Άμλετ – William Shakespeare

Από τις εκδόσεις Νεφέλη κυκλοφορεί το θεατρικό βιβλίο του William Shakespeare, Άμλετ, σε μετάφραση του Κοσμά Πολίτη.

Ποια έκδοση του πρωτοτύπου να είχε μπροστά του ο Κοσμάς Πολίτης, όταν μετέφραζε τον Άμλετ; Και ποιες ήταν οι μεταφράσεις που είχαν ήδη γίνει στην ελληνική γλώσσα και θα μπορούσε να τις συμβουλευθεί; Ως προς το πρώτο από τα δύο αυτά ερωτήματα, βρισκόμαστε περίπου στην ίδια θέση με τον Γ.Π. Σαββίδη, όταν, κατά την επιμέλεια της έκδοσης της μετάφρασης του Άμλετ από τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, άφηνε το ίδιο ερώτημα αναπάντητο· κάποιες φορές, μάλιστα, κατά την παρούσα έρευνα, οδηγηθήκαμε στην υπόθεση ότι Κοσμάς Πολίτης και Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ανεξάρτητα από την χρονική απόσταση που τους χώριζε, χρησιμοποίησαν το ίδιο (ανεξακρίβωτο) πρωτότυπο – μία έκδοση του πρωτοτύπου, εν πάση περιπτώσει, η οποία ακολουθούσε (πιθανότατα), όπως συνηθιζόταν, εξάλλου, αρχικά, το κείμενο του πρώτου Folio (F), δηλαδή, της πρώτης έκδοσης των Απάντων (1623) του Σαίξπηρ και όχι το κείμενο του δεύτερου Quarto (Κουάρτο), το Q2 (1604, 1605), το οποίο, ύστερα από την μνημειώδη μελέτη τού Dover Wilson (1930/ επανέκδοση Cambridge, 1969), καθιερώθηκε ως το αυθεντικότερο. Επιπλέον, ο Κοσμάς Πολίτης είχε, παράλληλα, στην διάθεσή του μία επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις. Πιο συγκεκριμένα, και ενώ δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς είχε ολοκληρώσει την δική του μετάφραση (πιθανότατα πολύ πριν την παραδώσει, το 1971, στην Μαριέττα Ριάλδη – αν και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να έγιναν διορθώσεις και συμπληρώσεις στο ήδη έτοιμο κείμενο, με την προοπτική τής δημοσιοποίησής του, εν προκειμένω, στα μέλη τού θιάσου), οι μεταφράσεις τού Άμλετ στην ελληνική γλώσσα μέχρι τα τέλη τής δεκαετίας τού 1960, συμπεριλαμβανομένων των επανεκδόσεών τους, ήταν αρκετές και ανήκαν κατά σειράν στους: Ιωάννη Περβάνογλου, Δημήτριο Βικέλα, Ιάκωβο Πολυλά, Μιχάλη Δαμιράλη, Δημήτρη Κοτοπούλη (χειρόγραφη), Άγγελο Βλάχο, Δ. Κανδηλιώτη (χειρόγραφη), Κωνσταντίνο Θεοτόκη (χειρόγραφη), Άγγελο Σεφεριάδη (χειρόγραφη), Βασίλη Ρώτα, Β. Λιάσκα (πεζόμορφη διασκευή) και Εμμανουήλ Βικέτο. Βεβαίως, τις χειρόγραφες εργασίες δεν θα μπορούσε να τις έχει υπ’ όψιν του ο Κοσμάς Πολίτης, ούτε και είναι υποχρεωτικό να γνώριζε όλες τις μέχρι τότε εκδοθείσες μεταφράσεις.

