Το «Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι» είναι βουβή ταινία τρόμου, που κυκλοφόρησε το 1920, και θεωρείται ευρέως ως το πρώτο σημαντικό έργο του είδους. Είναι επίσης η ταινία που εγκαινιάζει, κατά πολλούς, το κινηματογραφικό κίνημα του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού.

Η σκηνοθεσία είναι του Ρόμπερτ Βίνε (27 Απριλίου 1873 – 17 Ιουλίου 1938). O Βίνε, ο οποίος φαίνεται να ήταν εβραϊκής καταγωγής, έφυγε από τη Γερμανία στο εξωτερικό μετά την άνοδο των ναζί στην εξουσία και δεν επέστρεψε ποτέ.

Το σενάριο της ταινίας έχουν γράψει ο Χανς Γιάνοβιτς και ο Καρλ Μάγιερ.

Η ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΗ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ

Η ταινία του Ρόμπερτ Βίνε, «Το Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι», ξεχωρίζει για την εφιαλτική ατμόσφαιρά της, με το κιαροσκούρο, τις έντονες σκιές και τις περίεργες, γκροτέσκες φιγούρες (οι ηθοποιοί εμφανίζονται με έντονο μακιγιάζ, και κάθε άλλο παρά φειδωλοί είναι στις εκφράσεις τους). 

Ιδιαίτερη μνεία οφείλει να γίνει στο σκηνικά, σκόπιμα αντι-ρεαλιστικά, φιλοτεχνημένα έτσι ώστε να συνθέτουν έναν σκοτεινό και αφιλόξενο κόσμο, με παραμορφωμένη προοπτική, λοξά κτίρια, πόρτες και παράθυρα με ασυνήθιστο σχήμα, τοίχους και δάπεδα που συχνά κοσμούνται από αφηρημένα σχέδια. Πίσω από τα περίφημα αυτά σκηνικά βρίσκονται οι: Hermann Warm, Walter Reimann και Walter Röhring.

Το υπερβολικό στυλιζάρισμα μεταφέρεται ακόμα και στους  μεσοτίτλους της ταινίας.

Το υπερβολικό στυλιζάρισμα στους  μεσοτίτλους

Το σκηνικό συχνά έχει μια κλίση, που δίνει στον θεατή την ίδια ανησυχητική αίσθηση που παρέχει η λεγόμενη «Ολλανδική γωνία λήψης» (dutch angle), η «στραβή» δηλαδή τοποθέτηση της κινηματογραφικής μηχανής, έτσι ώστε ο ορίζοντας να μη βρίσκεται σε αρμονία με το κάδρο. Πρόκειται για μια συνηθισμένη πλέον τακτική, μα για την εποχή εκείνη ήταν κάτι το πρωτόγνωρο στο σινεμά (στη ζωγραφική φυσικά, είχε ήδη εμφανιστεί κάτι αντίστοιχο). Την «Ολλανδική γωνία λήψης» τη συναντάμε σε άλλες ταινίες του Γερμανικού Εξπρεσιονισμού, όπως το περίφημο “Metropolis”  (1927, σε σκηνοθεσία Φριτς Λανγκ).

Η κλίση στα σκηνικά

Η ΑΝΑΤΡΙΧΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 

Η ιστορία από μόνη της είναι απλή: Ο Φράνσις και ο Άλαν, αν και είναι ερωτευμένοι με την ίδια νεαρή γυναίκα, είναι καλοί φίλοι και πηγαίνουν μαζί σε ένα πανηγύρι. Σε ένα από τα περίπτερα του πανηγυριού συναντούν έναν υπνωτιστή, τον Δρ. Καλιγάρι, και τον “βοηθό” του, τον υπνοβάτη Τσέζαρε, ο οποίος υποτίθεται πως βρίσκεται υπνωτισμένος για 25 χρόνια. Ο Τσέζαρε σηκώνεται για το σόου και προβλέπει τον θάνατο του Άλαν. Σύντομα η μικρή πόλη αρχίζει να τρομοκρατείται από μια σειρά μυστήριων νυχτερινών δολοφονιών. Η αστυνομία θα συλλάβει έναν εγκληματία που θα ομολογήσει πως επιχείρησε να δολοφονήσει μια ηλικιωμένη, μα πως είναι αθώος για τους άλλους φόνους. Ο Φράνσις μετά από έρευνες ανακαλύπτει πως ο υπνωτιστής Καλιγάρι είναι στην πραγματικότητα ο διευθυντής του φρενοκομείου της πόλης, ο οποίος πειραματίζεται πάνω στο βαθμό επιρροής που μπορεί να έχει στο υπνωτισμένο υποκείμενο.

