Κάθε που μπαίνει ο Νοέμβρης, η σκέψη ταξιδεύει αυτόματα στο Πολυτεχνείο· σε εκείνες τις μέρες όπου χιλιάδες φοιτητές και εργάτες μεταμορφώθηκαν σε σύμβολα αντίστασης, αψηφώντας ολόκληρες δικτατορίες.
Φέτος συμπληρώνονται πενήντα δύο χρόνια από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, κι όμως οι μνήμες παραμένουν ζωντανές, βαθιά χαραγμένες στη συλλογική μας συνείδηση.
Η ανάγκη να μνημονεύσουμε τους ηρωικούς εκείνους καιρούς και να γιορτάσουμε την επέτειο μάς οδηγεί ξανά στην παγκόσμια και εγχώρια βιβλιοθήκη – εκεί όπου συναντάμε λογοτεχνικούς ήρωες που έσπασαν τις αλυσίδες τους, επαναστάτησαν με όπλα αλλά και με στοχασμό, ονειρεύτηκαν άλλες πολιτείες και τόλμησαν την ανοικοδόμηση.
Ήρωες που, με τα κατορθώματά τους, συνεχίζουν να μας εμπνέουν να πράξουμε το ίδιο· στο μέτρο που μπορούμε, και στο μέτρο που αντέχουμε.
***
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
- Ιστορία δύο πόλεων – Charles Dickens (εκδόσεις Ψυχογιός) πρώτη έκδοση: 1859
“Ήταν η καλύτερη εποχή, ήταν η χειρότερη εποχή…”. Με την περίφημη αυτή φράση ξεκινά το κλασικό βιβλίο του Charles Dickens, θέτοντας ως επίκεντρο τις κοινωνικές αναταραχές κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Στο πιο “απολιτίκ” και γι’ αυτό βαθιά πολιτικό βιβλίο που έγραψε ποτέ, το κουβάρι της ιστορίας ξετυλίγεται στους δρόμους του Λονδίνου και του Παρισιού, με άψογη δηκτικότητα για την πάλη των τάξεων. Σε σκηνές όπως η περίφημη φυλακή της Βαστίλης, η βία θριαμβεύει με εργαλεία τα βικτωριανά βασανιστήρια και τις γκιλοτίνες που παίρνουν κεφάλια στις πλατείες. Ο λαός, που μοιάζει με τέρας μοιράζοντας “παντεσπάνι” και συμπαρασύροντας την εξουσιαστική μπουρζουαζία στη λοιδορία και εντέλει αναμόρφωσή της, μεταφέρει απόλυτα το ιστορικό κλίμα εκείνης της εποχής. Εν μέσω αυτού του ζοφερού σκηνικού, ο συγγραφέας πλάθει μια ιστορία αγάπης ανάμεσα σε ανθρώπινους ήρωες που επιλέγουν άλλοτε το κακό και κάποτε την Ελευθερία, την Ισότητα και την Αδελφοσύνη.
- Προσκύνημα στην Καταλωνία – George Orwell (εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη) πρώτη έκδοση: 1938
Έχουν γραφτεί άπειρα βιβλία για τον Ισπανικό Εμφύλιο, ίσως πιο ιστορικά ακριβή και πολυδιάστατα σε σχέση με το βιβλίο του George Orwell, αλλά κανένας άλλος δεν έχει καταφέρει να ζωντανέψει λογοτεχνικά τους πρωταγωνιστές της πρώτης γραμμής, τις εσωτερικές διαμάχες, την προπαγάνδα και τα πολωτικά συναισθήματα που δημιουργήθηκαν μετά τη νίκη του Franco. Ο ίδιος συμμετείχε πρώτα ως δημοσιογράφος και μετέπειτα ως μαχητής υπέρ της πλευράς της δημοκρατικής-τροτσκιστικής POUM, με την ατόφια περιέργεια ενός συγγραφέα που βρίσκεται στον πυρήνα της περιπέτειας. Στον αντίποδα του Καζαντζάκη και του Hemingway, γράφει σαν ένας ρομαντικός με παιδικό παράπονο, καθώς παρατηρεί πώς καταπνίγονται τα σπέρματα μιας επανάστασης στα πλαίσια ενός εμφυλίου πολέμου από τα χαλκευμένα δημοσιεύματα του Τύπου, που “ξεπλένουν” την αλήθεια και δεν την αφήνουν να αποκτήσει φωνή και ανάστημα. Ίσως το καλύτερο αγγλόφωνο memoir για τους χιλιάδες Ισπανούς και τις Διεθνείς Ταξιαρχίες που έδωσαν την ψυχή και το αίμα τους για τη Δημοκρατία.