Οι λόγοι για τους οποίους προχωρήσαμε στην παρούσα έκδοση είναι, κατ’ αρχάς, δύο ειδών. Πρώτον, λόγοι θεατρικού ενδιαφέροντος, με την έννοια ότι θα άξιζε να δημοσιευθεί το κείμενο μιας παράστασης, η οποία, μάλιστα, ανέβηκε στην διάρκεια της Απριλιανής Δικτατορίας και, επιπλέον, σημείωσε επιτυχία. Δεύτερον, λόγοι φιλολογικού και λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, καθώς η ανά χείρας μετάφραση έγινε από τον ποιητικότερο, κατά την άποψη έγκυρων κριτικών, πεζογράφο τής διάσημης Γενιάς τού ’30, τον Κοσμά Πολίτη – ο αναγνώστης, μάλιστα, θα έχει στην διάθεσή του μεγαλύτερο μέρος τού μεταφρασμένου κειμένου από εκείνο που «παίχτηκε», τελικά, στην παράσταση του Πειραματικού Θεάτρου, αν και το πλήρες κείμενο έχει, μάλλον, οριστικά χαθεί. Ως τρίτο λόγο θα μπορούσαμε να προβάλουμε, με κάθε επιφύλαξη, την ευκαιρία, η οποία, στην πραγματικότητα, προέκυψε κατά την διάρκεια της επιμέλειας του κειμένου (άρα είναι περισσότερο αιτιατό παρά αιτία), να συγκρίνουμε/αντιπαραβάλουμε (όχι συστηματικά, βεβαίως, αλλά πολύ συνοπτικά και, οπωσδήποτε, σε πολύ λίγα, επιλεγμένα, σημεία) αρκετές από τις μεταφράσεις τού Άμλετ που έχουν κυκλοφορήσει στην ελληνική γλώσσα, τόσο μεταξύ τους όσο και με το πρωτότυπο – είναι, δε, αξιοπρόσεκτο το ότι ορισμένα προβληματικά σημεία δεν έχουν ελκύσει ακόμη το ενδιαφέρον που θα τους άξιζε.

Η Σταυρούλα Γ. Τσούπρου, δρ. Ελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ, αρχικά εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα ως φιλόλογος της ελληνικής, της αγγλικής και της γαλλικής γλώσσας (κατέχει επίσηςδιπλώματα της Γερμανικής, της Ιταλικής και της Ισπανικής). Κατά τα Ακαδημαϊκά Έτη 2006-2009 δίδαξε (ως Διδάσκουσα Π.Δ. 407/80) τα μαθήματα της «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», της «Νεοελληνικής Φιλολογίας» και της «Συγκριτικής Γραμματολογίας», στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου / Καλαμάτα, ενώ, παράλληλα, στην διάρκεια των Ακαδημαϊκών ετών 2007-2011, παρέδωσε σεμινάρια σε μεταπτυχιακούς φοιτητές (με αντικείμενο την Θεωρία Λογοτεχνίας) στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης / Τομέας Ανθρωπιστικών Σπουδών τού Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινίων Χωρών τού Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης (Κομοτηνή) και στο Τμήμα Φιλολογίας / Τομέας Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Από το Ακαδημαϊκό έτος 2012-2013 διδάσκει «Ιστορία Νεότερης Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας» στην Δραματική Σχολή «Κεντρική Σκηνή», τής Μιμής Ντενίση, στην Αθήνα. Στο ερευνητικό έργο της έχει ασχοληθεί συστηματικά με την Θεωρία τής Λογοτεχνίας και την εφαρμογή της στην Ανάλυση των λογοτεχνικών κειμένων, ενώ έχει συμμετάσχει με Ανακοίνωση σε περισσότερα από τριάντα Διεθνή Συνέδρια και Διεπιστημονικές Ημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει δημοσιεύσει μελέτες της για μία σειρά παλαιότερων και σύγχρονων πεζογράφων, κυρίως, αλλά και ποιητών, ενώ συνεργάζεται τακτικά με τον ημερήσιο και περιοδικό, έντυπο και ηλεκτρονικό, Τύπο. Είναι μέλος τής Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας και της Εθνικής Εταιρίας των Ελλήνων Λογοτεχνών. Έχουν εκδοθεί τρεις συλλογές δοκιμίων της: Τάσος Αθανασιάδης. Με τα μάτια τής γενιάς μας, Οι “παιδιάστικες” ιστορίες τού Κοσμά Πολίτη και Δοκιμές Ανάγνωσης, ενώ εκδόθηκε και η Διατριβή της, με τον τίτλο Το Παρακείμενο και η …–(Δια)κειμενικότητα ως Σχόλιο στο πεζογραφικό έργο τού Τάσου Αθανασιάδη (και στα 21 εγκιβωτισμένα ποιήματα του πεζογράφου), από το Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη. Την Άνοιξη του 2013 κυκλοφόρησε η πρώτη συλλογή Διηγημάτων της με τον τίτλο Σε κοιτούν.

Σχέδιο εξωφύλλου: Paolo Ghezzi

Σχεδιασμός βιβλίου: Π. Δουβίτσας

Επιμέλεια-Σημειώσεις-Επίμετρα: Σταυρούλα Γ. Τσούπρου