Με την επέτειο των 100 χρόνων από την επανάσταση του 1917 στη Ρωσία, επανακυκλοφόρησε το Ημερολόγιο από το Ταξίδι στη Ρωσσία του Ανδρέα Εμπειρίκου το 1962, όπου επανατοποθετούνται όλα τα θέματα των σχέσεων του ποιητή με τον τόπο – σχέσεων αίματος και καταγωγής, σχέσεων πολιτικών και σχέσεων κουλτούρας.

Ένα μικρό αλλά εξαιρετικά πολύτιμο και αποκαλυπτικό κείμενο, στο οποίο ο Εμπειρίκος καταγράφει εν θερμώ γεγονότα και εντυπώσεις από την επίσκεψή του στη Σοβιετική Ένωση (μαζί με δύο φίλους, τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Γιώργο Θεοτοκά) τον Δεκέμβριο του 1962. Οι εγγραφές αρχίζουν στον Πειραιά, στις 14.12.1962, μετά την αναχώρηση του ρώσικου επιβατικού πλοίου που θα τους μεταφέρει ως την Οδησσό, και τελειώνουν στο Λένινγκραντ, στις 28.12.1962.

Οι συγγραφείς έχουν προσκληθεί να επισκεφθούν την ΕΣΣΔ, να έρθουν σε επαφή με τους πνευματικούς ανθρώπους της και να δώσουν τη δική τους εικόνα για τα τότε κρατούντα στη μεγάλη σοσιαλιστική χώρα.

Αυτό το μικρό αλλά εξαιρετικά πολύτιμο και αποκαλυπτικό Ημερολόγιο πιστεύουμε ότι προσφέρει πολλά στην όλη φιλολογία τη σχετική με τον Α. Εμπειρίκο. Μας δείχνει με ποιό τρόπο οι ημερολογιακές καταγραφές μπορεί να μεταλλαχθούν σε ποίημα ( αυτή η διαδικασία μας είναι πολύ γνωστή από τον Σεφέρη ), τί είναι εκείνο, δηλαδή, τελικά, που αποστραγγίζεται στο ποίημα από τις πραγματικές εμπειρίες μας. Το Ημερολόγιο φωτίζει μέσα από νέα δεδομένα τη « ρωσική εμπειρία » του ποιητή και αποκαλύπτει τις απόψεις του για την πολιτική και όχι μόνο κατάσταση που βιώνει στη Ρωσία, καθώς την επισκέπτεται ξανά ύστερα από 48 χρόνια, « στο κατώφλι του γήρατος », όπως γράφει, και ενώ υποφέρει από βαρύτατη κατάθλιψη. «Το ταξίδι μου στη Ρωσσία », γράφει στις 22.12.1962, « αν και δεν ολοκληρώθηκε ακόμη, με απεγοήτευσε βαθύτατα και με γέμισε με μεγάλη θλίψι και με μεγάλες ανησυχίες. Νομίζω, η μάλλον αισθάνομαι, ότι όλα αυτά που έγιναν και γίνονται στην ΕΣΣΔ είναι μάταια – εκτός ίσως που εξυπηρέτησαν το lumpen proletariat αυτού του αφαντάστως πλουσίου τόπου και τους αρχομανείς εκ των επαναστατών που σήμερα απειλούν το καθεστώς ».

Ένα άλλο στοιχείο του Ημερολογίου, καθόλου ευκαταφρόνητο, είναι η ζωντάνια της γραφής του και ο συγκρατημένος λόγος του, όχι μόνο όταν εξιστορούνται σπαρταριστές σκηνές και λεπτομέρειες του ταξιδιού αλλά και όταν ο Εμπειρίκος (σε αρκετές περιπτώσεις) εκφράζει τις σκέψεις του για όσα συμβαίνουν γύρω του, για την τέχνη ή για την πολιτική.