- Ο Γατόπαρδος – Giuseppe Tomasi di Lampedusa (εκδόσεις Bell) πρώτη έκδοση: 1958
Τρανό παράδειγμα του πώς μερικές φορές μπορείς να διδαχθείς ιστορία μέσα από λογοτεχνικά μονοπάτια. Ο Giuseppe Tomasi di Lampedusa ενορχηστρώνει μια σικελική, μελαγχολική ταραντέλα στην πιο κορυφαία εποχή μετεωρισμού, όταν το παλιό δεν έχει ακόμη πεθάνει και το νέο δεν έχει ακόμη γεννηθεί. Στο κλασικό αυτό αριστούργημα εμφανίζονται πλήθος αξιομνημόνευτων χαρακτήρων, όπως ο ηγέτης της ιταλικής ενοποίησης Garibaldi, ο μεγαλοπρεπής Don Fabrizio di Salina που ενσαρκώνει το πρότυπο του παλιού φεουδάρχη και pater familias, και ο Tancredi Falconeri, ο νεαρός παράτολμος ερυθροχίτων που μάχεται για το πολυπόθητο Risorgimento. Ο αυστηρός ρωμαιοκαθολικισμός και η τήρηση των παραδόσεων εναλλάσσονται με τη λάγνα, αισθησιακή ματιά απέναντι στις συγκινήσεις που επιφέρουν τα υλικά πράγματα. Κάτω από τις γλαφυρές περιγραφές για ναπολιτάνικες μαζούρκες και αστρικά σύμπαντα, ο Lampedusa καταφέρνει, με μια πανταχού παρούσα πλην γοητευτική μελαγχολία, να μιλήσει για όλα εκείνα που εμπεριέχουν τη ζωή και τον θάνατο και να τα σερβίρει στον αναγνώστη με τρόπο βαθιά βιωματικό.
- Πού ζει ο λύκος; – Ρέα Γαλανάκη (εκδόσεις Καστανιώτη) πρώτη έκδοση: 1982
Η πρώτη πεζογραφική της απόπειρα, τα “Απομνημονεύματα της Ρέας Γαλανάκη”, δίνουν μια σουρεαλιστική ανασύνθεση των ταραγμένων χρόνων της δικτατορίας. Με γλώσσα ποιητική, φιλοσοφική και σκόπιμα ευνουχιστική —θαρρείς για να περάσει από τη λογοκρισία της εποχής— μεταφέρει παραστατικά τη σημειωτική της τότε κυρίαρχης ψυχροπολεμικής κατασκοπείας. Συμφιλιώνοντας την παράδοση με τον μοντερνισμό, υφαίνει ένα αυτοβιογραφικό παραμύθι όπου η συγγραφέας, στο ρόλο της “ΕΚΟΝίτισσας” Κοκκινοσκουφίτσας, κρατά μια νάιλον σακούλα, μεταφέροντας στη φυλακή βιβλία, ρούχα και κρυφά μηνύματα στον σύντροφο-αγωνιστή και αγαπητικό της. Σε έναν δεύτερο, εσωτερικό χρόνο, ξεφυλλίζει νοητά το οικογενειακό της άλμπουμ διαλέγοντας καθοριστικές σκηνές με φόντο το πατρικό της στην Κρήτη και επίκεντρο τους γονείς της. Οι “λύκοι” του βιβλίου ποικίλουν και παραμονεύουν σε κάθε μεγάλη αναμέτρηση: στον προσωπικό αγώνα για τη γυναικεία χειραφέτηση, στη σεξουαλική κατασίγαση και το σώμα που βασανίζεται για μιαν “Ιδέα”, στη ρευστότητα των δύο φύλων και στις “παράνομες” παρέες “από το ‘67 έως το ‘74”.
- Η πύλη του ήλιου – Elias Khouri (εκδόσεις Καστανιώτη) πρώτη έκδοση: 1998
Μέσα από το magnum opus του Λιβανέζου συγγραφέα Elias Khouri, φωτίζεται ο Παλαιστινιακός αγώνας, εξιστορώντας το προσωπικό βίωμα ενός πρώην επαναστάτη στα χρόνια της Nakba, που τώρα βρίσκεται σε κώμα. Τη ζωή του αφηγείται ο πνευματικός του γιος μέσα από χίλιες και μία ιστορίες παρμένες από τους καταυλισμούς προσφύγων. Σαν ένα ρυάκι αυτόματης γραφής με φιλοσοφικές προεκτάσεις, ο Khouri εξερευνά το ζήτημα της ταυτότητας, της δικαιοσύνης, της πραγματικότητας που έχει πολλές εκδοχές, της ανάγκης για ειρήνη και συμφιλίωση, και της διαφύλαξης της κουλτούρας και της μνήμης ενός κυνηγημένου λαού. Πανταχού παρόντες είναι οι άρρηκτοι ανθρώπινοι δεσμοί αγάπης και οι συναισθηματικοί κόμποι-πληγές των ανθρώπων που έζησαν την καταστροφή. Το πιο ολοκληρωμένο, ίσως, βιβλίο για την παλαιστινιακή υπόθεση.
