: “Η τέχνη ξεσκονίζει από την ψυχή μας την σκόνη της καθημερινότητας”.

Πόσες φορές τυχαίνει να βρισκόμαστε ενώπιον ενός έργου τέχνης σε κάποιο μουσείο ή ενώπιον ενός κτιρίου και να θαυμάζουμε και στις δύο περιπτώσεις το μεγαλείο της δημιουργίας και μένουμε άφωνοι με αυτό; Ενδόμυχα, αυτόματα, ακούσια και παράλληλα επιτελείται ένα μεγάλο έργο για το άτομό μας ή τελοσπάντων λειτουργεί μέσα μας η ευχάριστη διαδικασία νηνεμίας της ψυχής μας. Και αυτό γιατί στην θέαση έργων τέχνης ή αντικειμένων που άφησαν ιστορία και χάραξαν ανεξίτηλα την ιστορία της τέχνης και και άρα την ιστορία του ανθρώπου και των θεσπέσιων επιτευγμάτων του, εμείς γαληνεύουμε και θεραπευόμαστε χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε συνειδητά. Το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν εξαιρετικό και πολύ χρήσιμο οδηγό για την ένταξη της τέχνης (αρχιτεκτονική, ζωγραφική, γλυπτική, αντικείμενα τέχνης) στην ζωή μας ως μέσο αποφόρτισης και χαλάρωσης. Η τέχνη μπορεί και οφείλει χάρη σε μας να μετατραπεί σε ένα χρηστικό μέσο, σε ένα θέρετρο και σε ένα καταφύγιο ψυχικής ανασυγκρότησης, αρκεί εμείς να την μετατρέψουμε σε τρόπο ζωής όπως ακριβώς συμβαίνει με το πρωινό που παίρνουμε για να ξεκινήσουμε την μέρα μας. Η τέχνη, όπως επισημαίνουν συνεχώς και με τεκμήρια οι συγγραφείς, δύναται να βοηθήσει τις κοινωνίες γενικότερα αλλά και τον καθένα και την καθεμία από εμάς στην ομαλή εξισορρόπηση της καθημερινότητάς μας, στην διαφυγή μας από σκοτούρες και λυπηρές σκέψεις, να μας ψυχαγωγήσει και να μας προσφέρει περισσότερες λύσεις στα αδιέξοδά μας και τους προβληματισμούς μας με πολλούς και ποικίλους τρόπους.

Η ζωή μας είναι τόσο μπλεγμένη και εμείς τόσο πολυάσχολοι που θεωρούμε πως η τέχνη είναι μία πολυτέλεια για την οποία δεν έχουμε χρόνο να αναλώσουμε και κατά συνέπεια η επίσκεψή μας σε ένα μουσείο για παράδειγμα φαντάζει μία αποστολή δύσκολη και ένα εγχείρημα που θυμίζει αναρρίχηση σε βουνό. Το βιβλίο αυτό, με πλούσιο υλικό φωτογραφιών από πολλά γνωστά και άγνωστα έργα τέχνης που οι συγγραφείς θεωρούν ως τρανές αποδείξεις για τον κομβικό και πρωτεύοντα ρόλο της τέχνης που εκείνη μπορεί να διαδραματίσει, μας καλούν να σκύψουμε μέσω της ανάγνωσής του σε τέσσερις κυρίως πτυχές. Έρωτας και αγάπη, φύση, χρήμα και πολιτική είναι οι άξονες πάνω στους οποίους βασίζουν την αφήγησή τους και μας υπενθυμίζουν πως από γέννησης του κόσμου, ο άνθρωπος κατέφευγε στην τέχνη για να εκδηλώσει κάθε λογής μορφή έκφρασης των ενδότερων συναισθημάτων του, των εξάρσεών του, των φόβων του, του ενθουσιασμού του, της ανάγκης του για ταξίδι στο πέρα μακριά από τα πεζά και τα τετριμμένα που ταλανίζουν την επίγεια ζωή. Αναφέρουν χαρακτηριστικά: “Η τέχνη μπορεί να μας προσφέρει μία μεγαλοπρεπή και πολύ πλεονεκτική θέση προκειμένου να επιθεωρήσουμε τα βάσανα της κατάστασής μας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για έργα τέχνης μεγαλειώδη με τη Ρομαντική έννοια, έργα που απεικονίζουν τα άστρα ή τους ωκεανούς, τις μεγάλες οροσειρές ή τα τεκτονικά χάσματα. Τα έργα αυτά μας κάνουν να συνειδητοποιούμε την ασημαντότητά μας…”. Πράγματι, η τέχνη έχει αυτή την μοναδική λειτουργία να μας προκαλεί ρίγη συγκίνησης, να μας κινητοποιεί, να μας ανυψώνει το ηθικό και να χαλιναγωγεί τα πάθη μας.

