Βιβλίο: Τι πιστεύω – Jacqueline de Romilly

Μια μεγάλη Ελληνίστρια στο προσκήνιο, ένας αντίλαλος των Αρχαίων Ελλήνων πολλάκις τιμώμενη και πλειστάκις ευγενώς ορμώμενη από το ένδοξο παρελθόν μας έρχεται με αυτό το βιβλίο που θυμίζει απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη να θίξει ζητήματα που την απασχολούν και παράλληλα είναι φλέγοντα και πολύ επίκαιρα για όλο τον σκεπτόμενο κόσμο.

Μια κυρία βγαλμένη από την εποχή του Περικλή είναι η Jacqueline de Romilly και ο λόγος που αρθρώνει εδώ είναι αναγκαίος όσο ποτέ, η παρέμβασή απαραίτητη και η γνώμη της βάλσαμο. Το μυαλό της και η φρεσκάδα των απόψεών της, μέχρι και πρόσφατα που έφυγε για το αιώνιο ταξίδι, μαρτυρούν μία γυναίκα με πλήρη διαύγεια, μακριά από στερεότυπα και αγκυλώσεις. Καταθέτει τις απόψεις της μετά από μακραίωνη ενασχόληση με τα κοινά, είτε ως επιστήμων, είτε ως καθηγήτρια αλλά και ως γυναίκα πάνω από όλα. Απλός λόγος, μεστός και προσιτός μακριά από περίτεχνες και ανούσιες φρασεολογίες που μόνο περίπλοκο θα καθιστούσαν ένα τέτοιο κείμενο που για εκείνη είναι κατάθεση ψυχής προς όλους εμάς που θέλουμε να την διαβάσουμε και να αφουγκραστούμε τον παλμό της σκέψης μίας ουσιαστικά εκλιπούσας “έφηβης” που δεν έπαψε ποτέ να “ενοχλεί”.

Είναι κοινή διαπίστωση και έκδηλη πεποίθησή της σε όλη την διάρκεια του αειθαλούς στοχασμού της πως ο ελληνικός κόσμος – εννοεί τον αρχαίο ελληνικό – έχει τα διδάγματα που μπορούν να καθορίσουν το παρόν για να προσδώσουν στο σήμερα ένα λαμπρότερο και ορθότερο μέλλον. Κείμενα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Θουκυδίδη είναι αστείρευτες πηγές σοφίας και ενέργειας για μία εποχή που μοιάζει να ακροβατεί και να χάνεται στα επουσιώδη. “Στα ελληνικά το να κοιτάς το φως σήμαινε να βλέπεις καθαρά”. “Βυθισμένη” και συγκεντρωμένη σε ένα αξιέπαινο παρελθόν που αξίζει να ξαναγευτούμε για ίδιον όφελος αλλά όχι αποξενωμένη από τις ανησυχίες του σήμερα και τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου, επικεντρώνεται σε ζητήματα παιδείας, σεβασμού και αλήθειας, έννοιες που περνούν κρίση καθώς κρίση και κλονισμό περνούν οι πολιτικές ηγεσίες που δεν εφαρμόζουν κανένα μέτρο ισονομίας και ισοπολιτείας. Εδώ η αρχαία ελληνική πραγματεία έχει τις λύσεις και τις απαντήσεις.

Συγγραφέας πολλών βιβλίων με θέμα την Αρχαία Ελλάδα κηρύττει το δικό της ευαγγέλιο όχι με τάσεις μισαλλοδοξίας και φανατισμού αλλά με διάθεση να εμφυσήσει στους νεότερους και να θυμίσει στους παλαιότερους πως η αρχαία ελληνική σκέψη ζει και βασιλεύει αρκεί να την μελετήσουμε χωρίς να θέσουμε σε καμία περίπτωση τις έως τώρα γνωσιακές μας προσλαμβάνουσες ως tabula rasa, επισημαίνει απλά την εκ νέου μελέτη των κειμένων που διδάσκουν παρά το γεγονός ότι απέχουμε περίπου 25 αιώνες από τότε. Αναφέρει χαρακτηριστικά: “Η απόσταση που μας παρέχουν τα κείμενά του παρελθόντος κάνει ευκολότερη την ερμηνεία του παρόντος”.

