Σωκράτης, ο αποχαιρετισμός: Η ταινία του Michel Zumpf στο Γαλλικό Ινστιτούτο!

Θα παρουσιάσει ο Ντένης Ζαχαρόπουλος, ιστορικός τέχνης και κριτικός, επιμελητής εκθέσεων και συγγραφέας, ενώ θα ακολουθήσει συζήτηση με τον σκηνοθέτη Michel Zumpf.

Σύνοψη

Το 1918 ο Erik Satie συνέθεσε το έργο Σωκράτης για φωνή και πιάνο έπειτα από παραγγελία της Πριγκίπισσας του Polignac, η οποία ήθελε μια μουσική δημιουργία που θα συνοδεύει την ανάγνωση φιλοσοφικών κειμένων. Ο Satie τροποποίησε την παραγγελία συνθέτοντας ένα μέρος για φωνή αφιερωμένο αποκλειστικά στον Σωκράτη, με αποσπάσματα από κείμενα του Πλάτωνα.

Πορτραίτο του Σωκράτη: απόσπασμα από το Συμπόσιο

Στις όχθες του Ιλισού: αποσπάσματα από τον Φαίδρο

Ο θάνατος του Σωκράτη: απόσπασμα από τον Φαίδωνα

Ο Michel Zumpf επιχείρησε μια κινηματογραφική μεταφορά αυτού του έργου του Erik Satie όπου τα πρόσωπα κινούνται ανάμεσα σε αρχιτεκτονήματα του Παρισιού (το διαμέρισμα και η μαούνα του Le Corbusier, το θολωτό κτήριο του Edouard Niemeyer κτλ.).

Τόσο ο Satie όσο και ο Σωκράτης είναι δυο ξεχωριστές προσωπικότητες στην ιστορία. Βάζοντας τον έναν στην υπηρεσία του άλλου, ξαναζωντανεύεις το μυστήριο του καθενός και ταυτόχρονα τη λοξή και αντιφατική θέση τους, τόσο στην εποχή τους όσο ακόμα και σήμερα, όπου όλοι μπορούν να τους επικαλεστούν αλλά χωρίς να ξέρουν ακριβώς ούτε το γιατί ούτε το πώς. Λαϊκοί με τη σοφία του λαού, απλοί σε σημείο αφέλειας, ειρωνικοί φτάνοντας έως τον αυτοσαρκασμό, και οι δυο τους κινούν σίγουρα την περιέργειά μας και θέτουν συνεχώς τα όρια της ευπρέπειας και της κατανόησης.

Ένας χειροποίητος κινηματογράφος που βρίσκει, ανάμεσα σε έναν κόσμο που φεύγει και έναν κόσμο που δεν έχει έρθει ακόμα, εκείνο το χάσμα που θυμίζει το μεσοδιάστημα μεταξύ ημέρας και νύχτας, μεταξύ ύπνου και ξύπνιου. Η χωριστή επεξεργασία της εικόνας, του ήχου, του ρυθμού, των φωνών και των κειμένων και με όλα αυτά τα στοιχεία η δημιουργία μιας ταινίας σαν μουσική παρτιτούρα που βασίζεται στον ρυθμό, στη μετρική, στις επαναλήψεις και τις ανατροπές είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής έρευνας καθώς συνδιαλέγεται με τις πλαστικές τέχνες, την περφόρμανς, τη μουσική.

Ο Michel Zumpf το αποδεικνύει εξαιρετικά, αφήνοντας αμήχανο τον θεατή ενώ ταυτόχρονα δίνει τροφή στο πνεύμα και το μάτι. Πρόκειται για μια αυθεντική καλλιτεχνική και πολιτιστική εμπειρία.

Κινηματογράφος του έρωτα για τον κινηματογράφο, κάπως σαν τη ρήση του Pascal: «Αν κάποιος κοροϊδεύει τη φιλοσοφία, αυτό σημαίνει πως πράγματι φιλοσοφεί».

