Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι: Η ζωγράφος που εξύμνησε το γυναικείο θάρρος σε μία μεγάλη έκθεση στο Λονδίνο

« … το όνομα μια γυναίκας προκαλεί αμφιβολίες μέχρι όλοι να δούνε τη δουλειά της..»
Από το γράμμα της Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι στον εραστή της, 30 Ιανουαρίου 1649

Για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο, έρχεται μία μεγαλειώδη έκθεση αφιερωμένη εξολοκλήρου στη ζωή και το έργο της Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, η οποία θα πραγματοποιηθεί στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Η βασική έμπνευση της έκθεση ήταν ο πίνακας «Αυτοπροσωπογραφία της Αρτεμισία Τζεντιλέσκι ως Αγία Αικατερίνη», καθώς είναι το πρώτο έργο της ζωγράφου που ανήκει σε αγγλική δημόσια συλλογή. Οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν ολόκληρο τον κόσμο της Αρτεμίζια… το μυαλό, το πάθος, τη δύναμη ψυχής της, αλλά και το πόσο ευάλωτη ήταν. Όλα αυτά θα αποκαλυφθούν και μέσα από αυθεντικά προσωπικά γράμματα της Αρτεμίζια προς τον εραστή της, τα οποία βρέθηκαν πρόσφατα.

Σε μία εποχή όπου οι γυναίκες καλλιτέχνες δεν εκτιμούνται, η Αρτεμίζια ήταν μία εξαίρεση. Η καριέρα της διήρκεσε για πάνω από 40 χρόνια και όσο ζούσε κέρδισε φήμη και θαυμασμό σε όλη την Ευρώπη. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε μέλος της καλλιτεχνικής ακαδημίας της Φλωρεντίας. Ωστόσο, ενώ η Αρτεμίζια ήταν γνωστή και αγαπητή σε όλη τη διάρκεια της ζωής της, ουσιαστικά ανακαλύφθηκε τον 20ο αιώνα. Μάλιστα κάποιες τραγικές καταστάσεις που έζησε  – βιάστηκε σε νεαρή ηλικία και βασανίστηκε στη δίκη που ακολούθησε για τον βιασμό- είχαν επισκιάσει το θαυμαστό έργο της. Ωστόσο, σήμερα έχει αναγνωριστεί ως μία από τις πιο χαρισματικές ζωγράφους της Ιταλικής μπαρόκ περιόδου, ενώ η ζωή και το έργο της συνεχίζει να αποτελεί έμπνευση μυθιστορημάτων, ταινιών, ντοκιμαντέρ, τραγουδιών, αλλά και θεατρικών έργων.

Η έκθεση «Αρτεμίζια» θα παρουσιάσει μία ιδιαίτερη επιλεκτική έρευνα για το έργο της, συγκεντρώνοντας περίπου τριάντα έργα από δημόσια ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές. Οι πλειονότητα των «δανεισμένων» έργων δεν έχει εκτεθεί ποτέ ξανά στην Αγγλία. Το πιο πρώιμο έργο της έκθεσης είναι το «Η Σουζάνα και οι δύο γέροντες», το οποίο και φιλοτέχνησε όταν ήταν μόνο 17 ετών. Η Αρτεμιζία γυρνούσε σε αυτό το έργο σε όλη της την καριέρα, προσεγγίζοντας κάθε φορά το θέμα με φρέσκα ματιά. Και το τελευταίο καταγεγραμμένο της έργο έχει αυτό το θέμα και δημιουργήθηκε 42 χρόνια αργότερα. Το έργο συμπεριλαμβάνεται στην έκθεση, ενώ παράλληλα αποκαλύπτει την ευαισθησία της Αρτεμιζία πάνω σε θέματα που αφορούν τη γυναικεία σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση. Για την ιστορία ο μύθος λέει πως η νεαρή και όμορφη Σουζάνα, έπεσε θύμα εκβιασμού από δύο υπερήλικες που ήθελαν να συνευρεθούν μαζί της ερωτικά. Την εκβίασαν πως αν δεν ανταποκριθεί στις σεξουαλικούς τους ορέξεις θα την συκοφαντήσουν πως την έπιασαν με νεαρό εραστή. Σύμφωνα με τον Μωσαϊκό Νόμο η μοιχεία τιμωρείται με θάνατο. Η Ζουζάνα δεν ενέδωσε στον εκβιασμό τους και προτίμησε τη δική. Τελικά, η κοπέλα αθωώθηκε, καθώς οι δύο άντρες έπεσαν σε αντιφάσεις, και τελικά τιμωρήθηκαν αυτοί.

