Νίκος Πεξομάτης: Σωματική μνήμη και Τέχνη

Με την προϋπόθεση ότι χρόνος είναι συμφωνία ρύθμισης για την αναζήτηση νοήματος στα ερωτήματα της ύπαρξης, προκύπτει ότι κάθε φορά που ο άνθρωπος την αθετεί…

… οι πράξεις του έχουν συνέπειες.

Η έκτρωση και η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μορφές αθέτησης  αυτής της συμφωνίας. Η έννοια του χρόνου προκύπτει όταν ο χώρος βάλλεται από κάτι που σπάει την ισορροπία του. Ο χώρος είναι πεδίο που ορίζεται από ένα πλέγμα δυνάμεων ικανό να αποτρέπει την αλλοίωσή του. Το βαρυτικό πεδίο είναι ένα παράδειγμα. Χρόνος λοιπόν προκύπτει, όταν το πεδίο του χώρου αντιστέκεται σε εξωτερικές δυνάμεις που αυξομειώνουν την έντασή του.

Η βιωμένη εμπειρία του χρόνου προκύπτει όταν το σώμα αντιστέκεται ως χώρος πια, σε δυνάμεις που παραβιάζουν τα όριά του. Η σωματική μνήμη είναι μέρος της βιωμένης εμπειρίας του χρόνου, ενώ το αίτιο της είναι συχνά μια βίαιη εξωτερική πράξη που ‘’σημαδεύει’’ το σώμα. Το ‘’σημάδι’’ προειδοποιεί υπενθυμίζει. Η σωματική μνήμη είναι υποκειμενική και νοιώθει τα γεγονότα, ανεξάρτητα απ’ το μετρήσιμο χρόνο. Το μάταιο της μνήμης αυτής, είναι η κίνησή της. Στρέφεται γύρω από ένα σταθερό άξονα, κυκλικά. Θα πρέπει να φανταστούμε ένα δίσκο βινιλίου γρατζουνισμένο που ακούγεται ευχάριστα μέχρι ο βραχίονας να φτάσει στο σημάδι, τότε η βελόνη εγκλωβίζεται, η ρύθμιση αποσυντονίζεται και χρειάζεται ένας εξωτερικός παράγοντας  για την συνέχεια ή την διακοπή της ροής. Έτσι λειτουργεί στο σώμα η ανάμνηση. Προγραμματίζεται και αναγνωρίζει την ανάγκη της  να επαναληφθεί, τόσο στο χρόνο όσο και στους ρόλους που την διέπουν. Η σωματική εμπειρία του χρόνου φέρνει απέναντι στην επιβίωση ένα όρο, το νήπιο για παράδειγμα, δεν μπορεί να εκπληρώσει καμία ανάγκη του, για να επιβιώσει, μαθαίνει να τηρεί τον όρο που του επιβάλλεται. Ο όρος αυτός έχει την μορφή διαταγής. Η διαταγή επιβάλλει την ώθηση που εξαναγκάζει την εκτέλεσή της και ταυτόχρονα η δύναμη αυτή, γεννά ένα αγκάθι που εισδύει στο σώμα εκείνου που την εκτελεί.

Το αγκάθι μένει αμετάβλητο. Αιχμαλωτίζει το σώμα και αιχμαλωτίζεται στο σώμα. Αγκάθι και σώμα θέλουν να απελευθερωθούν, όμως η δύναμη που χρειάζεται το αγκάθι για να βγεί, είναι ίση με την δύναμη που χρειάστηκε για να εισβάλλει. Η δύναμη αυτή για να παρουσιαστεί χρειάζεται μιαν αντιστροφή της κατάστασης όπως αυτή ήταν άλλοτε. Χρειάζεται μιαν ακριβή αναπαράσταση με ρόλους αντεστραμμένους. Αν η αντιστροφή πραγματοποιηθεί, το σώμα απαλλάσσεται, η μνήμη δεν υφίσταται πια. Η σωματική μνήμη, είναι μνήμη του αγκαθιού που συνίσταται σ’ ένα και μόνο γεγονός, αυτό της εισβολής του στο σώμα. Το αγκάθι είναι που παραμονεύει το χρόνο, έως ότου αναγνωρίσει την παλιά κατάσταση. Είναι το μόνο που μπορεί ν’ αναγνωρίσει. Η καθαρή αυτή περίπτωση της αντιστροφής, δεν είναι η μόνη δυνατή. Είναι όμως ίσως, η πιο σπάνια. Η διαταγή απαιτεί ισχυρή δύναμη και το  αγκάθι τη χρησιμοποιεί ακέραιη κατά την εισβολή του στο σώμα εκείνου που την εκτελεί. Η δύναμη αυτή με την βιαιότητά της προκαλεί ένα πρωτόγνωρο φόβο που μας ακινητοποιεί. Ο φόβος αυτός δεν είναι εύκολο να ξεπεραστεί και είναι προτιμότερο κάθε φορά που τον αντιμετωπίζουμε  να κάνουμε πίσω. Έτσι το σώμα μας γίνετε εύφορο έδαφος για αγκαλιά. Έτσι η ίδια διαταγή μπορεί να επαναληφθεί πολλές φορές στο ίδιο θύμα από διαφορετικά πρόσωπα δημιουργώντας ομοιόμορφα αγκάθια που συνδέονται και το νέο σχήμα μεγαλώνει αισθητά.

