Μυρτώ Μπέρνχαρτ: The Sky Up Above

Το θέατρο Αλκμήνη παρουσιάζει την παράσταση The Sky up Above σε σκηνοθεσία Richard Nieoczym και κείμενα της Μυρτώς Μπέρνχαρτ, η οποία ερμηνεύει επίσης και τον ρόλο της κόρης …

με την οποία φυσικά ταυτίζεται απόλυτα μιας και η παράσταση βασίζεται σε βιωματική εμπειρία της ηθοποιού – συγγραφέα. Το κείμενο, που περιέχει σύνθεση αυθεντικών αποσπασμάτων από το ημερολόγιο του πατέρα της Erich Bernhardt, είναι προϊόν ενός δημιουργικού διαλόγου με τον σκηνοθέτη Richard Nieoczym.

Η ηθοποιός και συγγραφέας Μυρτώ Μπέρνχαρτ μιλάει στο Culturenow.gr για την συνεργασία της με τον Nieoczym, καθώς επίσης και για το σύνολο της παράστασης.

CultureNow: Το θέατρο Αλκμήνη φιλοξενεί το έργο σας, με τίτλο The Sky up above. Πρόκειται για ένα project που προέκυψε μέσα από δικά σας βιώματα. Αναφέρετε μάλιστα πως το κείμενο βασίζεται σε αποσπάσματα από το ημερολόγιο του πατέρα σας Erich Bernhardt. Πείτε μας λίγα λόγια πως είναι για ένα συγγραφέα και ερμηνευτή να δουλεύει πάνω σε δικά του βιώματα και να τα επικοινωνεί στο κοινό του;

Μυρτώ Μπέρνχαρτ: Ένα ζητούμενο ήταν να αποστασιοποιηθώ από το προσωπικό μου βίωμα έτσι ώστε να το προσεγγίσω με ένα τρόπο που να αξίζει τον κόπο να το μοιράζομαι και με άλλους, μέσα από τη μορφή ενός θεατρικού έργου. Υποχρεώθηκα να βρω χώρους, στο επίπεδο του κειμένου και της ερμηνείας, για την έκφραση συναισθημάτων που τα είχα απωθήσει στην πραγματική μου ζωή, όπως αυτά της προδοσίας ή της οργής. Υπήρχαν κομμάτια από το ημερολόγιο του πατέρα μου που δεν άντεχα να απομνημονεύσω. Είναι δύσκολο να ενσαρκώνω έναν αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα ξανά και ξανά, ειδικά όταν βασίζεται στην πραγματική ιστορία ενός ανθρώπου που είναι τόσο κοντά μου ψυχικά, όπως ο πατέρας μου. Ακριβώς επειδή βασίζεται σε πραγματικό τραυματικό βίωμα, η παράσταση είναι ένα είδος ακροβασίας. Το δίχτυ ασφαλείας είναι μια απαραβίαστη δομή που αν δεν υπήρχε η πτώση σε ένα ιδιωτικό μελό θα ήταν μια πολύ δυσάρεστη εμπειρία και για τον ηθοποιό και για τους θεατές. Το ωραίο είναι ότι τα πράγματα δεν είναι άσπρα η μαύρα. Ο σκοτεινός χαρακτήρας του πατέρα μιλάει απευθείας στο κοινό μέσα από τη σύμβαση του καμπαρέ που είναι ένας πολύ δημοφιλής τρόπος έκφρασης στην Βιέννη από όπου καταγόταν ο πατέρας μου. Στο τέλος ο ίδιος στροβιλίζεται στη δίνη των γεγονότων που εξιστορεί. Μπορεί να φαίνεται παράξενο αλλά υπάρχουν έντονα κωμικά στοιχεία στην ερμηνεία του κειμένου που αποτελεί σύνθεση από το ημερολόγιο που κρατούσε ο πατέρας μου τους τελευταίους εννιά μήνες της ζωής του. Είμαι σίγουρη ότι ακόμα και ο ίδιος θα γελούσε σε ορισμένες σκηνές. Ο ψυχαναγκασμός οδηγεί σε τραγικές συνέπειες, αλλά οπωσδήποτε έχει κάτι κωμικό. Γενικά επεξεργαστήκαμε την ιστορία με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελεί έναν χώρο ταξιδιού για τους θεατές. Είναι ωραίες οι στιγμές που αντιλαμβάνομαι ότι επιτυγχάνουμε αυτόν το στόχο.

