Ο συνθέτης Γιάννης Κυριακίδης, καθηγητής στο Ωδείο Μουσικής της Χάγης, επιστρέφει και αυτόν τον Αύγουστο στις Σπέτσες για να διδάξει στο 2ο Πιλοτικό Εργαστήριο Σύγχρονης Μουσικής που διοργανώνει η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, με τη συγχρηματοδότηση του ΕΣΠΑ 2021-2017 της Περιφέρειας Αττικής.
Με αυτήν την αφορμή, μας μίλησε για τον χαρακτήρα αυτής της διοργάνωσης και την ιδιαίτερη ευκαιρία που δίνει στους νέους συνθέτες, για τα σχέδιά του, αλλά και για τη θέση της σύγχρονης μουσικής στο σήμερα.
***
-Πώς ήταν η περσινή σας εμπειρία στο Πιλοτικό Εργαστήριο Σύγχρονης Μουσικής;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η εμπειρία μου ήταν πολύ θετική. Ήταν μια έντονη εβδομάδα στενής συνεργασίας με μια ταλαντούχα ομάδα νέων συνθετών και μαέστρων. Οι πρόβες με την KOA ήταν ιδιαίτερα παραγωγικές, και τα σεμινάρια σύνθεσης προσέφεραν πολλές ευκαιρίες για ανταλλαγή ιδεών και απόψεων. Η παρουσία σε ένα τόσο μαγευτικό περιβάλλον συνέβαλε επίσης σημαντικά στην ενίσχυση της εμπειρίας.
-Τι θα λέγατε ότι είναι ξεχωριστό σε αυτή τη διοργάνωση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών;
Πιστεύω ότι ο συνδυασμός των εργαστηρίων για συνθέτες και μαέστρους δίνει στο πρόγραμμα έναν ξεχωριστό χαρακτήρα. Αναδεικνύει πόσο σημαντική είναι η συνεργασία και η επικοινωνία στον σύγχρονο κόσμο της κλασικής μουσικής. Η στενή δουλειά μεταξύ τους βοηθά και τις δύο πλευρές να κατανοήσουν καλύτερα η μία την άλλη και να χτίσουν μια κοινή μουσική γλώσσα.
Επίσης, το γεγονός ότι όλοι μένουν και τρώνε στον ίδιο χώρο ενισχύει πολύ την αίσθηση της κοινότητας. Δημιουργεί χώρο για φυσικές συζητήσεις και συνδέσεις, και βοηθά να «πέσουν» κάποιες από τις ιεραρχίες που συχνά υπάρχουν στον χώρο της κλασικής μουσικής. Υπάρχει μια αίσθηση χαλαρότητας, που έρχεται σχεδόν σε αντίθεση με τον επαγγελματισμό και την ποιότητα της δουλειάς που γίνεται.
-Στη φετινή δεύτερη χρονιά, θα δοκιμάσετε αλλαγές σε σχέση με πέρσι ως προς τη διδασκαλία ή τον τρόπο διεξαγωγής;
Θέλουμε να δοκιμάσουμε μια λίγο διαφορετική προσέγγιση στον τρόπο που γίνεται ο διάλογος στα σεμινάρια σύνθεσης. Η ιδέα είναι να εστιάσουμε πιο άμεσα σε συγκεκριμένα ζητήματα που προκύπτουν μέσα από τις συνθέσεις των συμμετεχόντων, με στόχο να δημιουργηθεί χώρος για πιο στοχευμένα και εποικοδομητικά σχόλια.
Παράλληλα, θέλουμε να διατηρήσουμε μια ευρύτερη προσέγγιση, που να επιτρέπει την ανταλλαγή απόψεων γύρω από τις διαφορετικές αισθητικές κατευθύνσεις που υπάρχουν μέσα στην ομάδα.
Επιπλέον, θα θέλαμε να δούμε την πιθανότητα να προσκαλέσουμε και τους μαέστρους σε κάποια από τα σεμινάρια. Η παρουσία τους θα προσέφερε μια χρήσιμη οπτική στη συζήτηση, ενώ ταυτόχρονα θα τους έδινε την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα το είδος του διαλόγου που συνήθως αναπτύσσεται ανάμεσα στους συνθέτες.