Άθελα μας τα αναζητούμε, είναι ο όρος για την επιβίωσή μας και γνωρίζουμε ότι επαναλαμβάνουμε τη ζωή μας. Δεν είναι όμως η ζωή που επαναλαμβάνεται, είναι το αγκάθι και η μνήμη του που με την επανάληψη των διαταγών γίνεται το κύριο περιεχόμενο της ζωής του κατόχου. Ο φόβος οδηγεί στην επανάληψη του βιώματος.

Το κύριο μέλημα στην τέχνη είναι το ωραίο με την κυριολεκτική του σημασία. Αυτό που δημιουργεί παρεξήγησης είναι η ταύτιση του με το όμορφο. Η παρεξήγηση αυτή είναι παράφραση με αρχή τη Νεοπλατωνική φιλοσοφία. Κατά τον Πλάτωνα η πορεία προς ωραίο έχει ως εξής: Σώμα – ψυχή  – νους – ωραίο. Η Νεοπλατωνική φιλοσοφία ορίζει ως εξής τη πορεία Νους – ψυχή – σώμα και φυσική μορφή, καταστρατηγεί το ωραίο, θέτει το σώμα στη θέση του νου και αντίστροφα του νου στην θέση του σώματος. Εδώ βρίσκει χώρο το άσχημο που εξακολουθεί όμως να είναι ωραίο, όπως και το όμορφο. Η αντινομία αυτή θα απαλειφθεί αν ψάξουμε την ετυμολογία των λέξεων. Το ωραίο παράγεται απ’ το  ουσιαστικό ώρω. Ωραίος είναι αυτός που γίνεται στον κατάλληλο χρόνο. Ώρα σημαίνει συγκεκριμένη χρονική περίοδος, που εμφανίζεται τακτικά, κυκλικά. Το ωραίο εντοπίζεται στο επανεμφανιζόμενο, στο επαναλαμβανόμενο. Η λέξη όμορφος παράγεται από το ουσιαστικό μορφή, ενώ η λέξη άσχημος σημαίνει ότι στερείται σχήματος. Η τέχνη αποδίδει την ομορφιά στη φύση και διαφυλάσσει το ωραίο για τον εαυτό της. Το ωραίο κρύβει μάλλον την αιτία του στην βιωμένη του χρόνου. Η ανάμνηση και το αγκάθι της διαταγής είναι νομίζω η απάντηση σ’ αυτό το κρυμμένο της αιτίας.

Ο Νίτσε δίνει  τον ορισμό του ωραίου ως εξής: Ωραίο είναι η κάλυψη και η αποκάλυψη του πόνου και της ηδονής που η αποκάλυψη αυτή προκαλεί. Η τέχνη προσπαθεί να απαλύνει την μνήμη των αγκαλιών αποκαλύπτοντας την πηγή τους και προσφέροντας ηδονή πρώτα και κύρια στον καλλιτέχνη. Κατά την γνώμη μου η αποκάλυψη του πόνου και της ηδονής που προκαλεί η πραγμάτωση ενός έργου τέχνης αναζητά, το συνένοχο μάτι του θεατή.

Photo: Βιργίλιος Τσιούλλι

Info:

Ο Νίκος Πεξομάτης γεννήθηκε στα Ιωάννινα, σπούδασε σκηνογραφία στην σχολή Σταυράκου κ γλυπτική στην Α.Σ.Κ.Τ.. Ασχολήθηκε με το θέατρο 15 χρόνια και έχει συμμετάσχει σε 3 ομαδικές εκθέσεις