Θέμελης Γλυνάτσης: Ο δικός μου Ζάντμαν είναι το σκοτάδι

Ο σκηνοθέτης Θέμελης Γλυνάτσης, με σπουδές Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Θεάτρου στην Αγγλία και διδακτορική διατριβή πάνω στο «θέατρο της σκληρότητας» του Antonin Artaud, είναι ένας αξιόλογος καλλιτέχνης της νεότερης γενιάς, σταθερά ανερχόμενος και πολλά υποσχόμενος, που έχει ξεχωρίσει για την πρωτότυπη σκηνοθετική ματιά του, την ιδιαίτερη αισθητική του και τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει κλασικά και σύγχρονα κείμενα, γοητευτικά αλλά και «επικίνδυνα».

Από τη «Νύχτα Μόλις Πριν Από τα Δάση» του Κολτές στην Υπόγεια Διάβαση Πεδίου Άρεως (2006) μέχρι και σήμερα, τα σταθερά σημεία αναφοράς που εντοπίζει στις παραστάσεις του είναι: «η βία, η σιωπή και ο χρόνος, ο υποδόριος ερωτισμός, η φαντασίωση και το τραύμα».

Αυτή τη φορά, επιχειρεί να αναμετρηθεί με την νουβέλα του Χόφμαν «Ο Ζάντμαν», το αριστούργημα του ύστερου Γερμανικού Ρομαντισμού, το οποίο διασκευάζει και σκηνοθετεί στο Θέατρο Skrow. Με αυτή την ευκαιρία, μας μίλησε, τόσο για τον κόσμο που πλάθει ο Χόφμαν και την σκηνική γλώσσα της παράστασης όσο για το τραγούδι που σημάδεψε την εφηβική του ηλικία και τον δικό του Ζάντμαν· και είχε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα να πει.

– Από τις 21 Φεβρουαρίου πρόκειται να παρουσιάσετε το «Enter Sandman» στο Skrow Theater. Τί σας γοητεύει περισσότερο στον κόσμο που πλάθει ο Χόφμαν και γιατί αποφασίσατε να καταπιαστείτε με την συγκεκριμένη νουβέλα του;

Σε όλα του τα κείμενα, ο Χόφμαν προτάσσει ένα κόσμο μπλεγμένο ανάμεσα στην πραγματικότητα και την φαντασία – αρχικά, οι δυο αυτοί πόλοι είναι ξεκάθαροι και αντίθετοι. Με την πρόοδο της εκάστοτε ιστορίας, όμως, η φαντασία και το πραγματικό μπλέκονται με τέτοιο τρόπο, όπου ο αναγνώστης δεν μπορεί με σιγουριά να καταλήξει τι είναι πλέον μέρος της πραγματικότητας και τι της φαντασίας. Ίσως το γοητευτικότερο κομμάτι της αισθητικής του Χόφμαν είναι η σαφής πεποίθηση πως ο εσωτερικός κόσμος ενός ανθρώπου, με τις φαντασιώσεις, τραύματα και εμμονές, είναι εξίσου πραγματικός με την πραγματικότητα. Αυτό είναι που ανέκαθεν με τραβούσε στο έργο του Χόφμαν – αυτή η ιδιαιτερότητα της φαντασίας να αναπλάσει τον κόσμο. Στον Ζάντμαν, ο εσωτερικός κόσμος του βασικού χαρακτήρα, του Ναθάνιελ, σχεδόν καταπίνει οποιαδήποτε αίσθηση καθημερινότητας, σπρώχνοντας έτσι το πραγματικό στο έρεβος του εφιάλτη του.

– Θα θέλαμε να γνωρίσουμε τον Ζάντμαν μέσα από τα δικά σας μάτια…

Ο Ζάντμαν είναι ο μπαμπούλας, ο δαίμονας που κάθε παιδί φοβάται, το στοιχείο του κακού που έρπει κάτω από το κρεβάτι, πίσω από μια μισάνοιχτη πόρτα, μέσα στην ντουλάπα. Είναι η φαντασίωση της νύχτας, κατασκεύασμα πλασμένο αποκλειστικά από σκοτάδι – και στη συγκεκριμένη περίπτωση, ένας δαίμονας που ακρωτηριάζει και βυθίζει τα θύματά του μέσω της τύφλωσης. Ο Ζάντμαν είναι ο πρώτος φόβος, που όσο περνάει η ζωή του Ναθάνιελ (αλλά και η δική μας), γιγαντώνεται, αποκτά άλλα πρόσωπα, εισβάλλει στην καθημερινότητά μας.

