Οι 12 ένορκοι- Κωνσταντίνα Νικολαΐδη: Κριτική θεάτρου

Πόση ώρα κάνει το ηλεκτρικό τρένο να περάσει από ένα συγκεκριμένο σημείο; Μήπως ο γέρος που άκουσε τον καβγά ήταν ένα ασήμαντο ανθρωπάκι που απλώς επιζητούσε προσοχή; Κι αν η γυναίκα που είδε τον φόνο εκείνη τη στιγμή δεν φορούσε τα γυαλιά της;

Λεπτομέρειες. Κι όμως, καθόλου αμελητέες, βαρετές ή ανούσιες όταν από την ακρίβειά τους διακυβεύεται η αθώωση ή η καταδίκη ενός εφήβου στην ηλεκτρική καρέκλα. Στη μία πλευρά οι μαρτυρίες και τα γεγονότα, στην αντιπέρα όχθη το ερώτημα: οι λεπτομέρειες επιβεβαιώνουν τα γεγονότα;

Δώδεκα ένορκοι, δώδεκα άντρες διαφορετικής ηλικίας, υπόβαθρου και κουλτούρας βρίσκονται κλεισμένοι σε ένα δωμάτιο δίπλα από μια δικαστική αίθουσα και κρατούν στα χέρια τους τη ζωή ή τον θάνατο ενός δεκαεξάχρονου αγοριού που κατηγορείται για τον φόνο του πατέρα του. Στη Νέα Υόρκη του 1957 η ζέστη είναι αφόρητη και μια αίσθηση χαλαρότητας, νωχελικότητας και ανίας στην ατμόσφαιρα από την πρώτη κιόλας σκηνή τονίζει το αυτονόητο: ας επιβεβαιώσουν επιτέλους την ενοχή του και ας γυρίσουν ο καθένας σε ό,τι θεωρεί πιο σημαντικό. Η ψηφοφορία ξεκινά και όλα φαίνονται προδιαγεγραμμένα μέχρι τη στιγμή που ο ένορκος Νο. 8 δίνει ψήφο αθωωτική.

Έχουμε όντως το δικαίωμα να καταδικάσουμε κάποιον αν δεν είμαστε απολύτως σίγουροι για την ενοχή του; Ακόμα κι αν οι αποδείξεις μοιάζουν αδιάσειστες, μήπως θα έπρεπε να σκάψουμε βαθύτερα, εκεί που ίσως κρύβεται η αλήθεια; Πόσο αμερόληπτοι μπορεί να είναι οι άνθρωποι όταν αιώνες τώρα ολόκληρη η ύπαρξή τους είναι αναπόφευκτα ζυμωμένη με ρατσιστικές προκαταλήψεις, προσωπικές εμπειρίες ή οδυνηρές αναμνήσεις; Ο συγγραφέας Reginald Rose ρίχνει τον 8ο ένορκο ολομόναχο στην αρένα, αντιμέτωπο με μια χλευαστική αγέλη ανθρώπων-λύκων και μέσα από αυτόν υψώνει το χέρι και μια φωνή διαμαρτυρίας απέναντι σε όλους όσοι ελαφρά τη καρδία βιάζονται να βγάλουν ετυμηγορία. Με αριστοτεχνικό τρόπο ο ένας καθρεφτίζει τον εσωτερικό κόσμο των πολλών και δίνει ένα μάθημα βγαλμένο μέσα από τα βάθη του δικού τους είναι που αφορά τους ίδιους, τους θεατές, την κοινωνία ολόκληρη. Όσο περνά η ώρα, οι δώδεκα μοιάζουν με άγρια ζώα παγιδευμένα μέσα στο κλουβί: δεν επιτρέπεται να περάσουν την πόρτα αν δεν καταλήξουν σε ομόφωνη απόφαση. Αφού ο σπόρος της αμφιβολίας βρει πρόσφορο έδαφος, ξεκινά ο ένας να πετά το μπαλάκι στον άλλον σε ένα γρήγορο ψυχολογικό παιχνίδι συγκρούσεων, αντιφάσεων και ενοχών.