C. N.: Η παράσταση έχει τον τίτλο ενός στίχου που όπως αναφέρετε είχε συνθέσει ο πατέρας σας για εσάς όταν ήσαστε μικρή… Παρόλο που όπως λέτε το τραγούδι αυτό έχει χαθεί, εσείς θυμάστε μόνο αυτό τον στίχο… The Sky up above. Πως τον ερμηνεύετε εσείς αυτόν τον στίχο σήμερα, μη γνωρίζοντας τους υπόλοιπους στίχους, και πως τον συνδέετε με την ιστορία του πατέρα σας και το έργο;

Μ. Μ.: Θυμάμαι ότι ήταν ένα χαρούμενο τραγούδι. Αυτός ο στίχος είναι μια από τις σκόρπιες αναμνήσεις που συνέθεσαν το έργο. Είναι ένα ίχνος της αγάπης ενός πατέρα προς την κόρη του. Ένα ίχνος σύνδεσης με τη ζωή που άφησε κάποιος που αποκόπηκε από αυτήν. Είναι ένας μισός στίχος από ένα τραγούδι που έχει χαθεί για πάντα μαζί με εκείνον που το έγραψε. Ο ουρανός είναι το μέρος που όταν είμαστε παιδιά οι μεγάλοι μας δείχνουν με το δάχτυλο για να μας εξηγήσουν που πήγαν εκείνοι που «έφυγαν». Όμως είναι απέραντος, πότε υπό την επήρεια της νύχτας και πότε της μέρας, μουντός, καθάριος, έναστρος, βαρύς, ζωντανός, από πάνω μας γύρω μας. Ο ουρανός είναι μια αντίρροπη δύναμη στο σκοτάδι που ακούει η κόρη να μιλάει μέσα στον πατέρα.

C. N.: Τι ήταν αυτό που σας ενέπνευσε στα γραπτά του πατέρα σας, ώστε να τα συνθέσετε σε ένα ενιαίο έργο; Υπήρξαν πολλά σημεία στη σχέση σας που σας επηρέασαν δημιουργικά; πιστεύετε πως σε άλλες συνθήκες θα μπορούσατε να είχατε εκφραστεί με ένα διαφορετικό τρόπο;

Μ. Μ.: Στο ημερολόγιό του ο πατέρας μου κατέγραφε τις απέλπιδες προσπάθειές του να κρατηθεί από τη ζωή χωρίς να τα καταφέρνει. Το ημερολόγιο ήταν μια σιωπηρή κραυγή βοήθειας. Εγώ θέλησα να σπάσω αυτή τη σιωπή γύρω από την αφόρητη μοναξιά του, την εξάρτησή του από το αλκοόλ και τα ψυχοφάρμακα, την ανικανοποίητη επιθυμία του να δημιουργεί και να νιώθει πολύτιμος για τους δικούς του, την ψυχαναγκαστική χριστιανική του προσήλωση που τον έκανε να αισθάνεται ανίκανος και κακός, τη νοσταλγία των ανέμελων χρόνων, τον πόνο, τα λόγια με τα οποία μπόρεσε να περάσει στην άλλη πλευρά και να αποκοπεί οριστικά από τη ζωή. Πιστεύω πως ό, τι οδήγησε τον πατέρα μου στην πράξη της αυτοκτονίας δεν είναι αυστηρά προσωπικό. Ο στόχος της εκπλήρωσης ενός κοινωνικού ρόλου που δεν συμβαδίζει με την εκπλήρωση των ονείρων, η ιδρυματοποίηση των ψυχικά πασχόντων, η ενοχική εσωτερίκευση των χριστιανικών κηρυγμάτων, η αμηχανία των ψυχικά υγειών προς τους ασθενείς, η αυτοκαταστροφή, είναι κοινωνικά φαινόμενα. Με κάποιο τρόπο μας αφορούν όλους ακόμα και όταν δεν μας αγγίζουν άμεσα. Δημιουργικά με επηρέασαν πολλά σημεία στη σχέση μας ακόμα και όταν δεν σχετίζονταν άμεσα με το στοιχείο της δημιουργίας. Αυτές οι στιγμές κατάφεραν να σωθούν από την απόσταση που μας χώριζε αφού όταν ήμουν δύο χρονών εκείνος γύρισε πίσω στην Αυστρία. Με κάποιον τρόπο είναι σημαντικό ότι με είχε πείσει για την αγάπη του προς εμένα και τη μητέρα μου. Ότι μια φορά που έτυχε να τον επισκεφθώ όταν ήμουν δώδεκα χρονών στο ψυχιατρείο όπου νοσηλευόταν εκείνη την περίοδο στη Βιέννη, μου σύστησε ευγενικά και με την μεγαλύτερη φυσικότητα του κόσμου ασθενείς που ήταν σε πολύ κακή κατάσταση και κάθονταν κοντά μας σε ένα φωτεινό μέρος που έμοιαζε με καθιστικό. Ότι χαιρόταν με την επιθυμία που είχα να γίνω χορεύτρια. Και κάτι άλλο που είναι επίσης σημαντικό είναι η παράξενη αλληλογραφία που είχαμε ηχογραφώντας κασέτες ο ένας στον άλλο. Δίναμε ο ένας στον άλλο μικρές παραστάσεις με αυτές τις κασέτες. Όπως επίσης μου μετέδωσε την ενεργητική αγάπη του για τη μουσική. Μπορεί να μην είμαι μουσικός, αλλά το θέατρο έχει σχέση με τον ρυθμό και πολλές φορές με το τραγούδι. Το στοιχείο του τραγουδιού είναι και ένα συστατικό της συγκεκριμένης παράστασης. Σίγουρα κάτω από άλλες συνθήκες θα εκφραζόμουν με διαφορετικό τρόπο. Και αν ήταν να τις διαλέξω θα προτιμούσα ο πατέρας μου να ζει και να προσπαθεί να είναι κατά το δυνατό ευτυχής κι εγώ να παίζω σε μια τρελή κωμωδία.