-Τι θέλετε να κερδίσει ένας νέος συνθέτης από τη συμμετοχή του στο Εργαστήριο;
Οι συνθέτες κερδίζουν πάρα πολλά όταν ακούν τις ιδέες τους να δουλεύονται στις πρόβες και να εκτελούνται από επαγγελματίες μουσικούς. Ανακαλύπτουν τι λειτουργεί και τι όχι και αρχίζουν να καταλαβαίνουν τη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που φαντάστηκαν και σε αυτό που τελικά ακούγεται στην πράξη. Μαθαίνουν επίσης πολλά ο ένας από τον άλλον.
Όταν είσαι βαθιά μέσα σε μια συγκεκριμένη μουσική σκηνή, είναι εύκολο να ξεχνάς ότι άλλοι συνθέτες και μουσικοί μπορεί να σκέφτονται με εντελώς διαφορετικούς τρόπους. Το να έρχεσαι σε επαφή με αυτές τις οπτικές, μέσα σε ένα περιβάλλον που δεν απειλεί το δικό σου καλλιτεχνικό όραμα, μπορεί πραγματικά να ανοίξει τον μουσικό σου ορίζοντα—και συχνά σε κάνει να δεις και κάτι νέο για τις δικές σου καλλιτεχνικές επιλογές.
-Πιστεύετε ότι οι συνθέτες έχουν πολλά να μάθουν από την επαφή τους με τους νέους μαέστρους του Εργαστηρίου; Πώς μπορούν να αξιοποιήσουν αυτήν τη συνάντηση;
Πέρα από την κοινωνική διάσταση της εμπειρίας, όπου συχνά δημιουργούνται φιλίες και επαγγελματικές σχέσεις που διαρκούν, υπάρχουν και πολλά που μπορεί κανείς να μάθει. Ένα βασικό στοιχείο είναι η κατανόηση των πρακτικών ζητημάτων που σχετίζονται με το πώς μεταδίδεται η μουσική μέσα από την παρτιτούρα. Πώς μπορείς να επικοινωνήσεις ξεκάθαρα την ουσία ενός έργου στον μαέστρο και στους μουσικούς;
Η ανατροφοδότηση που λαμβάνουν οι συνθέτες από τους μαέστρους είναι εξαιρετικά πολύτιμη, οπότε το να είναι κανείς ανοιχτός στον διάλογο και στην ανταλλαγή ιδεών με κάθε μαέστρο είναι ουσιαστικό. Αυτό που κάνει αυτό το περιβάλλον ξεχωριστό είναι ότι οι συνθέτες και οι μαέστροι βρίσκονται σε παρόμοια θέση, συχνά ανήκουν στην ίδια γενιά και βρίσκονται σε αντίστοιχο στάδιο στην καριέρα τους. Αυτό δημιουργεί μια πιο οριζόντια, μη ιεραρχική σχέση, πιο ανοιχτή και συνεργατική απ’ ό,τι συναντά κανείς στον επαγγελματικό χώρο. Μια πραγματικά ιδιαίτερη κατάσταση.
-Ποια θα ήταν η πρώτη συμβουλή σας προς ένα νέο συνθέτη;
Χαχα! Αν ήταν να δώσω μια συμβουλή σε έναν συνθέτη, θα εξαρτιόταν πολύ από το άτομο, θα ήθελα να είναι σχετική με τη δική του συγκεκριμένη κατάσταση. Και ειλικρινά, θα την έδινα μόνο αν μου τη ζητούσε.
Παρόλα αυτά, μέσα από την εμπειρία μου στη διδασκαλία, υπάρχουν κάποιες σκέψεις που επανέρχονται συχνά. Μία από αυτές είναι η εξής: η μουσική δεν είναι ποτέ μόνη της. Σκέψου όλα όσα την περιβάλλουν: το πλαίσιο, τους ερμηνευτές, την κοινωνική συνθήκη, το τι προσπαθείς να επικοινωνήσεις. Όλα αυτά επηρεάζουν το πώς γίνεται αντιληπτό και κατανοητό το έργο σου. Η σκέψη πάνω σε αυτά μπορεί να σου δώσει ουσιαστικές ενδείξεις για το τι είναι σημαντικό για σένα στη μουσική σου γλώσσα.
-Υπάρχει, κατά τη γνώμη σας, γόνιμο έδαφος για τη σύνθεση στην εποχή μας;
Το τοπίο της σύγχρονης κλασικής μουσικής αλλάζει συνεχώς, αλλά παραμένει ζωντανό και δυναμικό. Παρόλο που πολλοί από τους παλαιότερους θεσμούς που στήριζαν τη νέα μουσική αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, δεν υπάρχει έλλειψη από ακροατήρια και δημιουργικές ψυχές που ασχολούνται βαθιά με αυτή την τέχνη.
