Όταν διάβασα για πρώτη φορά τον «Σταθμάρχη» του Ντίκενς, συνέβη κάτι μέσα μου που δύσκολα περιγράφεται με λέξεις. Γεννήθηκε μια έντονη, σχεδόν επιτακτική επιθυμία η ιστορία αυτή να λάβει τον δικό της χώρο στα θεατρικά δρώμενα της χώρας. Αυτή η επιθυμία έγινε ακαταμάχητη όταν ήρθα αντιμέτωπη με την εξαιρετική διασκευή του Γιώργου Αγγελίδη, ένα κείμενο που μετατρέπει μια ιστορία φαντασμάτων σε ένα βαθύ ψυχόδραμα, μια σπαρακτική εξομολόγηση ενός ανθρώπου ή, καλύτερα, ενός συμβόλου.
Ο Σταθμάρχης μας δεν είναι απλώς ένας υπάλληλος σε ένα απομονωμένο πόστο. Είναι ένας άνθρωπος σε όλα τα στάδια της ζωής του· ένας νέος γεμάτος περηφάνια για το κύρος της θέσης του, που ένιωθε πως ο κόσμος του ανήκε, ένας άντρας που είδε την κατοχή να γίνεται βάρος και αλυσίδα, και ένας γέροντας που παλεύει με τις αναμνήσεις και τους φόβους του. Η σκηνή γίνεται ο καθρέφτης της ψυχής του: μια άβυσσος σκέψεων και προσμονής, όπου ο ήρωας ταλαντεύεται διαρκώς ανάμεσα στην ύπαρξη και την ανυπαρξία.
Σε αυτόν τον απομονωμένο σιδηροδρομικό σταθμό, σε αυτή τη «λεπτή λωρίδα γης», ο Σταθμάρχης δίνει μια διπλή μάχη. Παλεύει με ορατούς εχθρούς –τον κίνδυνο που ελλοχεύει στις ράγες, τα τρένα που «τρέχουν με ταχύτητα θανάτου»– αλλά και με αόρατους, που είναι ίσως οι πιο τρομακτικοί. Παλεύει να κρατήσει τη γραμμή ασφαλή, ενώ παράλληλα προσπαθεί να τιθασεύσει τους προσωπικούς του δαίμονες σε ένα αέναο ταξίδι συγκρούσεων. Η σήραγγα απέναντί του δεν είναι απλώς μια κατασκευή· είναι ένα «στόμα που καταπίνει» , και το κόκκινο φως δεν είναι μια απλή λάμπα· είναι ένα «μάτι που έχει δει τον θάνατο και δεν τον ξέχασε».
Το έργο θέτει ερωτήματα οικουμενικά και βασανιστικά. Πόσο πανίσχυρος και συνάμα ανίσχυρος μπορεί να είναι ένας άνθρωπος; Ο Σταθμάρχης νιώθει πως ορίζει το πέρασμα του τρένου, όμως ταυτόχρονα αισθάνεται πως «το κακό ίσως να ήταν ήδη αποφασισμένο» κι εκείνος απλώς ένας αβοήθητος παρατηρητής. Πως μία λάθος κίνηση, ένα δευτερόλεπτο καθυστέρησης, αρκεί για να γίνουν «οι άνθρωποι αριθμοί. Και οι αριθμοί… σκιές». Αυτή η συνείδηση της ευθύνης είναι που τον κάνει να νιώθει τόσο «μικρός, ευάλωτος, έρμαιο μιας δύναμης που δεν μπορούσε να ελέγξει», κι όμως, παρ’ όλα αυτά, τον ενεργοποιεί να αντιστέκεται και να μάχεται.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η ζωή του εκτυλίσσεται κυριολεκτικά πάνω στη γραμμή μεταξύ ζωής και θανάτου. Από μπροστά του περνά με ιλιγγιώδη ταχύτητα ένας ολόκληρος κόσμος, αυτός των επιβατών στα βαγόνια. Είναι ο κόσμος που δεν έζησε ποτέ, αλλά τον προστατεύει σαν άγρυπνος φρουρός. Κοιτάζοντάς τους, «ζωγραφίζει στον νου του τις ζωές τους», προσπαθώντας να κλέψει για λίγο κάτι από τη δική τους πραγματικότητα.
Το ταξίδι στ’ άδυτα του μυαλού αυτού του υπέροχου αντιήρωα αποτέλεσε μια πρόκληση για όλους τους συντελεστές. Πώς μπορείς να αναπαραστήσεις επί σκηνής έναν φόβο που «παίρνει σάρκα»; Πώς ο ήχος ενός κουδουνιού γίνεται δόνηση μέσα στις ίδιες σου τις φλέβες; Το έργο βρίθει αντιθέσεων, όπως η ίδια η ζωή: το φως και το σκοτάδι, η λογική και η παράνοια, το καθήκον και η επιβίωση.
Και μέσα σε όλα αυτά, τα τρένα περνούν. Περνούσαν, περνούν και θα συνεχίζουν να περνούν. Η ασταμάτητη πορεία τους μας υπενθυμίζει πως η ζωή συνεχίζει την αδιάλειπτη πορεία της, είτε προς το φως είτε προς το σκοτάδι, αφήνοντας πίσω της ήρωες και τραγωδίες, δεμένους για πάντα με τις ράγες της μνήμης.
Διαβάστε επίσης:
Ο Σταθμάρχης, του Γιώργου Αγγελίδη σε σκηνοθεσία Νατάσας Παπαδάκη στο Θέατρο Αργώ