Συνομιλίες με τον Γκαίτε – Γιόχανν Πέτερ Έκερμαν: Κριτική βιβλίου

Θα υπάρχει πάντα μια ταξική αντίληψη στη λογοτεχνία που θα δημιουργεί πνευματικούς παρίες τύπου Έκερμαν και φεουδάρχες του πνεύματος σαν τον Γκαίτε, όπως θα υπάρχουν και βιβλία με τα οποία θα σπαζοκεφαλιάζει η παγκόσμια λογοτεχνική θεωρία. «Οι συνομιλίες με τον Γκαίτε» του Γιόχανν Πέτερ Έκερμαν είναι σίγουρα ένα από αυτά.

Από τον Δημήτρη Στεφανάκη

Ημερολογιακό μυθιστόρημα, πλάγια βιογραφία,  συνέντευξη σε συνέχειες, αισθητική σπουδή; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα. Το χειρότερο από όλα: οι κριτικοί δεν θα συγχωρήσουν ποτέ στον αυτοδίδακτο, καλλιτεχνικά αδαή κύριο Έκερμαν το θράσος του να συνομιλήσει με τον Ολύμπιο θεό της Γερμανικής λογοτεχνίας. Αν εξετάσουμε όμως απροκατάληπτα την τρίτομη αυτή αναφορά στον Γκαίτε, θα παραδεχτούμε ότι καλά τα κατάφερε ο συνομιλητής του κι ας λένε πολλοί ότι δεν ήταν παρά ένας «παπαγάλος» που έπεσε θύμα της υπολογιστικής τακτικής του μεγάλου Γερμανού ποιητή.

Το πρόβλημα με την κριτική είναι ότι συνήθως προσεγγίζει μετωπικά ένα κείμενο. Με ασυγχώρητη ακαμψία, υπέρμετρη καχυποψία και αδιακρισία κατακερματίζει τις προθέσεις του δημιουργού του κι επικεντρώνεται στις αδυναμίες που είναι φυσικό και αναμενόμενο να υπάρχουν. Αν αφήσουμε λοιπόν κατά μέρος τα περί ταπεινής καταγωγής και λογοτέχνη-προλετάριου, θα απολαύσουμε ένα συναξάρι στοχασμών για την τέχνη, την επιστήμη, τον άνθρωπο, τον Θεό και τον κόσμο. Κι όσοι έχουν ήδη μυηθεί στο πολυδιάστατο έργο του Γκαίτε θα ξαναβρούν μια οικεία κοσμοθεωρία που το διαπνέει αλλά κι όσοι δεν το γνωρίζουν πάλι θα ευεργετηθούν από τις αύρες της πρωτότυπης σκέψης του. Ο ποιητής του Φάουστ δεν κατάφερε μόνο να κατακτήσει την ύψιστη αισθητική. Κατάφερε εξίσου να διατυπώσει αιώνιες αλήθειες που ισχύουν τόσο στη ζωή όσο και στην τέχνη.

Ο Έκερμαν κατορθώνει να βάλει τον αναγνώστη στο κλίμα των απανωτών συναντήσεών του με τον Γκαίτε, να τον κάνει να αφουγκραστεί σελίδα-σελίδα την συνοδοιπορία του με τα μεγάλα πνεύματα όπως ο Σαίξπηρ, ο Μολιέρος, ο Μπάιρον ή ο Σταντάλ, αλλά και τις απόψεις του για τους αρχαίους Έλληνες, την επιστήμη, τις εικαστικές τέχνες, την πολιτική και την Ιστορία. Κι αν ο αμέριστος θαυμασμός του για τον Ναπολέοντα φαντάζει σήμερα ατυχής και μονολιθικός, όπως ίσως και κάποιες απόψεις για το πολιτειακό ζήτημα και για την κοινωνία, ας μην λησμονούμε ότι οι μεγαλοφυΐες δεν είναι απαλλαγμένες από τις συνήθεις πλάνες. Κι αυτό είναι που τις κάνει ακόμα πιο σαγηνευτικές στα μάτια μας. Όσο για τον Έκερμαν, αυτό τον Σάντσο Πάντσα της γερμανικής λογοτεχνίας, μοιάζει και περισσή οξυδέρκεια να διαθέτει αλλά και αφηγηματική δύναμη, για να οργανώσει ένα πολυσέλιδο κείμενο ημερολογιακών καταχωρίσεων χωρίς να κουράζει ή να απογοητεύει τον αναγνώστη του.

Η μετάφραση του Δημήτρη Δημοκίδη είναι ανάλογη του έργου με το οποίο καταπιάνεται και ο σχολιασμός της Κατερίνας Καρακάση, ειδικά στο επίμετρο, συμπληρώνει επιτυχώς το όλο εγχείρημα.  

Το βιβλίο του Γιόχανν Πέτερ Έκερμαν, Συνομιλίες με τον Γκαίτε, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Printa.