Η ίδια παρατηρήτρια της κοινωνίας μέλος της οποίας είναι και η ίδια θέτει προβληματισμούς και ερωτήματα σχετικά με την δράση του σήμερα, τον ρόλο της εκπαίδευσης και των σχολείων, την επιτακτική ανάγκη της αναβάθμισης της πολιτικής, την σημασία της λογοτεχνίας και το ταξίδι που αυτή προσφέρει σε όποιον αφεθεί στα χέρια της. “Η λογοτεχνία αγγίζει ένα επίπεδο περιγραφής και εικόνων που δεν μπορεί να φτάσει καμία άλλη τέχνη”. Το μεγαλείο της γυναίκας, της φιλοσόφου και του ενεργού μέλους της πόλης με τον οικουμενικό όρο της λέξης αποκαλύπτεται σε κάθε σημείο αυτής της εις βάθος ανάλυσης των πιστεύω της. Όπως λέει και η ίδια “εμπλέκομαι σε διάλογο με τον εαυτό μου”. Παίρνει θέσεις, οι οποίες δεν είναι πάντα αρεστές γιατί μιλάει την γλώσσα της αλήθειας, συμμετέχει στις από κοινού αποφάσεις για το μέλλον της παιδείας στην Γαλλία και τον κόσμο, αναρωτιέται για το που βαδίζουν οι άνθρωποι. Γιατί όπως η ίδια επισημαίνει: “Οι άνθρωποι δεν σώζονται παρά τη θέλησή τους, μπορούν όμως να καταστούν ικανοί να σώσουν τον εαυτό τους”. Στέκεται και στην συμβολή της μουσικής στην καθημερινότητα γιατί “η ένωση των ανθρώπων μέσω της μουσικής με γεμίζει με εμπιστοσύνη για τον άνθρωπο {…} Η γλώσσα της μουσικής απευθύνεται κατευθείαν στην καρδιά”.

Ο κήπος των ανησυχιών της παρέμενε μέχρι τέλους σε πλήρη άνθιση βάζοντας στο τραπέζι ζητήματα καίρια όπως προς τα που οδεύει ο πολιτισμός και σε πόσους απευθύνεται τελικά, τι είναι αυτό που μπορεί να συσφίξει τις σχέσεις των ανθρώπων. Πως μπορούμε να σταματήσουμε τον αλληλοσπαραγμό και πως σε τελική ανάλυση μπορούμε να επανακτήσουμε την αρμονία και την αλληλεγγύη που χαρακτήριζε την κοινωνία του Σωκράτη και του Σοφοκλή; Η ρητορική των τραγωδιών και οι διδαχές που προκύπτουν από αυτές είναι συνεχής πηγή για να αντλήσουμε συμπεράσματα και να γίνουμε κοινωνοί γνώσεων που έχουμε κλείσει στο χρονοντούλαπο γιατί τις θεωρούμε ξεπερασμένες, παλαιομοδίτικες και ως εκ τούτου περιττές!

Μήπως εν τέλει αυτό το βιβλίο αφορά εμάς τους Ελληνικούς, όπως λέει ο Καβάφης, κατεξοχήν πιο πολύ από τους άλλους; Εμείς αδιαφορούμε σφυρίζοντας και αρμενίζοντας μεσοπέλαγα όταν έχουμε στην φαρέτρα μας μία τέτοια κληρονομιά και δυστυχώς αναλωνόμαστε σε εκτός τόπου και χρόνου πολιτικές και κοινωνικές διαμάχες. Είναι τόσο περίπλοκο και δύσκολο για εμάς τους θεωρητικά φύλακες αυτής της ιστορίας να εμπεδώσουμε και ύστερα να διαδώσουμε αυτά τα πιστεύω της? Όλα είναι θέμα θέλησης και απόφασης, όπως λέει και εκείνη ο καθένας από εμάς είναι ένας μικρός προφήτης που μπορεί και επηρεάζει καταστάσεις γύρω του. Η Jacqueline de Romilly έθεσε τους προβληματισμούς της επί τάπητος και αφιέρωσε όλη της τη ζωή στην εμπέδωση και εξάπλωση του πλούσιου αρχαιοελληνικού πολιτισμού, “η τραγωδία ήταν λοιπόν πάντοτε προσπάθεια για κατανόηση”. Ελπίδα για αυτήν την περίοδο της παρακμής αυτό να είναι ευχή και όχι κατάρα.

“Η λύπη και η ελπίδα συμβαδίζουν: είναι οι δύο όψεις του δρόμου προς την ευτυχία”

Το βιβλίο Τι πιστεύω της Jacqueline de Romilly κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Δείτε για το βιβλίο εδώ.