13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Αφιέρωμα στη Μέση Ανατολή

Εξελίσσοντας τον διάλογο με τον αραβικό κόσμο, το 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου αιώνα πραγματοποιεί …

αφιέρωμα στη Μέση Ανατολή, με ταινίες τεκμηρίωσης που έχουν ως κοινό παρονομαστή την ανθρώπινη πραγματικότητα: οριακή, ρευστή, αναπόδραστη.

Η Μέση Ανατολή, από τις πιο ευάλωτες γεωγραφικές ζώνες του πλανήτη, άλλοτε ασφυκτιά και άλλοτε εξεγείρεται μέσα σε μια δίνη πολιτικών μεταστροφών και κοινωνικών ζυμώσεων. Ο αραβικός κόσμος βιώνει μια από τις πιο πολυτάραχες περιόδους της Ιστορίας του, όπως άλλωστε επιβεβαιώνουν και οι τελευταίες εξελίξεις σε Αίγυπτο, Ιράν, Ιράκ, Λιβύη. Ο κινηματογραφικός φακός είναι παρών και αντανακλά την αλήθεια της.

Πολιτική στην κόψη του ξυραφιού, ισλαμισμός και εθνικές κρίσεις, πόλεμος και μετανάστευση, ακραίες διέξοδοι και προσωπικοί άθλοι, καθώς και η τέχνη ως αντίβαρο στη διάλυση, εναλλάσσονται θεματικά, αναδεικνύοντας την ξεχωριστή φυσιογνωμία της Μέσης Ανατολής. Το αφιέρωμα περιλαμβάνει 9 ντοκιμαντέρ πρόσφατης παραγωγής, από χώρες όπως το Ισραήλ, ο Λίβανος, η Συρία, αλλά και οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Νορβηγία.

Με αφετηρία κοινωνίες σε αναβρασμό και μέρη που συνταράσσονται σε καθημερινή βάση, οι δημιουργοί βαδίζουν στο ίδιο μονοπάτι: αποκαλύπτουν τολμηρά, ερμηνεύουν κριτικά, εν τέλει αφηγούνται ιστορίες οικουμενικής δύναμης. 

Η ιστορία του πορτοκαλιού με την επωνυμία «Γιάφα» αφηγείται την ιστορία της χρόνιας αντιπαλότητας παλαιστινίων – ισραηλινών στην βραβευμένη ταινία Jaffa The Orange’s Clockwork του αναγνωρισμένου ντοκιμαντερίστα Εγιάλ Σιβάν / Eyal Sivan. Το συγκεκριμένο προϊόν μετατράπηκε από σύμβολο συνεργασίας των δύο λαών, σε ιδεολογικά φορτισμένο φορέα της διαμάχης τους, με διαμετρικά αντιθετικό περιεχόμενο για κάθε πλευρά: κρατικό «έμβλημα» για τους ισραηλινούς, «τεκμήριο» καταπίεσης για τους παλαιστίνιους.

Ο σκηνοθέτης δομεί μια ενδοσκοπική πολιτική σπουδή, με κύριο εργαλείο την εμπνευσμένη χρήση αρχειακού υλικού (επίκαιρα, παραδοσιακά τραγούδια, αφίσες, προπαγανδιστικά φιλμ), αλλά και απόψεις ειδικών, καλλιτεχνών και πολιτών. Έτσι, επιτυγχάνει να ανασυνθέσει τις αισθητικές και πολιτικές πτυχές που αφορούν στο εν λόγω αντικείμενο. Ταυτόχρονα, αναλογίζεται επάνω στις δυτικές απόψεις που αυτό αντανακλά σε σχέση με τη Μέση Ανατολή γενικότερα, και προβάλλει την ιστορία της Γιάφα ως καρπό φρούτου και ως πόλη, ως εικόνα, μύθο και αλήθεια.

