Ανακαλύπτοντας το Ηράκλειο Αττικής στη διάρκεια ενός αιώνα (1880 – 1980): Φωτογραφική έκθεση στην Πινακοθήκη Γρηγοριάδη

Φωτογραφική έκθεση στην Πινακοθήκη Γρηγοριάδη για το Ηράκλειο Αττικής  από 20 Μαΐου έως 1 Σεπτεμβρίου 2015 με αδημοσίευτες φωτογραφίες οικογενειακών άλμπουμ.

Τριακόσιες ανέκδοτες, ασπρόμαυρες φωτογραφίες που «δραπέτευσαν» από οικογενειακά άλμπουμ, που καλύπτουν χρονολογικά εκατό χρόνια ιστορίας και καθημερινής ζωής στο Ηράκλειο Αττικής, από το 1880 έως και τη δεκαετία του 1980, περιλαμβάνει η φωτογραφική έκθεση «Ανακαλύπτοντας το Ηράκλειο Αττικής στη διάρκεια ενός αιώνα (1880 – 1980)» στην Πινακοθήκη Γρηγοριάδη (Μαρίνου Αντύπα 18). Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την Τετάρτη 20 Μαΐου, στις 8μ.μ, στην Πινακοθήκη Γρηγοριάδη που θα φιλοξενήσει την έκθεση για περισσότερο από τρεις μήνες (έως την 1^η Σεπτεμβρίου 2015).

Στόχος της έκθεσης που διοργανώνει ο «Άλλος Τόπος Επικοινωνίας και Πολιτισμού» με την Πινακοθήκη Γρηγοριάδη, είναι να «αναβιώσει» την ατμόσφαιρα διαφορετικών εποχών και να «διηγηθεί» την ιδιαίτερη αλλά άγνωστη στους νέους κατοίκους της, ιστορία της πόλης. Ιστορία που είναι συνυφασμένη με την ίδρυση (από τον Όθωνα) της «Στρατιωτικής Αποικίας Ηράκλειον» και επακόλουθα τη συνύπαρξη Καθολικών και Ορδοδόξων, με τη διέλευση του τρένου, του περίφημου «θηρίου», με την ύπαρξη και λειτουργία λιγνιτωρυχείων, με τις φωτεινές και σκοτεινές σελίδες των κατοχικών χρόνων αλλά και με την ανάπτυξη της πόλης ιδιαίτερα από τα χρόνια της μεταπολίτευσης και μετά.

Στην έκθεση έχει θέση η φωτογραφία -«μαρτυρία», η ερασιτεχνική φωτογραφία αλλά και η φωτογραφία των «ανώνυμων» φωτογράφων του 19^ου και των αρχών του 20^ου αιώνα, όπως επίσης και των τοπικών επαγγελματιών φωτογράφων (ένας από αυτούς είναι ο Ευθύμιος Καυκάς) που με την τέχνη τους, ενίοτε και ως «φωτορεπόρτερ» απαθανάτισαν πρόσωπα, γεγονότα, στιγμές και «εισχώρησαν» σε κάθε οικογενειακό φωτογραφικό άλμπουμ.

Το «φωτογραφικό οδοιπορικό» για το Ηράκλειο Αττικής αναπτύσσεται σε δέκα θεματικές ενότητες. Ενδεικτικοί για τη θεματογραφία της έκθεσης οι τίτλοι των ενοτήτων: «Τα πρώτα χρόνια», «Η πόλη καθώς αλλάζει», «Τα χρόνια της αθωότητας», «Πόλη, πολίτες, πολιτική», «Λιγνιτωρυχεία, δρόμοι του κάτω κόσμου», «Θρησκευτικές τελετές, γιορτές και παραδόσεις», «Καθημερινές στιγμές και σχόλες», «Σχολική ζωή, σχολικές και εθνικές γιορτές», «Αθλητισμός – αθλητικά σωματεία» και «Στο στούντιο».

Η έκθεση «συνοδεύεται» από ένα αναλυτικό «Χρονολόγιο» για την ιστορία του Ηρακλείου Αττικής. Παράλληλα  θα προβάλλονται οι περίπου πεντακόσιες φωτογραφίες που συλλέχθηκαν για την έκθεση και ενδεικτικά, σε ειδική προθήκη κάποιες αυθεντικές.

Ξεχωριστή σημασία έχει το ότι αυτή η έκθεση είναι συλλογική. Δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί αν οι άνθρωποι αυτής της πόλης δεν άνοιγαν πρόθυμα συρτάρια, ντουλάπες και «σεντούκια» για να ανασύρουν τους «προσωπικούς τους, ασπρόμαυρους κατά κύριο λόγο, θησαυρούς».

Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν οι Ελένη Γλαρέντζου (εκπαιδευτικός – οδοντίατρος), Δήμητρα Κουντή (δημοσιογράφος) και από την Πινακοθήκη Γρηγοριάδη ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος (ιστορικός τέχνης).  