– Για ποιους λόγους επιλέξατε να δώσετε στην παράσταση αυτόν τον τίτλο που παραπέμπει και στο ομώνυμο τραγούδι των Metallica; Πώς θα προσδιορίζατε τη σκηνική γλώσσα του «Enter Sandman»;

Κατ’ αρχάς γιατί αυτό το τραγούδι είχε σημαδέψει την εφηβική μου ηλικία – θυμάμαι το συναίσθημα έλξης και απώθησης που είχα. Και φυσικά είναι ένα καταπληκτικό τραγούδι. Η σκηνική γλώσσα της παράστασης: μια απόπειρα αποτύπωσης της τρέλας, του εφιάλτη, της παιδικής, παραμορφωμένης ανάμνησης τόσο μέσω της εικόνας και της κίνησης, αλλά κυρίως μέσω του ήχου. Ήθελα να δω κατά πόσον τα ερεθίσματα του Ναθάνιελ είναι ηχητικές αναμνήσεις που τον στοιχειώνουν και τον τρελαίνουν μέρα με την ημέρα. Στόχος τόσο των συνεργατών μου όσο και δικός μου είναι να κάνουμε το κοινό να αισθανθεί, να φοβηθεί, να σκεφτεί αλλά και να γελάσει με την υπέροχη ειρωνεία της ιστορίας.

– Η φιγούρα του Ναθάνιελ θα αποδοθεί από δύο ηθοποιούς. Μιλήστε μας γι’ αυτή την σκηνική συνθήκη.

Φαντάστηκα τον χαρακτήρα να έχει πολλαπλή προσωπικότητα – όπως στις ταινίες τρόμου με τον βασικό ψυχωτικό ήρωα να αποκτά διαφορετικές υποστάσεις. Στην περίπτωση του Ναθάνιελ, η μια πλευρά είναι αυτή που προσπαθεί να εξιστορήσει απεγνωσμένα τις εμπειρίες του, η άλλη όμως, παγιδευμένη εσαεί στην τραυματική παιδική ηλικία, τραβάει την πρώτη πτυχή στο παρελθόν. Όλη η παράσταση είναι ένα παιχνίδι κινησιολογικών και φωνητικών αποκλίσεων και ταυτίσεων – μέχρι που στο τέλος οι δυο πτυχές σμίγουν για πάντα. Ή μάλλον, οι δυο τόσο έτερες πτυχές συνυπάρχουν μιας και δεν μπορούν πια να παλεύουν.

– «Ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων  της παιδικής του ηλικίας», θα πει ο Φρόυντ. Εσείς, σε πιο προσωπικό επίπεδο, θα λέγατε ότι έχετε κάποιες εμμονές που σας ακολουθούν σε όλη σας τη ζωή; Ποιος είναι ο δικός σας Ζάντμαν;

Δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς το βάρος της παιδικής ηλικίας – ο Φρόιντ άλλαξε την υφή της παιδικής ηλικίας για πάντα. Η ανεμελιά και η αθωότητα της παιδικής ηλικίας είναι εν τέλει μια σύμβαση πίσω από την οποία κινούνται ισχυρότατες ψυχικές δυνάμεις, ανείπωτα συναισθήματα, ανεξήγητα τραύματα. Ο δικός μου Ζάντμαν, σε μεγάλο βαθμό, είναι ο Ζάντμαν – μια δύναμη που κλέβει κομμάτια της συναισθηματικής μου ικανότητας. Είναι το σκοτάδι.

– Τί σας εμπνέει ως καλλιτέχνη; Αναγνωρίζετε κάποιες κοινές προβληματικές και σταθερά σημεία αναφοράς σε όλες τις προηγούμενες δουλειές σας;

Με εμπνέουν πολλά, αμέτρητα στοιχεία. Και είναι τόσο υποκειμενικά που μάλλον θα φάνταζαν αφελή στο γραπτό λόγο. Προσπαθώ να είμαι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτός, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εγρήγορση. Ως προς τα σημεία αναφοράς, η βία, η σιωπή και ο χρόνος, ο υποδόριος ερωτισμός, η φαντασίωση και το τραύμα.

– Από τη «Νύχτα μόλις πριν από τα δάση» στην υπόγεια διάβαση του Πεδίου του Άρεως (2006) μέχρι σήμερα, τί είναι αυτό που έχει αλλάξει/ εξελιχθεί στον τρόπο έρευνας, στις καλλιτεχνικές αναζητήσεις και στους αισθητικούς προβληματισμούς σας;

Τα πάντα και τίποτα – δεν υπάρχει αμφιβολία πως είμαι πιο έμπειρος, ίσως και πιο τολμηρός, πιο στέρεος στις αποφάσεις μου. Φυσικά έχω γίνει πιο απαιτητικός, πιο λεπτομερής, πιο έντονος. Αλλά πάντα με απασχολούσε ο χρόνος στο θέατρο και το σώμα μέσα σε αυτό το χρόνο, το συναίσθημα που καμιά φορά απαιτεί τον ψίθυρο, τον ήχο σαν εξαιρετικά σημαντική συνθήκη.

– Κλείνοντας, έχετε κάποια επόμενα σχέδια που μπορείτε να μας ανακοινώσετε;

Σχέδια υπάρχουν. Συναρπαστικά. Αλλά μετά τον Ζάντμαν πρέπει να υπάρξει μια περίοδος σκέψης. Αναδίπλωσης.

◊ Η παράσταση enter sandman, που είναι βασισμένη στη νουβέλα Ο Ζάντμαν του E. T. A. Hoffmann, παρουσιάζεται από 21 Φεβρουαρίου στο Skrow Theater. Περισσότερες πληροφορίες, εδώ