Μάνος Στεφανίδης: Θεωρώ τον Παρθένη sui generis δημιουργό

Η αίθουσα τέχνης “Τεχνοχώρος” παρουσιάζει την έκθεση “Περι Ελευθερίας” | Ο ιδανικός διάλογος 12 σύγχρονων καλλιτεχνών μ’ έναν εικαστικό τους προπάτορα, σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης και επίκουρου καθηγητή ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κυρίου Μάνου Στεφανίδη. Σε αυτή την έκθεση θα παρουσιαστεί ένα έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη μαζί με έργα 12 σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών. Πρόκειται για το έργο “La Liberté” το οποίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Biennale της Βενετίας του 1938 και δεν έχει εκτεθεί ξανά. Ο κ. Στεφανίδης λίγες ημέρες πριν τα εγκαίνια απαντά στις ερωτήσεις του Culturenow.gr για την ενδιαφέρουσα ιδέα της έκθεσης, το συγκεκριμένο έργο του Παρθένη, την ιδιαίτερη αξία του καλλιτέχνη γενικότερα και τον ρόλο της τέχνης στην κρίση αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Η σοβούσα κρίση θέλει χρόνο για να λειτουργήσει  παιδαγωγικά σ’ ένα κοινό βουλιαγμένο στην ευκολία και την παθητικότητα. Ο χρόνος κάποτε για κάποιους ήταν χρήμα τώρα είναι κρίμα.»

Συνέντευξη: Μαριάννα Παπάκη

Culturenow.gr: Στις 7 Μαρτίου εγκαινιάζεται στην αίθουσα τέχνης «Τεχνοχώρος» η έκθεση “Περί Ελευθερίας» | Ο Ιδανικός διάλογος 12 σύγχρονων καλλιτεχνών μ’ έναν εικαστικό τους προπάτορα”, σε δική σας επιμέλεια. Σε αυτή την έκθεση θα παρουσιαστεί το έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη “La Liberté” το οποίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Biennale της Βενετίας του 1938 και δεν έχει εκτεθεί ξανά καθώς και τα έργα 12 καλλιτεχνών που δημιουργήθηκαν με σημείο αναφοράς το συγκεκριμένο έργο του Παρθένη. Πείτε μας πώς γεννήθηκε η τόσο ενδιαφέρουσα αυτή ιδέα και πώς επιλέχθηκαν οι 12 καλλιτέχνες;

Μάνος Στεφανίδης: Η ιδέα ήταν του Πέτρου και της Ηλέκτρας Δουμά, δύο γκαλεριστών που είναι κάτι παραπάνω από γκαλερίστες με γνώση και σεβασμό για τον εικαστικό χώρο και η επιλογή των καλλιτεχνών έγινε από κοινού. Την ιδέα τους αυτή τη μοιράστηκαν μαζί μου δεδομένου και του δικού μου ενδιαφέροντος για το εν γένει έργο του Παρθένη.

Cul.N.: Στο κείμενό σας για την έκθεση αναφέρετε πως ο Παρθένης «Κατ’ ουσίαν δεν είχε μαθητές!» και εννοείτε πως δεν είχε συνεχιστές. Αυτό το γεγονός δίνει μια γεύση οξύμωρου στην έκθεση. Πού εστιάζονται οι επιρροές των 12 νέων έργων από το “La Liberté” κατά τη γνώμη σας;
Μ.Σ.: Νομίζω πως εξηγώ αυτό το “παράδοξο”. Άλλο μιμητές ενός ύφους κι άλλο μαθητές της στάσης και ενός παραδείγματος. Ο Παρθένης ήταν και παραμένει “μετέωρο”. Τώρα, αυτοί οι 12 καλλιτέχνες συνομιλούν και εμπνέονται αποκλειστικά από το συγκεκριμένο έργο και αυτό δεν είναι λίγο…

Cul.N.: Πιστεύετε πως είμαστε και πάλι ίσως σε μια εποχή που ιδέες όπως η «ελευθερία», η «νίκη», η «δικαιοσύνη» ίσως αποτελέσουν πηγές έμπνευσης ή και σύμβολα για τους καλλιτέχνες ακόμη και μέσα από προσωποποιήσεις όπως η «αγγελόμορφη ελευθερία»;
Μ.Σ.: Δεν τρέφω αυταπάτες. Όλα αυτά είναι so good to be true. Η σοβούσα κρίση θέλει χρόνο για να λειτουργήσει  παιδαγωγικά σ’ ένα κοινό βουλιαγμένο στην ευκολία και την παθητικότητα. Ο χρόνος κάποτε για κάποιους ήταν χρήμα τώρα είναι κρίμα. Δυστυχώς… Ως προς την τέχνη πάλι αυτή κάνει και σήμερα ό,τι ανέκαθεν έκανε: ερμηνεύει, παρηγορεί, συγκινεί, αντιστέκεται. Η τέχνη οφείλει, τέλος,να εγείρει ερωτήματα ως προς τη λειτουργία και τη φύση της αλλιώς είναι, κατά την έκφραση του Kosuth, mindless (ανόητη).