Πίσω από την κάμερα

Χαιρετισμός του Michel Zumpf στην Αθήνα

«Πάντα ήθελα να δώσω στη ζωή μου έναν τίτλο που να τη συμπυκνώνει. Κι αυτός ήταν, είναι και θα είναι «ο χειροτέχνης γεωγράφος». Όλα ξεκίνησαν στο Finistère 22 χρόνια πριν. Να αποτυπώσω για μια χρονιά τη ρυθμική εναλλαγή των δώδεκα μηνών στη μια μπομπίνα μετά την άλλη, 122 μέτρα και 4 λεπτά και 23 δευτερόλεπτα.  Μια ταινία- οντολογία σε 35 χιλιοστά, μια «διά βίου» ταινία, μια ταινία αβροφροσύνης, μια ατελεύτητη σύναψη φιλίας: Penmarch, Quimper, Παρίσι, Λοκάρνο, Μπορντώ, Δουβλίνο, Παλέρμο, Λωζάννη, Δουνκέρκη, Βασιλεία, Μασσαλία και σήμερα για πρώτη φορά Αθήνα. Φιλμ με ρολά φωτογραφικού χαρτιού, φιλμ με επισκεπτήριες κάρτες και την επίσκεψη της έμπνευσης, φιλμ χωρίς θέμα και χωρίς θέματα, με μόνο σκοπό να δείξει την έκταση: την Ψυχή, τα αμπέλια, τα κοιμητήρια, τη μουσική και τα τραγούδια που πρέπει να σκεφτούμε.

Φιλμ που δεν έχει γραφτεί σε πρώτο πρόσωπο αλλά «μέσα από» όλα τα πρόσωπα που συνάντησα. Φιλμ που διακόπηκε, που αφέθηκε στην άκρη, που συνεχίστηκε, φιλμ Raymond Roussel, φιλμ Viollet le Duc, φιλμ Aby Warburg και σήμερα φιλμ Σωκράτης. Μια αναθεωρημένη, ονειρεμένη και παρεκκλίνουσα παρτιτούρα. Το πάθος του Erik Satie. Ένα παντοτινό δώρο του Erik Satie. Ένα καταραμένο παρεξηγημένο έργο. Κάτι σαν –τι περίεργο ε…– τη φιλοσοφία που δεν χωράει σε καρτέλες με συνταγές μέσα σε καταλόγους ευ ζην. Φιλμ για τέσσερις γυναικείες φωνές όπως θέλησε ο Satie, που ποτέ δεν ήταν μαζί, αλλά βρίσκονται a capella στο δεύτερο μέρος του Χειροτέχνη γεωγράφου.  Ο Μαρσύας απέναντι στον Απόλλωνα, η φλογέρα απέναντι στη λύρα, με τα πόδια ξυπόλητα στην κοίτη του ποταμού, βρίσκοντας τη χαρά μέσα στον πόνο. Σκέφτομαι αυτή την ιδιωτική παράσταση του Σωκράτη, με τον André Gide να διαβάζει το κείμενο της παρτιτούρας και τον Satie στο πιάνο. Σκέφτομαι τη φωνή της Jane Bathorie.

Σκέφτομαι τα προμηνύματα, τις προφυλάξεις, την τόση φροντίδα, το παραλήρημα της ευγνωμοσύνης. Το κατά Σωκράτη πάθος που έγραψε ο Πλάτων, μετέφρασε ο  Victor Cousin, μελοποίησε ο Satie και έφτασε στην Αθήνα από τον χειροτέχνη γεωγράφο. Γιατί ο καθένας δεν μπορεί να είναι «δημόσιος» παρά μόνο αυτοπροσώπως.  Τέλος, σκέφτομαι συχνά δυο φράσεις-βάλσαμο. Η πρώτη είναι του Gérard de Nerval: «Μέχρι τώρα τίποτα δεν μπόρεσε να γιατρέψει την καρδιά μου που υποφέρει πάντοτε από νοσταλγία». Η άλλη του Max Jacob: «Ευτυχισμένος όποιος σημαδεύει πάνω στο φιλμ».