Από τις πιο γνήσιες αντιπολεμικές κραυγές διαμαρτυρίας που απεικονίζουν με συνταρακτικές και αμερόληπτες αποχρώσεις το βάρβαρο επιμύθιο των σύγχρονων πολέμων, η ταινία Tears of Gaza της Βίμπεκε Λόκεμπεργκ/ Vibeke Lokkeberg, αποτελεί το ντοκουμέντο του βομβαρδισμού της Γάζας από τον ισραηλινό στρατό τη διετία 2008-2009. Η δημιουργός αποποιείται τις πολιτικές αναλύσεις και εστιάζει στο κόστος που βαραίνει τους αθώους.

Οι εικόνες της ταινίας είναι ιδιαίτερα σκληρές, όπως η πραγματικότητα των θυμάτων, τα οποία είναι ανήμπορα να δώσουν συγχώρεση, παραδομένα στο μίσος που αναπαράγει ο πόλεμος. Με σπάνιο οπτικό υλικό και μουσική των Λίζα Τζέραρντ (Dead Can Dance) και Μαρτσέλο ντε  Φραντσίσι, το Tears of Gaza είναι ένας οικουμενικός θρήνος ενάντια σε κάθε πόλεμο.  

Η διασκευή του διάσημου θεατρικού έργου «12 Angry Men», υπό τον τίτλο «12 Angry Lebanese», και με συντελεστές 45 κρατούμενους της διαβόητης φυλακής Ρουμιέ του Λιβάνου, είναι αναμφισβήτητα ένα ελκυστικό παράδοξο. Η ιδέα για το πρώτο drama project που πραγματοποιήθηκε ποτέ σε φυλακή της χώρας, ανήκει στην ηθοποιό, σκηνοθέτιδα και δραματοθεραπεύτρια Ζέινα Ντακάς / Zeina Daccache, η οποία έφερε εις πέρας το δύσκολο έργο να «εκπαιδεύσει» τους τροφίμους και να σκηνοθετήσει το έργο.

Η ίδια υπογράφει και το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ 12 Angry Lebanese που αφηγείται το χρονικό αυτού του, διάρκειας 15 μηνών, καλλιτεχνικού ταξιδιού. Ανάμεσα στις συνεδρίες δραματοθεραπείας, τις συνεντεύξεις των κρατουμένων, την αλληλεπίδραση με τη δημιουργό αλλά και μεταξύ τους, αναδύεται με αμεσότητα η παντοδυναμία της τέχνης, που στην συγκεκριμένη περίπτωση κυοφορεί ελπίδα και μεταστροφή.

Σε εντελώς διαφορετικό κλίμα κινείται η ταινία Beating Time, της Οντέτ Ορ/ Odette  Orr, η οποία καταγράφει μια εξοντωτική μάχη ενάντια στο χρόνο, την οποία δίνει ο 29χρονος  φοιτητής του Χάρβαρντ Άβι Κρέμερ, μαζί με δύο ακόμη ασθενείς. Στόχος τους, η ανεύρεση πόρων για έρευνα και την ανακάλυψη φαρμακευτικής αγωγής για τη νόσο ALS (αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση) από την οποία πάσχουν. Αντιμέτωποι με τα ευρύτερα εμπόδια της φαρμακοβιομηχανίας, αλλά και σε προσωπικό επίπεδο με την ασθένεια, γίνονται ήρωες σε μια πενταετή περιπέτεια, μια αποστολή ζωής που φιλοδοξεί να κάνει τα αδύνατα, δυνατά.

Το αφιέρωμα στη Μέση Ανατολή αναδεικνύει μεταξύ άλλων θέματα όπως η σύγχρονη πραγματικότητα στην πόλη της Ράφα, μέσα από το ντοκιμαντέρ Abu Jamil Street In the Heart of Gaza Tunnels των Αλέξις Μονσοβέ και Στεφάν Μαρκέτι /Alexis Monchovet & Stephane Marchetti, αλήθειες και ψέματα για τον φονταμενταλισμό στο  The Oath της Λάουρα Ποϊτράς / Laura Poitras, αλλά και την παράνομη μετανάστευση των κούρδων στην ταινία Hero of All Seas του Ταλάλ Ντερκί / Talal Derki.