Cul.N.: Για ποιους λόγους το έργο του Παρθένη “La Liberté” δεν ξαναπαρουσιάστηκε μετά την Biennale Βενετίας του 1938; Θεωρείτε τον Παρθένη «αδικημένο» καλλιτέχνη παρά τη μεγάλη δημοφιλία του στη διάρκεια των χρόνων και αν ναι, για ποιους λόγους πιστεύετε πως συμβαίνει αυτό;

Μ.Σ.: Θεωρώ τον Παρθένη sui generis δημιουργό, και γι’ αυτό δύσκολα αναγνώσιμο ιδιαίτερα από εκείνους που έχουν εθισθεί στις αναγνωστικές ευκολίες. Ακόμη και σήμερα γίνεται τεράστια σπέκουλα γύρω από το όνομα του, τις τιμές του στην αγορά, τον ρόλο του στην εξέλιξη της “εθνικής σχολής” μας, τα αινίγματα που θέτει.

Cul.N.: Πόσο γοητευτική είναι η «συνομιλία» μεταξύ γενεών, ρευμάτων και ιδεών; Οι 12 εικαστικοί πώς «υποδέχτηκαν» την ιδέα και ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από το αποτέλεσμα της έκθεσης;

Μ.Σ.: Ξεκίνησα, ομολογώ, με δυσπιστία ως προς το αποτέλεσμα. Είμαι σήμερα πολύ ικανοποιημένος από το αισθητικό προϊόν που δημιουργήθηκε. Το στήσιμο μιας έκθεσης είναι μια μικρή σκηνοθεσία… Οι φωτισμοί, οι σκιές, οι σχέσεις των έργων.

Cul.N.: Στο blog σας διάβασα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο σας με τον τίτλο «Το ωραίο είναι επαναστατικό» (και το πλαστό αναπόφευκτο). Στον πρόλογο με αφορμή την υπόθεση, πλαστότητας ή όχι δύο έργων του Παρθένη, που αποτέλεσε αντικείμενο σχολιασμού από τα Μ.Μ.Ε. αναφέρετε μεταξύ άλλων: «Μπορεί μια κοινωνία που αποθεώνει το πλαστό στην πολιτική, την ιδεολογία ή την αγορά να αναγνωρίσει το γνήσιο; Θα ήταν αντιφατικό προς την ίδια της την υπόσταση!». Πιστεύετε πως η κοινωνία ακόμα και αυτή τη στιγμή είναι ανίκανη να αξιολογήσει το γνήσιο ενώ η κατάσταση της χώρας μας είναι το αποτέλεσμα μίας «πλαστής» – δήθεν πραγματικότητας;
– Πολλοί υποστηρίζουν, με άλλα λόγια, πως η κρίση αυτή είναι μια καλή αφορμή να αναθεωρήσουμε και να επιστρέψουμε στις «γνήσιες» αξίες και σχέσεις. Δεν συμμερίζεστε αυτή την άποψη;

Μ.Σ.: Η συγκεκριμένη υπόθεση βρίσκεται στα χέρια της Δικαιοσύνης άρα παρέλκει η όποια περαιτέρω συζήτηση ως το τέλος της δικονομικής διαδικασίας. Φοβάμαι πάντως πως από πλευράς επιστημονικής συγκρότησης δεν έχουμε ούτε τα φόντα ούτε και το κύρος για ν’ αναδείξουμε το αυθεντικό που τόσο χειμάζεται στον τόπο μας από την δεσποτεία του πλαστού. Παντού. Στην ιδεολογία, την πολιτική, την τέχνη.