ΤΟ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ

Το έργο κλείνει με απρόβλεπτο τρόπο, αφού ο Φράνσις, ικανοποιημένος ύστερα από την ανακάλυψή του, θα καταλήξει να κρατείται ο ίδιος στο φρενοκομείο. Ολόκληρη η ιστορία μοιάζει στο τέλος σαν ένα παραλήρημα από έναν αναξιόπιστο αφηγητή, πράγμα που δικαιολογεί και τον μη-ρεαλιστικό τρόπο απόδοσης του κόσμου που παρουσιάζει η ταινία.  Κατά συνέπεια, δεν προσφέρεται κάθαρση στους θεατές, παρά μια ακαθόριστη αίσθηση ανικανοποίητου και αμφιβολίας.

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ 

Το κίνημα προέκυψε μετά την γερμανική ήττα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Η ανάμνηση του πολέμου, η φτώχεια, η αβεβαιότητα, η αίσθηση της εθνική ταπείνωσης και περιφρόνησης γίνονται μαγιά για τις τέχνες της εποχής στην Γερμανία. Ο γερμανικός εξπρεσιονισμός άνθισε στη ζωγραφική και φυσικά και στον κινηματογράφο, ο οποίος μετέφερε στη μεγάλη οθόνη τις αγωνίες της πραγματικότητας, με έναν μη-ρεαλιστικό τρόπο, στήνοντας ζοφερούς και εφιαλτικούς κόσμους. Με τον αλληγορικό χαρακτήρα τους οι ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού σχολίασαν τα περίπλοκα κοινωνικά προβλήματα που οι δημιουργοί τους παρατηρούσαν γύρω τους.

Η ταινία « Το Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι» βρίσκεται στις απαρχές του κινήματος, μαζί με το “Golem” (1920) του Πολ Βέγκενερ, ενώ ο γερμανικός εξπρεσιονισμός φαίνεται να φτάνει στο τέλος του με την ταινία «Η διαθήκη του δρος Μαμπούζε» (1933) του Φριτς Λανγκ.

Εμβληματικές ταινίες του κινήματος θεωρούνται επίσης τα φιλμ του Φρίντριχ Βίλχελμ Μούρναου «Νοσφεράτου.Μία συμφωνία τρόμου» (1922), «Φάουστ» (1926), «Η Αυγή» (1927). Όπως επίσης και το μυθικό “Metropolis”(1927) του Φριτς Λανγκ, και το «Μ. Ο δράκος του Ντύσελντορφ» (1931) του ίδιου, αλλά και το αριστούργημα του Γκέοργκ Βίλεμ Παμπστ «Το κουτί της Πανδώρας» (1929) με την αλησμόνητη ερμηνεία της Λουίζ Μπρουκς.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΑΙΝΙΑΣ
Το Εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι / Das Cabinet des Dr. Caligari / The Cabinet of Dr. Caligari

Σκηνοθεσία: Robert Wiene (Ρόμπερτ Βίνε)
Σενάριο: Carl Mayer (Καρλ Μάγιερ), Hans Janowitz (Χανς Γιάνοβιτς)
Φωτογραφία: Willy Hameister
Πρωταγωνιστούν: Werner Krauss, Conrad Veidt, Friedrich Fehé, Hans Heinrich von Twardowski, Lil Dagover

Έτος Παραγωγής: 1920
Χώρα Παραγωγής: Γερμανία
Διάρκεια: 67 λεπτά

Πηγές: britannica.com, goethe.de, intjournal.com, imdb.com, kemes.wordpress.com