C. N.: Εκτός από το συγγραφικό κομμάτι, αναφέρετε ότι από την πλευρά της ερμηνείας και της δημιουργίας, το συγκεκριμένο project είναι προϊόν μιας μακροχρόνιας πρακτικής έρευνας επάνω στην μέθοδο δουλειάς του σκηνοθέτη Richard Nieoczym. Μιλήστε μας για την μέθοδο αυτή, τι είδος πρακτικής έρευνας χρειάστηκε να κάνετε μαζί με τον σκηνοθέτη;

Μ. Μ.: Με τον όρο πρακτική έρευνα εννοώ την συμμετοχή μου από το 2006 στα σεμινάρια σωματικού θεάτρου που εισηγείται ο Ryszard Nieoczym τρεις εβδομάδες τον χρόνο στην Αθήνα, την ομαδική δουλειά με την Mad Dam Theatre Ensemble στην οποία συμμετέχω με τις ηθοποιούς Άννα Γριβάκου και Δήμητρα Μπάρλα, την συμμετοχή στα μηνιαία σεμινάρια εντατικής θεατρικής εκπαίδευσης που γίνονται κάθε καλοκαίρι στο Buck Lake του Καναδά από τον Ryszard και τους συνεργάτες του, καθώς και την ατομική μου δουλειά με τον ίδιο. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια εκπαιδεύτηκα επάνω στο άνοιγμα των ηχείων του σώματος, την καλλιέργεια της εκφοράς του λόγου, την οργανική βάση των σωματικών δράσεων, το ζωντάνεμα των εικόνων που ταξιδεύουν τον ηθοποιό και τον θεατή στον κόσμο της παράστασης, και τον ρυθμό της αφηγηματικής διαδικασίας που απαιτεί τον συνδυασμό όλων των παραπάνω μέσα σε μια συγκεκριμένη δομή. Ο Ryszard Nieoczym υπήρξε μαθητής και συνεργάτης του Jerzy Grotowski για 12 χρόνια. Εισηγείται μια δική του μέθοδο δουλειάς που περιλαμβάνει έντονη σωματική άσκηση μέσα από το πνεύμα του παιχνιδιού, αλλά και ο ίδιος αναζητά εκείνο που ο Grotowski ονόμαζε Πλήρη Δράση, δηλαδή το ολοκληρωτικό δόσιμο του ηθοποιού στις εκφράσεις του ρόλου του σε συνδυασμό με την ακρίβεια και την καθαρότητα.
Ο συγκεκριμένος μονόλογος υπήρξε ο δικός μου δρόμος σπουδής και έρευνας επάνω σε αυτές τις κατευθύνσεις.