Ο Ανδρέας Εμπειρίκος γεννήθηκε το 1901 στην Μπραΐλα της Ρουμανίας και πέθανε στην Αθήνα το 1975. Το 1926-1931 βρίσκεται στο Παρίσι όπου συνδέεται με τον André Breton και τους υπερρεαλιστές και αρχίζει την ψυχανάλυση με τον René Laforgue.
Το 1935 δίνει στην Αθήνα την περίφημη διάλεξη « Περί σουρρεαλισμού » και εκδίδει την Υψικάμινο, το κατεξοχήν υπερρεαλιστικό κείμενο. Το 1945 κυκλοφορεί η Ενδοχώρα και ακολουθούν τα Γραπτά ή Προσωπική μυθολογία το 1960 και η Αργώ ή Πλους αεροστάτου το 1964-1965 στο περ. Πάλι, με περικοπές. Μετά το θάνατό του, το 1980 κυκλοφορεί πλήρης η Αργώ, η συλλογή Οκτάνα, καθώς και το θεατρικό έργο του Πικάσσο Τα τέσσερα κοριτσάκια σε μετάφραση του ποιητή. Το 1985 εκδίδεται το Αι Γενεαί Πάσαι ή Η Σήμερον ως Αύριον και ως Χθες και το Άρμαλα ή Εισαγωγή σε μία πόλι (εισαγωγή σ’ ένα μυθιστόρημα που δεν γράφτηκε).

Το 1990-1991 εκδόθηκε το ερωτικό μυθιστόρημα-ποταμός Ο Μέγας Ανατολικός σε οκτώ τόμους. Το 1995 εκδόθηκε το ποίημα ΕΣ-ΕΣ-ΕΣ-ΕΡ Ρωσσία, το 1997 το πεζό Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης, ενώ το 1999 κυκλοφόρησαν σε ανεξάρτητη έκδοση τα δύο εγκώμια για τον Ν. Εγγονόπουλο : Νικόλαος Εγγονόπουλος ή Το θαύμα του Ελμπασάν και του Βοσπόρου και Διάλεξη 1963.

Το 2001 κυκλοφόρησαν το ημερολόγιο και οι φωτογραφίες από το Ταξίδι στη Ρωσσία (τον Δεκέμβριο του 1962, με τον Ο. Ελύτη και τον Γ. Θεοτοκά), τα Ψυχαναλυτικά κείμενα, καθώς και το μεγάλο λεύκωμα με φωτογραφίες του με τον τίτλο Φωτοφράκτης. Την ίδια χρονιά γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ανδρέα Εμπειρίκου, με πρωτοβουλία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου.
Το 2009 κυκλοφόρησε ο τόμος Ανδρέας Εμπειρίκος. Γράμματα στον πατέρα, τον αδελφό του Μαράκη και την μητέρα [1921-1935] και το 2010 το βιβλίο Περί σουρρεαλισμού. Η διάλεξη του 1935.

Το 2011 εκδόθηκε ο τόμος Ο Μέγας Ανατολικός – Ανθολόγιο, με ανθολόγηση και επιμέλεια του Γιώργη Γιατρομανωλάκη.

Το 2012 κυκλοφόρησε η τριλογία Τα χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων, που συγκεντρώνει τις νουβέλες Αργώ ή Πλους Αεροστάτου, Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης και την ανέκδοτη Βεατρίκη ή Ο έρωτας του Buffalo Bill. Το 2014 εκδόθηκε η συλλογή 1934 – Προϊστορία ή Καταγωγή, ενώ ετοιμάζεται η ανέκδοτη ενότητα πεζογραφημάτων Οι κύκλοι του ζωδιακού – Παραλειπόμενα από τα «Γραπτά ή Προσωπική μυθολογία».

Ο Α.Ε. υπήρξε ένας από τους κύριους εισηγητές της επιστήμης της ψυχανάλυσης στην Ελλάδα, με τον Δ. Κουρέτα και τον Γ. Ζαβιτσιάνο, με τη συνεργασία και τη συνδρομή της Μαρίας Βοναπάρτη. Ο ίδιος άσκησε την ψυχαναλυτική πρακτική επί δεκαέξι έτη (1935-1951).
Στις Εκδόσεις Άγρα κυκλοφορεί σχεδόν το σύνολο του έργου του Ανδρέα Εμπειρίκου, με επιμελητή τον Γιώργη Γιατρομανωλάκη.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Ανδρέας Εμπειρίκος, Μόσχα, 31.12.1962 (λεπτομέρεια)