Η σκηνοθέτιδα Κωνσταντίνα Νικολαΐδη βουτά στην ψυχοσύνθεση των ηρώων – σε άλλους βαθύτερα σε άλλους πιο επιφανειακά – και τους καθοδηγεί φυσικά και μεθοδικά μέχρι τα όπλα τους να αποδειχτούν ανίσχυρα ξεγυμνώνοντας τα πραγματικά τους κίνητρα μπροστά στα μάτια όλων. Ευρηματική η μεταφορά της πλοκής σε ένα μικρότερο δωμάτιο με τη μορφή τουαλέτας σε γραμμή παράλληλη με τη δράση στον κυρίως χώρο.

Ο Χριστόδουλος Στυλιανού (ένορκος Νο. 8) χαρίζει μια συμπαγή και στέρεη ερμηνεία ως ο μοναδικός αρχικά αντιρρησίας παραμένοντας ψύχραιμος και με αυτοσυγκράτηση από την αρχή μέχρι το τέλος.  Δεν δειλιάζει και δεν προδίδει τα πιστεύω του ακόμα κι όταν κάποιοι καταφέρονται με λεκτική και παραλίγο σωματική βία εναντίον του. Χωρίς να ξεφεύγει σε υπερβολές, ισορροπεί ανάμεσα στο συναίσθημα και τη λογική εκμαιεύοντας όλες τις κρυφές μεροληπτικές τάσεις και τα τραυματικά βιώματα που μπλοκάρουν τη συνείδηση των υπολοίπων.

Ο Γιώργος Γιαννόπουλος είναι ο ένορκος Νο.10 που με νεύρο και ακατανόητο πείσμα επιμένει ότι τα παιδιά είναι γεννημένα ψεύτες. Το αγόρι δεν είναι παρά ένα μαύρο πρόβατο και στο πρόσωπό του είναι αποφασισμένος να καταδικάσει ολόκληρη τη «φάρα» του, όλους αυτούς που είναι «τέτοιοι», που γεννοβολάνε παιδιά σαν τα ζώα και που δεν σέβονται τίποτα.

Στους πιο σκληροπυρηνικούς της παρέας καθώς και το τελευταίο προπύργιο που καταρρέει είναι ο ένορκος Νο. 3. Ο Θανάσης Κουρλαμπάς δίνεται ολοκληρωτικά στον ρόλο ενός ανθρώπου που ασφυκτιά, ιδρώνει και στριμώχνεται μην μπορώντας να δει πέρα από τον θυμό που τον γεμίζει η κάκιστη σχέση με τον γιο του. Συγκινεί, αλλά με ορθώς συγκρατημένο συναίσθημα την ώρα της επώδυνης μεταστροφής του.

Ο ένορκος Νο. 7 Αλέξανδρος Πέρρος καταφέρνει σίγουρα να κερδίσει την αντιπάθεια του κοινού. Ανώριμος, αδιάφορος και κυνικός σχεδόν μέχρι τέλους, πιέζει συνεχώς τους υπολοίπους να ξεμπερδεύουν με την ενοχλητική διαδικασία για να μην στερηθεί τον αγώνα των Yankees. 

Οι υπόλοιποι της ομάδας συμπληρώνουν τις συνολικά καλοδουλεμένες ερμηνείες, αν και με μικρότερη και πιο αποσπασματική απεικόνιση των χαρακτήρων.

Οι εύστοχοι φωτισμοί του Αλέξανδρου Αλεξάνδρου συμβάλλουν στην αίσθηση του κλειστού χώρου, του πνιγηρού αέρα και της κλιμακούμενης έντασης.

Ποτέ δεν μαθαίνουμε ξεκάθαρα αν το παιδί διέπραξε το έγκλημα ή όχι. Ποτέ δεν βγαίνει στην επιφάνεια η απόλυτη αλήθεια. Παίζουμε μόνο με υποθέσεις και πιθανότητες. Σημασία έχει ένα πράγμα: στην περίπτωση αιτιολογημένης αμφιβολίας δεν ενοχοποιούμε, δεν βάζουμε ταμπέλες και δεν ξεχνάμε τις αξίες μιας δεύτερης ευκαιρίας, της  συγχώρεσης και της ανθρωπιάς.

Η παράσταση “Οι 12 ένορκοι” παρουσιάζεται για δεύτερη σαιζόν στο Θέατρο Αλκμήνη