Θα εμφανιστούν νέες μορφές, οι προτεραιότητες θα αλλάξουν και τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη θα επηρεάσουν τον τρόπο που ακούμε και βιώνουμε τη μουσική. Παρ’ όλα αυτά, η ανάγκη για νέα μουσική που να ανταποκρίνεται και να αντικατοπτρίζει αυτές τις αλλαγές θα είναι πάντα υπαρκτή.
-Ποιες είναι οι διαφορές στη ζωή ενός καλλιτέχνη μεταξύ Ελλάδας και Ολλανδίας, όπου ζείτε;
Κατά βάση, ένας καλλιτέχνης αντιμετωπίζει τις ίδιες θεμελιώδεις προκλήσεις, όπου κι αν ζει: να δημιουργήσει ενδιαφέρον έργο, να βρει ευκαιρίες για να το υλοποιήσει, να χτίσει και να διατηρήσει το κοινό του, να παραμείνει σχετικός με την πολιτιστική πραγματικότητα και να επιβιώσει οικονομικά.
Η βασική διαφορά που παρατηρώ ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ολλανδία είναι ότι στην Ολλανδία φαίνεται να υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες για τους καλλιτέχνες να δημιουργήσουν νέο έργο. Υπάρχει μεγαλύτερη οικονομική στήριξη προς οργανισμούς που ασχολούνται με τη νέα μουσική, και μέσα από αυτό καλλιεργείται περισσότερη πολιτιστική αυτοπεποίθηση και διαμορφώνεται ένα σταθερό κοινό.
Στην Ελλάδα, ωστόσο, έχω δει πώς η στήριξη από θεσμούς όπως το Ίδρυμα Ωνάση ή η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής έχει δημιουργήσει σημαντικές ευκαιρίες για νέους καλλιτέχνες να εξελιχθούν και να αναγνωριστούν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό — και ειλικρινά ελπίζω αυτό να συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμη.
-Ποια είναι τα καλλιτεχνικά σας σχέδια για το επόμενο διάστημα;
Ως συνθέτης, τείνω να δουλεύω σε πολλά έργα ταυτόχρονα, αντί να τα ολοκληρώνω το ένα μετά το άλλο. Συχνά έχω παράλληλα διάφορα έργα σε εξέλιξη. Έτσι, ενώ το συνειδητό μου είναι συγκεντρωμένο σε ένα έργο, το υποσυνείδητο επεξεργάζεται σιωπηλά τα υπόλοιπα—λύνει προβλήματα και διαμορφώνει ιδέες στο παρασκήνιο.
Ένα από αυτά τα έργα είναι μια μεγάλης κλίμακας σύνθεση για πιάνο, ηλεκτρονικά και χειρονομιακούς ελεγκτές, βασισμένη σε ιδέες γύρω από την έννοια της κυριότητας του σώματος, γραμμένη για τη Γιαπωνέζα πιανίστρια Tomoko Mukaiyama. Το έργο θα κάνει πρεμιέρα στο Κιότο στις αρχές του 2026.
Ένα άλλο είναι μια νέα σύνθεση για το Scapino Ballet και τη Φιλαρμονική του Ρότερνταμ, με τη φωνητική και διευθυντική ιδιοφυΐα της Barbara Hannigan, προγραμματισμένο για την άνοιξη του 2026.
Παράλληλα, αναπτύσσω ένα πολυμεσικό έργο με τίτλο Sense of Being για κουαρτέτο εγχόρδων, ηλεκτρονικά και αισθητήρες, το οποίο θα ερμηνευτεί από το κουαρτέτο Ragazze το φθινόπωρο του 2026.
Και, ένα έργο με ελληνική θεματολογία: συνεχίζω τη δουλειά πάνω στο An Archive of Uprooted Songs, ένα έργο που θα κάνει πρεμιέρα στην Deutsche Oper Berlin. Η σύνθεση βασίζεται σε ηχογραφήσεις τραγουδιών Καππαδόκων προσφύγων από τη δεκαετία του 1930, οι οποίες φυλάσσονται στα Λαογραφικά Αρχεία Μέλπως Μερλιέ, στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών στην Αθήνα.
Διαβάστε επίσης:
Κρατική Ορχήστρα Αθηνών: 2ο Πιλοτικό Εργαστήριο Σύγχρονης Μουσικής στις Σπέτσες