- Ο Μπαλζάκ και η Κινέζα μοδιστρούλα – Dai Sijie (εκδόσεις Ωκεανίδα) πρώτη έκδοση: 2000
Βρισκόμαστε στην περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης του Mao, όπου, στα πλαίσια κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, οι ερυθροφρουροί συγκεντρώνουν το άνθος της Κίνας —τη νεολαία των πόλεων— προς τα βουνά και τις επαρχίες. Εργάτες και αγρότες αναλαμβάνουν την αναμόρφωσή τους ώστε να αποκοπούν από τις αστικές συνήθειες και τον δυτικό πολιτισμικό ιμπεριαλισμό. Στα υψίπεδα ενός βουνού βρίσκουμε τους δύο φίλους και ήρωες του βιβλίου, που έχουν σταλεί για να “αναμορφωθούν”, ερχόμενοι σε επαφή με τη γη και τις εξαντλητικές της εργασίες. Η γνωριμία τους με μια Κινέζα μοδιστρούλα του απέναντι χωριού και η ανακάλυψη μιας βαλίτσας με απαγορευμένα βιβλία θα γίνουν το σπίρτο για να ανάψει η φλόγα της εσωτερικής τους επανάστασης. Με τη μορφή λαϊκού παραμυθιού, ο Dai Sijie σατιρίζει τον πειραματισμό και την καταστολή που επέβαλε το Κόκκινο Βιβλιαράκι και υπενθυμίζει πως κανένα πολιτικό καθεστώς, όσο τυραννικό κι αν είναι, δεν μπορεί να κατευνάσει την άσβεστη ανάγκη των ανθρώπων για έρωτα, ελευθερία και ζωή — αυταπόδεικτα μπορεί κανείς ολομόναχος να αναμετρηθεί εναντίον όλων.
- Φοβάμαι, Ταυρομάχε – Pedro Lemebel (εκδόσεις Καστανιώτη) πρώτη έκδοση: 2001
Η queer προσθήκη της λίστας αυτής μέσα από ένα τολμηρό βιβλίο, όπου φουσκώνει το ζυμάρι του έρωτα και της εξέγερσης. Στο Σαντιάγο της Χιλής, εν μέσω της δικτατορίας του Pinochet τη δεκαετία του ‘80, ο δρόμος ενός επαναστάτη φοιτητή διασταυρώνεται με εκείνον της “Τρελής”, ενός μεσήλικα παρενδυτικού, όταν ο πρώτος κρύβει κιβώτια με παράνομο υλικό στο σπίτι της. Παράλληλα με την πολιτική καταστολή, τα παραδοσιακά μπολέρος και τα λεπτοδουλεμένα κεντήματα, παρατηρούμε την εξέλιξη της σχέσης των δύο ηρώων αλλά και τον ίδιο τον δικτάτορα σε ρόλο “Κουταλιανού”, άθυρμα στα καπρίτσια της γυναίκας του. Ο Pedro Lemebel γράφει για τους αποσυνάγωγους, τους ορίτζιναλ αφανείς ήρωες που κάθε μέρα βγάζουν τη γλώσσα τους στην κοινωνία που τους κατακρίνει και δεν ζητούν συγγνώμη για αυτό που είναι. Η γραφή απογειώνει τον ρομαντισμό και την μπαρόκ αισθητική, όπου μέσα στην απόλυτη ένδεια η “Τρελή” κοιτά τη ζωή πάντα καλειδοσκοπικά, πανηγυρίζοντάς την με χρωματιστά confetti. Το βιβλίο αυτό αποδεικνύει πως μπορεί κανείς να γράψει ανέλπιστα καλή λογοτεχνία μιλώντας για πολιτική.
Κεντρική εικόνα θέματος: Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ “Τα Κορίτσια της Βροχής”
Γράφει η Άννα Αγρέβη
Διαβάστε επίσης:
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στην ποίηση και τη λογοτεχνία
Πολυτεχνείο & Ανάγνωση: Βιβλία με αφορμή την επέτειο της 17ης Νοεμβρίου