Η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ επιστρέφει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Η ιδιαίτερα αγαπητή στο ελληνικό κοινό Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ επιστρέφει και φέτος στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όπου εμφανίζεται για τρίτη συνεχή χρονιά υπό τη διεύθυνση του Ζούμπιν Μέτα, με δύο διαφορετικά προγράμματα, την Κυριακή 18 και τη Δευτέρα 19 Οκτωβρίου στις 8:30 το βράδυ.

Για την πρώτη συναυλία (18/10) αποκλειστικά με έργα Μπετόβεν αλλά και για τη δεύτερη (19/10), με συνθέσεις Σαίνμπεργκ, Μάλερ και Ντβόρζακ, απομένουν λίγα εισιτήρια. Σολίστ της πρώτης βραδιάς, ο Λεωνίδας Καβάκος που θα παρουσιάσει το Κοντσέρτο για βιολί σε ρε μείζονα του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν.

Στη δεύτερη συναυλία, ο διεθνούς φήμης έλληνας βαρύτονος Άρης Αργύρης θα ερμηνεύσει τα Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά του Γκούσταβ Μάλερ.

Η μετάκληση της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Ισραήλ πραγματοποιείται χάρη στη γενναιόδωρη χορηγία Έλληνα του εξωτερικού, ο οποίος επιθυμεί η δωρεά του να παραμείνει ανώνυμη.

Το πρόγραμμα

Κυριακή 18 Οκτωβρίου

Με τη συναυλία της αυτή, η Φιλαρμονική του Ισραήλ αποδίδει τον δικό της μουσικό φόρο τιμής σε μια από τις πλέον εμβληματικές μορφές του ευρωπαϊκού Κλασικισμού, τον Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (1770-1827). Η αυλαία θα ανοίξει με την εκφραστική Εισαγωγή Έγκμοντ, έργο 84, που ανήκει στη λεγόμενη «Μέση Περίοδο» του συνθέτη. Πρόκειται για την ουβερτούρα μιας δεκαμερούς σύνθεσης προγραμματικού χαρακτήρα, που είναι εμπνευσμένη από το θεατρικό έργο Έγκμοντ του Γκαίτε. Ο λαμπρός μουσουργός έγραψε την παρτιτούρα κατά τη διετία 1809-1810, δηλαδή κατά την περίοδο των Ναπολεόντειων Πολέμων, όταν η γαλλική κυριαρχία είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη. Ο Μπετόβεν, μέσα από αυτή τη συγκινητική σύνθεσή του, η οποία αναφέρεται στη ζωή και τον ηρωισμό του oλλανδού κόμη του Έγκμοντ (16ος αι.), εκφράζει τις προσωπικές πολιτικές του ανησυχίες εξυμνώντας την αυτοθυσία του Έγκμοντ, ο οποίος καταδικάζεται σε θάνατο επειδή όρθωσε το ανάστημά του στην καταπίεση της εξουσίας. Μάλιστα, λέγεται ότι, όταν ο Γκαίτε άκουσε τη μουσική του Μπετόβεν για το θεατρικό του έργο, δήλωσε ενθουσιασμένος ότι ο συνθέτης είχε εκφράσει τις δραματουργικές προθέσεις του με «αξιοσημείωτη ιδιοφυία».

Στο πρώτο μέρος της συναυλίας, το κοινό θα έχει επίσης την ευκαιρία να απολαύσει έναν περιζήτητο ερμηνευτή διεθνούς ακτινοβολίας, τον Λεωνίδα Καβάκο, στην ερμηνεία του Κοντσέρτου για βιολί σε ρε μείζονα, έργο 61 (1806) του Μπετόβεν. Η πρώτη εκτέλεση του –ιδιαίτερα δημοφιλούς σήμερα– Κοντσέρτου για βιολί δεν έτυχε της αποδοχής του κοινού. Η καθιέρωσή του στο διεθνές ρεπερτόριο οφείλεται στον φημισμένο βιρτουόζο Γιόζεφ Γιόαχιμ, ο οποίος το παρουσίασε εκ νέου το 1844 σε ηλικία μόλις 12 ετών, με την ορχήστρα της Φιλαρμονικής Εταιρείας του Λονδίνου, υπό τον Φέλιξ Μέντελσον. Ο Μπετόβεν το συνέθεσε σε μια από τις πιο γόνιμες περιόδους της ζωής του. Είχαν προηγηθεί το Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 4, δύο από τις σπουδαιότερες σονάτες του για πιάνο («Waldstein», «Appassionata»), αλλά και η περίφημη η Τρίτη Συμφωνία («Ηρωική»), που θα ακουστεί στο δεύτερο μέρος της συναυλίας της Φιλαρμονικής του Ισραήλ στο Μέγαρο στις 18/10.