Από την αρχαία τέχνη μέχρι και την σημερινή επέλαση της τεχνολογίας ακόμα και στην τέχνη, ο άνθρωπος δεν έπαψε να ποιεί τέχνη όπως υπέγραφαν κάποτε οι αρχαίοι Έλληνες κεραμίστες για να προσδώσει στη ζωή ένα πνεύμα αισιοδοξίας, να εκφράσει την αντίδρασή του σε γεγονότα, να αναμετρηθεί με το ίδιο το θείο και να προσπαθήσει να το ερμηνεύσει, να το προσεγγίσει. “Η τέχνη μπορεί να αμβλύνει το τυχαίο και το συμπτωματικό, αφού παρέχει τα εργαλεία για τη δημιουργία σε αξιόπιστη βάση χρήσιμων εμπειριών, στις οποίες μπορούμε να καταφεύγουμε όποτε καταφέρνουμε να τραβήξουμε το βλέμμα από τη θλίψη μας”. Είναι όντως ένα φάρμακο όπως λίγα για το οποίο δεν χρειάζεται να επενδύσουμε και να σπαταλήσουμε τεράστια ποσά, μία είσοδος σε ένα μουσείο αξίζει όσο και ένας καφές με την διαφορά όμως πως αυτό που θα εισπράξουμε ως τροφή για τα μάτια μας και κυρίως για την ψυχή μας δεν αντικαθίσταται με καμία δόση καφεΐνης. Οι ενέσεις τόνωσης του οργανισμού μας μέσω της τέχνης είναι τόσο απαραίτητες και αναγκαίες όσο και το οξυγόνο που αναπνέουμε, όσο και η άσκηση και η καλή διατροφή και μέσα σε αυτές τις σελίδες ανακαλύπτουμε πόσα μπορούμε να διδαχθούμε από περασμένους αιώνες και εποχές και να τα χρησιμοποιήσουμε για να βελτιώσουμε τα χρόνια που περνάμε πάνω στον πλανήτη. “Ένα έργο τέχνης βοηθά ώστε να επιστρέψουν μέσα μας τα χαμένα θραύσματα του χαρακτήρα μας” θα υπογραμμίσουν ο Alain de Botton και ο John Armstrong.

Αυτό που ως συμπέρασμα αξίζει να συγκρατήσει κανείς διαβάζοντας αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη γύρω από την συμβολή της τέχνης είναι πως έχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι εποχές που η τέχνη αποτελούσε ως έννοια κάτι απόμακρο γιατί πλέον τα έργα τέχνης έχουν εισβάλει στη ζωή μας με τρόπο ορμητικό. Επί παραδείγματι, τέχνη είναι η κούπα που πίνουμε τον καφέ μας, η θήκη του κινητού μας, η καρέκλα που καθόμαστε και αναπαυόμαστε ακόμα και το χαλί στο οποίο πατάμε. Όλα αυτά τα χρηστικά αντικείμενα, πέρα των παραδοσιακών μορφών τέχνης όπως είναι ένας πίνακας ή ένα αγγείο που κοσμεί το σαλόνι μας, είναι παρόντα σε κάθε ώρα και μέρα, τα παρατηρούμε και εφόσον τα επιλέγουμε με γνώμονα την αισθητική τους και την ποιότητά τους, έχουν την δύναμη να μας μεταφέρουν λίγη από την ομορφιά τους πέρα από την λειτουργικότητά τους. Ο περίφημος Henri Matisse πολύ εύστοχα είχε πει κάποτε: “Θέλω η τέχνη μου να είναι αναπαυτική σαν πολυθρόνα”. Από εμάς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό να επιλέξουμε εκείνη την τέχνη που θα μας ανακουφίσει, θα μας ξεκουράσει, θα μας ταξιδέψει και θα σκάψει βαθιά μέσα μας ώστε να βγουν στην επιφάνεια οι κρυφές πλευρές του εαυτού μας, “η τέχνη υπόσχεται να μας οδηγήσει στην εσωτερική ολοκλήρωση”. Το μόνο που μένει είναι εμείς να είμαστε ανοιχτοί σε νέα ερεθίσματα, να κοπιάσουμε για να την αναζητήσουμε και να της αφιερώσουμε χρόνο γιατί ως θηλυκό και γυναίκα χρειάζεται την στοργή μας και την προσοχή μας. Και βέβαια για να το πετύχουμε αυτό στον μέγιστο δυνατό βαθμό “έργο των καλλιτεχνών είναι να ανακαλύπτουν νέους τρόπους να μας ανοίγουν τα μάτια σε κουραστικά οικείες αλλά ζωτικής σημασίας ιδέες για το πως να διάγουμε έναν ισορροπημένο και καλό βίο”. Έκαστος εφ’ ω ετάχθη.

“Η τέχνη ενισχύει την αυτογνωσία και αποτελεί εξαιρετικό μέσο προκειμένου να μεταδώσουμε στους άλλους τους καρπούς που προκύπτουν”

“Άνθρωπος είμαι. Τίποτα το ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο” – Τερέντιος

“Η τέχνη διαθέτει τη δύναμη να τιμήσει την απροσδιόριστη αλλά υπαρκτή αξία της καθημερινότητάς μας”

Το βιβλίο των Alain de Botton και John Armstrong, Η τέχνη ως θεραπεία, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.