C. N.: Το έργο πραγματεύεται συναισθήματα και καταστάσεις τα οποία κινούνται ανάμεσα σε δύο άκρα, της χαράς και της θλίψης, της ασφάλειας και του φόβου, μα πάνω απ\’ όλα πραγματεύεται την αγάπη, μέσα όμως από ένα προσωπικό ταξίδι. Με ποιο τρόπο καταφέρνετε να μοιράζεστε αυτά τα συναισθήματα με τον θεατή; Πιστεύετε πως βρίσκει κοινά σημεία το κοινό;

Μ. Μ.: Ο δρόμος για να μοιράζομαι συγκεκριμένα συναισθήματα είναι μέσα από δράσεις και εικόνες. Για παράδειγμα η αγάπη βρίσκει δρόμο μέσα από έναν χορό με τον απόντα πατέρα, μέσα από το ξαφνικό κοίταγμα ενός κεριού ή ένα χάδι σε μια σπασμένη κιθάρα. Όταν ένα πρόσωπο γεμάτο γιαούρτι σε κοιτάζει ανέκφραστο στα μάτια είναι η στιγμή της απόγνωσης. Η εντελώς ανορθολογική χρήση των αντικειμένων σε ένα ρυθμικό κρεσέντο σηματοδοτεί την τρέλα. Η οργή παίρνει τη μορφή ενός επιθετικού παιχνιδιού με το στοιχείο του νερού. Η οδύνη μπορεί να είναι η σιωπή μιας νεράιδας. Τα συναισθήματα είναι ένας ανεξέλεγκτος κόσμος για τον ηθοποιό και δεν μπορούν να είναι η βάση για την ερμηνευτική του διαδρομή και την  επικοινωνία του με το κοινό. Ούτε και στην περίπτωση που εξιστορεί μια δική του ιστορία με τη μορφή μιας παράστασης. Η προσήλωση στην προαποφασισμένη δομή και η προσπάθεια να είμαι παρούσα την κάθε στιγμή στην κάθε εικόνα το έργου είναι ο δρόμος για να μοιραστώ τα συναισθήματα που κατοικούν στην ιστορία. Προφανώς τα συναισθήματα εμφανίζονται αλλά όχι τις ίδιες στιγμές, όχι με τον ίδιο τρόπο. Το θέμα είναι ο ηθοποιός να επιτρέπει την εμφάνισή τους χωρίς να τα εκβιάζει. Να αποδέχεται την ανυπάκουη μορφή του συναισθηματικού κόσμου χωρίς φόβο όταν εμφανίζεται και χωρίς απογοήτευση όταν δεν ξυπνά. Η ιστορία μπορεί να είναι ιδιαίτερη αλλά δεν νομίζω ότι είναι τόσο ξεχωριστή ή απόμακρη. Ο καθένας κουβαλάει τα δικά του βάρη και τη δική του ιστορία. Δεν ζούμε σε έναν κόσμο αγγελικά πλασμένο. Νομίζω πως ο καθένας υποχρεώθηκε κάποτε να αντιμετωπίσει κάτι που δεν διάλεξε. Όλοι σαν παιδιά βιώσαμε καταστάσεις που δεν είχαμε τα εφόδια για να τις διαχειριστούμε. Κάποιοι ίσως ταυτίζονται με την μάχη που δίνει ο πατέρας. Η κόρη, και μιλάω στο τρίτο πρόσωπο γιατί αναφέρομαι σε έναν θεατρικό χαρακτήρα που δεν είναι ακριβώς αυτό που είμαι εγώ, κοιτάζει με ένταση προς τα εκεί που αποφεύγουμε να κοιτάξουμε. Και μετά δεν έρχεται το τέλος. Αλλά η συνέχεια της ζωής. Ο καθένας, που φιλοξενεί μια περιοχή μέσα του και τον καλεί να την κοιτάξει έχει μέσα του μια μορφή ζωής, που μοιάζει με την κόρη του έργου.

C. N.: Οι παραστάσεις σας στο θέατρο Αλκμήνη θα διαρκέσουν μέχρι τις 20 Μαΐου. Το έργο θα παρουσιαστεί και αλλού μετά το πέρας των παραστάσεων; Προγραμματίζετε κάποια νέα δουλειά;

Μ. Μ.: Ελπίζω να καταφέρω να το παρουσιάσω και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Το έργο είναι έτοιμο να παιχτεί και στα αγγλικά με σκοπό τη συμμετοχή σε διεθνείς παρουσιάσεις. Ένα από τα σχέδια μου είναι να παιχτεί στη Βιέννη στα γερμανικά. Δυστυχώς οι απαιτήσεις της παραγωγής αλλά και των παραστάσεων δεν μου αφήνουν το περιθώριο για τον πρακτικό προγραμματισμό μιας νέας δουλειάς. Οι ιδέες στροβιλίζονται στο μυαλό μου και εκείνο που με έλκει περισσότερο είναι η εικόνα της γιορτής. Κάπως έτσι, με μια εικόνα είχε αρχίσει και η ενασχόλησή μου το The Sky up Above χωρίς φυσικά να έχω ιδέα για την σημερινή του μορφή.