Ευχαριστούμε την οικογένεια του Ροδόλφου Φιξ που έφυγε αναπάντεχα από τη ζωή πριν παρουσιαστεί η έκθεση και τους (αλφαβητικά): Αποστόλη Αλαφογιάννη, Γιώργο Βλαντή, Παντελή Βλασσόπουλο, Μιχάλη Βόμβα, Άρη Βρούστη, Γιώργο Γρηγοριάδη, Κώστα Θωμίδη, Ελισάβετ Ιουστινιανού, Νίκο Καραγιώργο, Βλάση (Σάκη) Καραμπούλα, Ειρήνη Κατσινοπούλου, Γιώργο Κατσό, Ευθύμιο Καυκά, Γιάννη Κεραμίδα, Χάρη Λευκιμιάτη, Βίκυ Λυκούδη, Στάθη και Σούλα Μπαρδούλη, Ευανθία Παπαευθυμίου, Ελένη Πάρλαλη – Γκαρμάτη, Περικλή Περδικάρη, Μάρω Πολύζου, Ιωάννα Σταυριανού – Καπνισάκη, Μανώλη Τασούλα, Θεανώ Τελίδου – Λαουτάρη, Ανθή και Γιώργο Χαρώνη, Γιάννα Χαρώνη.

Ενάντια στη λήθη: Ένα φωτογραφικό οδοιπορικό μέσα από οικογενειακά άλμπουμ

Ιδιόμορφη η ιστορία του Ηρακλείου Αττικής σε προ(σ)καλεί να την ανακαλύψεις. Να μάθεις πως ένας Βαυαρικός οικισμός που γεννήθηκε επί  Όθωνα, εξελίχθηκε σε πόλη – προάστιο  απεμπολώντας σταδιακά τα κύρια χαρακτηριστικά του: τα πευκόφυτα κτήματα, τους ελαιώνες, τα αμπέλια, τα βοσκοτόπια, τα αλώνια, την πρώτη ελληνική ζυθοποιία, τα «μαύρα πηγάδια» (ή καρβουνιάρικα) και μαζί τις σιδηροδρομικές γραμμές του τρένου που μετέφερε ως το Λαύριο το λιγνίτη και επέστρεφε με εργάτες – κατοίκους των Παραπηγμάτων (υποτιμητικά των Πατσαβουρέϊκων).

Στο Ηράκλειο, το πάνω και το κάτω, το παλαιό και το νέο, το καθολικό και το ορθόδοξο, των αστικών και λαϊκών στρωμάτων, η αρμονική συνύπαρξη πανίδας, χλωρίδας και αλάνας, αγροικίας – έπαυλης και ταπεινής κατοικίας άρχισε να χάνεται από τη στιγμή που κτήματα και αγροί τεμαχίστηκαν και πωλήθηκαν ως οικόπεδα για την ανέγερση μιας οικίας και αργότερα μιας πολυκατοικίας.

Όσο αναπτύσσεται η πόλη τόσο σβήνονται τα ίχνη της ιστορίας. Το σπίτι της Ηλέκτρας Αποστόλου κατεδαφίστηκε. Μόνη ένδειξη του περάσματός της από την πόλη, ένα μνημείο. Η πολύτιμη «μάνα» το πηγάδι (πίσω από την πλατεία Αγ. Λουκά) που ξεδιψούσε τους Ηρακλειώτες, έκλεισε επί Χούντας και δεν τυγχάνει πια αναφοράς. Χάθηκαν και οι παλιές γραμμές  του τρένου. Το πρώτο ζυθοποιείο  ρημάζει ανώνυμο και αναξιοποίητο όπως και η γειτονική έπαυλη Φιξ. Οι θερινοί κινηματογράφοι με τα αρχαιοελληνικά ή ρομαντικά ονόματα όπως Ήρα, Ηχώ ή Ροζαλί, αφανίστηκαν. Λιγόστεψαν οι εξοχικές ταβέρνες και το πανηγύρι της Αγίας Τριάδας που περίμεναν με τόση λαχτάρα τα παιδιά, έχασε την παλιά του αίγλη. Σίγησαν και οι γύρω βιοτεχνίες και τα εργοστάσια υφαντουργίας που συνέβαλλαν, εκτός των άλλων, στην  χειραφέτηση των νέων εργατριών.

 Με δυο λόγια η νεώτερη πολιτιστική κληρονομιά τελεί υπό διωγμό. «Καταφύγιο» η μνήμη, τα οικογενειακά φωτογραφικά άλμπουμ, τα αρχεία των τοπικών  φωτογραφείων. Μέσα από αυτά τα ασπρόμαυρα, κιτρινισμένα από το χρόνο προσωπικά, ιστορικά φωτογραφικά αρχεία  ανακαλύπτουμε και «αποκαλύπτουμε», στο μέτρο του δυνατού, το Ηράκλειο, το τοπίο, τις εποχές, τις γειτονιές, τις γιορτές, τις ιστορικές και  καθημερινές στιγμές, τις ανθρώπινες σχέσεις.

Πολλές οι πόρτες που άνοιξαν γι αυτή την έκθεση που διοργανώνουν ο «Άλλος Τόπος Επικοινωνίας και Πολιτισμού» και η Πινακοθήκη Γρηγοριάδη. Πολλά και τα άλμπουμ που άνοιξαν για να «δραπετεύσουν»  πάνω από 500 αδημοσίευτες φωτογραφίες από τις σελίδες τους. Με αποτέλεσμα αυτή τη συλλογική φωτογραφική έκθεση των δέκα ενοτήτων και των 300 φωτογραφιών για τη ζωή στην  πόλη στη διάρκεια ενός αιώνα, από το 1880 έως το 1980. Ευχαριστούμε θερμά τους συνοδοιπόρους μας. Τους πρωταγωνιστές της έκθεσης. Παρόντες και απόντες. Μέσα από τη δική τους μνήμη νικήσαμε, έστω και προσωρινά, την άγνοια και τη λήθη.

Ελένη Γλαρέντζου, Δήμητρα Κουντή *

*Συλλογή, καταγραφή, τεκμηρίωση του φωτογραφικού υλικού