Η «Ηρωική» (Συμφωνία αρ. 3 σε μι ύφεση μείζονα, έργο 55), αποτελεί έναν από τους πολυτιμότερους θησαυρούς της παγκόσμιας συμφωνικής παρακαταθήκης. Ολοκληρώθηκε στις αρχές του 1804 και πρωτοπαρουσιάστηκε στις 7 Απριλίου 1805 στη Βιέννη. Ο Μπετόβεν την αφιέρωσε αρχικά στον Βοναπάρτη ως ένα μεγαλειώδες εγκώμιο στο ναπολεόντειο πνεύμα, καθώς ο συνθέτης ήλπιζε ότι ο Ναπολέων, ως φιλελεύθερος ηγέτης, θα οδηγούσε την Ευρώπη σε μια επανάσταση εμπνευσμένη από τα ανθρωπιστικά ιδεώδη. Ωστόσο, όταν ο Μπετόβεν πληροφορήθηκε, λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωση της Ηρωικής, ότι ο Βοναπάρτης αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας (Μάιος 1804), αφαίρεσε την αφιέρωση από το έργο, αποκαλώντας τον «τύραννο» που «νομίζει ότι είναι ανώτερος από όλους τους ανθρώπους». Η διαχρονική αξία αυτής της νεωτερικής για την εποχή της σύνθεσης έγκειται στο γεγονός ότι εξακολουθεί να εκφράζει, δύο αιώνες μετά την πρώτη της εκτέλεση, τις βαθιές φιλοσοφικές, πολιτικές και ανθρωπιστικές ιδέες του δημιουργού της.

Δευτέρα 19 Οκτωβρίου

Η Συμφωνία δωματίου αρ. 1 σε μι μείζονα, έργο 9 του Άρνολντ Σαίνμπεργκ (1951), με την οποία αρχίζει το πρόγραμμα της δεύτερης συναυλίας της Φιλαρμονικής του Ισραήλ στο Μέγαρο, είναι ένα έργο του 1906 με τολμηρές αρμονίες, έντονα ηχοχρώματα και υψηλές δεξιοτεχνικές απαιτήσεις από τους ερμηνευτές. Αν και δεν κατόρθωσε να εδραιώσει τον δημιουργό της στους βιεννέζικους μουσικούς κύκλους, όπως άλλωστε φιλοδοξούσε ο ίδιος, είναι αντιπροσωπευτική του ιδιαίτερου προσωπικού ύφους του Σαίνμπεργκ. Παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση στις 8 Φεβρουαρίου του 1907 από το Rosé Quartet και από σύνολο πνευστών της Φιλαρμονικής της Βιέννης που διηύθυνε ο ίδιος ο συνθέτης.

Το 1904, τρία χρόνια πριν από την πρώτη εκτέλεση της Συμφωνίας του Σαίνμπεργκ, ένας άλλος συμπατριώτης του, ο Γκούσταβ Μάλερ (1860-1911) ολοκλήρωνε τη σύνθεση του κύκλου Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά για φωνή (βαρύτονο ή μετζοσοπράνο) και ορχήστρα. Πρόκειται για πέντε μελοποιημένα ποιήματα του Φρήντριχ Ρύκερτ από την ομώνυμη συλλογή, η οποία αποτελείται από 428 ποιήματα που γράφτηκαν με αφορμή τον θάνατο δύο παιδιών του Ρύκερτ. Τα Τραγούδια του Μάλερ είναι γραμμένα στο ιδίωμα της υστερορομαντικής περιόδου του συνθέτη, εκφράζουν ανάμικτα συναισθήματα και χαρακτηρίζονται από υπερβατική διάθεση. Ο Μάλερ μελοποίησε τους στίχους του Ρύκερτ τμηματικά το 1901 και το 1904. Μάλιστα, η σύνθεση των Τραγουδιών ολοκληρώθηκε μόλις δύο εβδομάδες μετά τη γέννηση του δεύτερου παιδιού του, γεγονός που αναστάτωσε τη σύζυγό του, Άλμα, η οποία θεώρησε τη συγκυρία κακό οιωνό για το μέλλον της νεογέννητου. Πράγματι, κατά τραγικό τρόπο, η κόρη τους πέθανε τέσσερα χρόνια αργότερα από οστρακιά. Τα Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά (Kindertotenlieder) ερμήνευσε για πρώτη φορά ο διακεκριμένος βαρύτονος της Όπερας της Αυλής της Βιέννης Φρήντριχ Βάιντεμαν στις 29 Ιανουαρίου 1905 υπό τη διεύθυνση του Γούσταβ Μάλερ. Στη συναυλία της Φιλαρμονικής του Ισραήλ, θα τα αποδώσει φωνητικά ο έλληνας βαρύτονος Άρης Αργύρης, που έχει εμφανιστεί σε μεγάλα λυρικά θέατρα σε όλο τον κόσμο. Πρόσφατα τραγούδησε τον ρόλο του Μπελκόρε (Ελιξίριο της αγαπης) στο Θέατρο Λα Μονναί των Βρυξελλών, ενώ αυτή τη σεζόν πρόκειται να εμφανιστεί, μεταξύ άλλων, στην Κρατική Όπερα του Αμβούργου, το Θέατρο Σαν Κάρλο της Νάπολης, την Όπερα του Μόντρεαλ, τη Σέμπεροπερ της Δρέσδης, όπου θα ερμηνεύσει γνωστούς ρόλους του λυρικού ρεπερτορίου για βαρύτονο όπως Εσκαμίγιο, Σκάρπια, Ιάγο, Φίγκαρο κ.ά.