Cul.N.: Εσείς – τουλάχιστον από το χώρο της τέχνης και των καλλιτεχνών – βλέπετε μια τάση για αλλαγή και διαφορετική αντιμετώπιση των πραγμάτων ή πιστεύετε πως διανύουμε μια εποχή που τα «αντισώματα», ακόμα και των ανθρώπων της τέχνης, στο «πλαστό» έχουν – σκόπιμα ή μη – γίνει αδύναμα;

Μ.Σ.: Η τέχνη μπορεί και κινείται στον χώρο του ιδανικού. Οι καλλιτέχνες όχι αναγκαστικά. Το βέβαιο είναι ότι όσο ασκούμε την ευαισθησία μας , τόσο αναπτύσσουμε μηχανισμούς άμυνας. Μηχανισμούς απελευθέρωσης τελικά.

Cul.N.: Και για να επιστρέψουμε στην έκθεση που θα παρουσιαστεί στον «Τεχνοχώρο» η έκθεση αυτή εμπεριέχει και κάποιο συμβολισμό για τη δεδομένη χρονική περίοδο που λαμβάνει χώρα; Ένα νέο ξεκίνημα ίσως εφοδιασμένοι με ανθρώπους και έργα-σημεία αναφοράς της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;

Μ.Σ.: Νομίζω ναι. Θα ήθελα να είναι έτσι. Ας περιμένουμε όμως και την αντίδραση του κόσμου που θα επισκεφθεί την έκθεση. Βοηθήστε μας και εσείς γι αυτό. Ξέρετε, σ’ αυτό το αλληλοδιαδραστικό παιχνίδι κανείς δεν δικαιούται πλέον να δηλώνει “αθώος”.

Cul.N.: Εικαστικά ποιές είναι κατά την επιστημονική σας άποψή οι «αρετές» του συγκεκριμένου έργου του Παρθένη που θα «έπρεπε» να εμφυσηθούν στους σύγχρονους καλλιτέχνες και ποιες στους απλούς φιλότεχνους επισκέπτες της έκθεσης που θα προσπαθήσουν, όπως αναφέρετε χαρακτηριστικά, να διαβάσουν ένα ιδανικό «κείμενο» κατατμημένο σε 13 εικαστικά «χειρόγραφα»;

Μ.Σ.: Σας παραπέμπω στο κείμενο μου. (1ο απόσπασμα: «…Όπως προκύπτει και από την τεχνοϊστορική έρευνα και από τις μαρτυρίες των μαθητών εκείνων που επισκέπτονταν τον Παρθένη στο σπίτι του κάτω από την Ακρόπολη, ο ίδιος δούλευε τα επιτυχημένα του θέματα ξανά και ξανά, μελετούσε τις λεπτομέρειες τους σε ανεξάρτητους καμβάδες, φιλοτεχνούσε τις επί μέρους μορφές σε αυτοτελή έργαώστε η τελική εκδοχή να προκύψει από την οργάνωση αυτού του πολυεπίπεδου όσο και εργώδους puzzle», και 2ο απόσπασμα: «Μιλώντας τώρα για την ”Liberté“ της παρούσας έκθεσης πρέπει να πούμε ότι συχνάο δάσκαλος – π.χ. στη μεγάλη παραγγελία που του έδωσε ο Δήμος Αθηναίων – έδινε μορφή αγγέλων στις αφηρημένες έννοιες της Πειθαρχίας, της Νίκης, της Ομόνοιας, της Ομορφιάς κλπ. Υπάρχει τέλος μαρτυρία του Ηλία Φέρτη πως υπήρχε ακόμα και γλυπτό του Παρθένη ταυτισμένο με τη φιγούρα  την κάτω αριστερά της “Αποθεώσεως”, δηλαδή τη “Liberté”! Γεγονός που αποδεικνύει πόσο προβλημάτιζε τον δημιουργό η αύρα της κάθε μορφής. Γράφει σχετικά ο ίδιος ο Παρθένης (περ. Ζυγός, τεύχ. 3, Ιαν. 1956): “Ω ομορφιά που σ’ έχουν πάντα στα χείλη τους οι άνθρωποι, άραγε σ’ έχουν πάντα και μέσ’ στη ψυχή τους;”».)

Ο Παρθένης είναι ένας σχολαστικός  της λεπτομέρειας κι ένας ποιητής του συνόλου. Το συγκεκριμένο έργο διαθέτει και τις δύο αυτές αρετές…

Cul.N.: Σας ευχαριστώ πολύ!
Μ.Σ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ

Η έκθεση θα παρουσιαστεί στην Αίθουσα τέχνης “Τεχνοχώρος” (Λεμπέση 4 & Μακρυγιάννη, Αθήνα – metro Ακρόπολη. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν την Τετάρτη 7 Μαρτίου στις 20.00 το βράδυ και η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Μαρτίου 2012