Η έκθεση έχει σχεδιαστεί με χρονολογικά σειρά, ξεκινώντας από την εκπαίδευση της Αρτεμίζια στην Ρώμη, όπου έμαθε να ζωγραφίζει κάτω από την καθοδήγηση του πατέρα της Οράτιο. Μάλιστα, το έργο του πατέρα της «Η Ιουδήθ και η υπηρέτρια της» θα εκτεθεί δίπλα σε δικά της πρώιμα έργα. Η «Σουζάνα» της θα βρίσκεται στο πρώτο δωμάτιο, μαζί με την «Κλεοπάτρα» και την «Δανάη». Τα περισσότερα έργα της Αρτεμίζια έχουν χαρακτηριστεί στο παρελθόν ως αυτοβιογραφικά και δεν υπάρχει αμφιβολία πως η προσωπική της ταυτότητα έχει μπλεχτεί με την καλλιτεχνική. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στις ζωγραφιές που φιλοτέχνησε στην Φλωρεντία, όπου και χρησιμοποίησε κατ’ εξακολούθηση την εικόνα της. Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν πως ήταν ένας έμμεσος τρόπος αυτοπροβολής. Το δωμάτιο που είναι αφιερωμένο στην εποχή της Φλωρεντίας ανοίγει με τρία έργα της στα οποία ήταν το μοντέλο, και τα οποία έχουν δημιουργηθεί στα μέσα του 1610 – «Αυτοπροσωπογραφία σαν ως γυναίκα μάρτυρας», «Αυτοπροσωπογραφία ως παίχτρια λαούτου» και το «Αυτοπροσωπογραφία ως Αγία Αικατερίνη της Αλεξάνδρειας».

Αυτό το δωμάτιο θα περιλαμβάνει και τα πιο ξακουστά έργα της έκθεσης, όπως είναι η εμβληματική σύνθεση «Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη».  Στον εν λόγω πίνακα η Αρτεμίζια φέρνει νέο αέρα σε αυτή τη βιβλική ιστορία και εκδικείται με τον δικό της τρόπο, καθώς στην θέση του Ολοφόρνη είναι το πρόσωπο του βιαστή της, Αγκοστίνο Τάσσι. Το αριστούργημα του Καραβάτζιο «Η Ιουδήθ και η υπηρέτρια της με το κεφάλι του Ολοφέρνη», που απεικονίζει μία στιγμή μετά από την ίδια ιστορία, όταν η Ιουδήθ προσπαθεί να δραπετεύσει από τη σκηνή του εχθρού, θα μπορεί κάποιος να το δει σε ένα διπλά δωμάτιο της έκθεσης. Το έργο τοποθετήθηκε εκεί για να αναδείξει την επιρροή που άσκησε ο σπουδαίος καλλιτέχνης στην Αρτεμίζια.

Η Αρτεμιζία είχε ένα τεράστιο χάρισμα: ήταν μία εκπληκτική αφηγήτρια και έφερε μία καινοτόμα και «θηλυκή» οπτική σε παραδοσιακά θέματα, τα οποία αντλούσαν έμπνευση από την Βίβλο ή την αρχαία ιστορία. Οι πίνακες της εξυμνούν ηρωίδες όπως η Ιουδήθ, η Κλεοπάτρα και η Λουκρητία. Ήταν ικανή να αποδίδει με εντυπωσιακή ευαισθησία και ειλικρίνεια τις πρωταγωνίστριες της. Ζωγράφιζε αριστουργηματικά και με ειλικρινή αγάπη και θαυμασμό γυναικείες φιγούρες δύναμης, πάθους και ευαισθησίας, και αυτό παρέμεινε ένα τα βασικά γνωρίσματα σε όλη της την καριέρα. Μερικοί πίνακες που απεικονίζουν αυτές της «θηλυκές ηρωίδες» είναι οι «Λουκρητία», «Κλεοπάτρα», «Κλείω, η μούσα της Ιστορίας», «Δαβυίδ και Βησθαβέε» και  «Μαρία Μαγδαληνή σε Έκσταση».

Δύο δωμάτια της έκθεσης είναι αφιερωμένα στον χρόνο που πέρασε η Αρτεμιζία στην Νάπολη, στην πόλη όπου έμεινε για 25 χρόνια και όπου δημιούργησε το ξακουστό της στούντιο μαζί με την κόρη της Prudenza, επίσης ζωγράφο. Εδώ ο επισκέπτης μπορεί να δει τα πρώτα ρετάμπλ (εκκλησιαστικός διάκοσμος) της Αρτεμιζία – «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» και «Άγιος Ιανουάριος στο Αμφιθέατρο στο Ποτσουόλι»–, αλλά και άλλα έργα που είχε φιλοτεχνήσει μαζί με Ναπολιτάνους καλλιτέχνες.

Η έκθεση κλείνει με το σύντομο ταξίδι της Αρτεμιζιά στο Λονδίνο, όπου επανασυνδέθηκε με τον πατέρα της λίγο πριν τον θάνατο του. Εκεί στην αυλή του βασιλιά Καρόλου Α’ της Αγγλίας , ζωγράφισε και το διάσημο πίνακα «Αυτοπροσωπογραφία ως η αλληγορία της Ζωγραφικής», το οποίο θεωρείται το απόγειο της καλλιτεχνικής της παραγωγής. Αν και δεν είναι κυριολεκτικά ένα αυτοπορτρέτο, ο πίνακας αντιπροσωπεύει την ιδέα της ζωγράφου για την Ζωγραφική σαν μία φυσική και αποφασιστική πράξη, ενώ η συνεπαρμένη γυναίκα στο καβαλέτο αποτελεί αδιαμφισβήτητα την ίδια.

Κεντρική φωτογραφία θέματος: Self Portrait as the Allegory of Painting (La Pittura), Artemisia Gentileschi, about 1638-9 © Royal Collection Trust / © Her Majesty Queen Elizabeth II 2019