Ολόκληρη η δεύτερη ενότητα της συναυλίας της Φιλαρμονικής του Ισραήλ στις 19/10 είναι αφιερωμένη στον Αντονίν Ντβόρζακ (1841-1904) και στη δημοφιλέστατη Συμφωνία «του Νέου Κόσμου» (αρ. 9 σε μι ελάσσονα, έργο 95, B. 178), που γράφτηκε όταν ο βοημός συνθέτης ζούσε και εργαζόταν στη Νέα Υόρκη. Το έργο συνδυάζει υφολογικά χαρακτηριστικά της μουσικής της Γηραιάς Ηπείρου με στοιχεία της αμερικανικής παράδοσης. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 16 Δεκεμβρίου 1893 στο Κάρνεγκι Χολ από τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης.

Η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ δημιουργήθηκε το 1936 από τον διάσημο και ηρωικό βιολονίστα Μπρονισλάβ Χούμπερμαν –Εβραίο από την Πολωνία– ως Ορχήστρα της Παλαιστίνης και έγινε καταφύγιο πολλών εβραίων μουσικών που απολύονταν από τις ευρωπαϊκές ορχήστρες εκείνη την εποχή. Έδωσε το πρώτο της κοντσέρτο στο Τελ Αβίβ τα Χριστούγεννα του 1936, με μαέστρο τον Αρτούρο Τοσκανίνι, την ίδια  χρονιά που στην Βομβάη της Ινδίας γεννιόταν ο Ζούμπιν Μέτα. Το 1948 μετονομάστηκε σε Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ με μαέστρο τον Λέοναρντ Μπερνστάιν. Ο Μέτα και ο Μπερνστάιν συνδέθηκαν ισόβια με αυτή την ορχήστρα-σύμβολο της εβραϊκής τραγικής περιπέτειας. Από το 1947 και μέχρι το θάνατό του, το 1990, ο Μπερνστάιν έβαλε τη σφραγίδα του στο φημισμένο σύνολο, ενώ, το 1969, ο Μέτα έγινε ο μουσικός του σύμβουλος και ο πρώτος Μουσικός του Διευθυντής το 1977. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο ινδός μαέστρος, ο οποίος σπούδασε στη Βιέννη και συνεργάστηκε για πολλά χρόνια με την Όπερα του Μονάχου, απέκτησε τον τίτλο του Ισόβιου Μουσικού Διευθυντή. Η Φιλαρμονική του Ισραήλ έχει κάνει ηχογραφήσεις υπό τον Μέτα με έργα συνθετών που έχουν σταθερή παρουσία στο ρεπερτόριό της –Μπετόβεν, Μπραμς, Μέντελσον, Ντβόρζακ–, ενώ με τον Μπερνστάιν έχει ηχογραφήσει δικές του συνθέσεις και έργα Στραβίνσκι.

Ο Ζούμπιν Μέτα, ένας αρχιμουσικός με μισό αιώνα καριέρας στις μεγαλύτερες ορχήστρες και όπερες του κόσμου και με 2.000 κοντσέρτα πίσω του, είναι ο μακροβιότερος μουσικός διευθυντής (1978-1991) της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης. Το 1980, ο Μέτα δημιούργησε τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Οι αμερικανοί φίλοι της Φιλαρμονικής του Ισραήλ», με έδρα την Νέα Υόρκη, ως στήριγμα για το οικονομικό μέλλον της Ορχήστρας και ως απάντηση στην περιορισμένη οικονομική υποστήριξη από την κυβέρνηση του Ισραήλ. Με τα χρήματα που συγκεντρώνει ο οργανισμός αυτός αντιμετωπίζονται λειτουργικά έξοδα της Ορχήστρας και χρηματοδοτούνται τα εκπαιδευτικά της προγράμματα στο Ισραήλ. Ο Ζούμπιν Μέτα έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις στο εξωτερικό, αλλά και από την ισραηλινή προεδρεία, η οποία του έχει απονείμει ειδικό μετάλλιο για τη αποφασιστικής σημασίας συμβολή του στην εξέλιξη της Φιλαρμονικής του Ισραήλ. Μάλιστα, με την ευκαιρία της παρασημοφόρησης του διάσημου αρχιμουσικού, ο ισραηλινός πρόεδρος Σιμόν Πέρες δήλωσε: «Έγινες ο μαέστρος της καρδιάς μας. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιον άλλο με τέτοια μοναδική προσφορά στη χώρα μας, στο λαό μας. Υπήρξες ηγέτης. Ο ηγέτης είναι προορισμένος να αναπτερώνει το ηθικό και τις ελπίδες του λαού. Αυτό έκανες εσύ».