Μαρία Γιαγιάννου: Ο συνδυασμός του κωμικού με το τραγικό είναι, υπό μία έννοια, συνεπής ρεαλισμός

Το Camp φιλοξενεί για λίγες παραστάσεις το έργο της Μαρίας Γιαγιάννου, «Εκτός Εαυτού». Η συγγραφέας της παράστασης μιλάει στο Culturenow για την ιδέα έργου και τους δύο πρωταγωνιστές που καλούνται να παίξουν ένα παιχνίδι σύγκρουσης…

CultureNow: Το έργο Εκτός Εαυτού, που ανεβαίνει στο CAMP για λίγες παραστάσεις, είναι ένα έργο γραμμένο από εσάς, με θέμα τη σχέση ενός ζευγαριού που αναπτύσσεται μέσα σε ένα Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Πείτε μας πως σας ήρθε η ιδέα για το έργο αυτό και γιατί τοποθετείτε την ιστορία σε ένα Μουσείο;

Μαρία Γιαγιάννου: Μα και τα δύο πρόσωπα είναι μουσειακά κομμάτια! Ο «Άνδρας» και η «Γυναίκα». Τι πιο παραδοσιακό, πιο αριστουργηματικό, πιο ιδρυματοποιημένο, πιο μουσειακό, πιο αξιοθέατο από την σχέση των φύλων; Αν και το «Εκτός Εαυτού» εστιάζει με κωμικό τρόπο στις ψυχικές διακυμάνσεις ενός ερωτικού παιχνιδιού εξουσίας (στον κλοιό του βρίσκονται μπλεγμένοι οι δύο χαρακτήρες), η αρχική ιδέα ήταν η αποδόμηση των στερεοτύπων που αφορούν τα – θεωρούμενα ως πάγια – χαρακτηριστικά των δύο φύλων. Το συγγραφικό παιχνίδι με τα στερεότυπα είναι επικίνδυνο, μπορεί εύκολα να αστοχήσει… όμως το θέατρο είναι συνυφασμένο με το ρίσκο˙ αν θες το ένα, παίρνεις και τ’ άλλο. Η ιστορία τοποθετείται σε ένα μουσείο φυσικής ιστορίας, ώστε να δοθεί επιτέλους μια ευκαιρία στα ταριχευμένα ζώα και πουλιά να παρατηρήσουν κι αυτά με τη σειρά τους τη φυσική εξέλιξη του άλλου, του «ανώτερου» θηλαστικού, αυτού που εποφθαλμιώντας την Καρέκλα και την εξουσία της, σταδιακά μετατρέπεται από homo erectus σε «καθιστόζωο» (γλωσσοπλασία του Ν. Καρούζου).

C. N.: «Η νύχτα πέφτει στο μουσείο. Έλα μέσα. Θαύμασε τα βαλσαμωμένα ζώα. Κατασκεύασε αντιπάλους. Φαντασιώσου ότι είσαι δυνατός. Παίξε όσο προλαβαίνεις»: φράση παρμένη από το πληροφοριακό δελτίο της παράστασης. Είναι ένας παραλληλισμός το Μουσείο με την δική μας κοινωνία;

Μ. Γ.: Ναι, φυσικά ο παραλληλισμός σας είναι εύλογος. Το συγκεκριμένο μας μουσείο θα μπορούσε να ιδωθεί ως ένα ακριβές αντίγραφο μιας σφαίρας (της κοινωνικής) η οποία κρέμεται στη μέση του σύμπαντος, του φυσικού σύμπαντος που αδιαφορεί γι’ αυτήν και πότε πότε της αφιερώνει έναν σαρκαστικό γέλωτα. Παίζουμε ένα μαχητικό πινγκ-πονγκ, αλλά ξεχνάμε (ή παίζουμε προκειμένου να ξεχάσουμε) πως δεν υπάρχει μπαλάκι. Ο χρόνος σαρώνει τις μικρές μας αλήθειες.

C. N.: Το έργο ενώ θέτει ίσως κάποια δραματικά ζητήματα, έχει κωμικά στοιχεία. Τι επιδιώκετε μέσα από το συνδυασμό του κωμικού και του τραγικού συγκεκριμένα για την ιστορία σας;

Μ. Γ.: Ο συνδυασμός του κωμικού με το τραγικό είναι, υπό μία έννοια, συνεπής ρεαλισμός… Πιστεύω ότι στη ζωή αυτό που σου έρχεται, χωρίς να μπορείς να το προβλέψεις ή να το ελέγξεις, είναι η τραγωδία. Μπροστά στο τραγικό είσαι παθητικός. Η κωμωδία είναι μια ενεργητική πράξη. Προκειμένου το χιούμορ να λειτουργήσει ως άμυνα απέναντι στο αναπόδραστο, πρέπει πρώτα να λειτουργήσει ως επίθεση. Σε σχέση με το «Εκτός Εαυτού», ο Γιώργος Γιανναράκος έχει αναδείξει έξοχα τις χιουμοριστικές πινελιές κι έχει προσθέσει άλλες τόσες, ενώ η Νάνα Παπαδάκη και ο Αποστόλης Κουτσιανικούλης είναι σκέτη απόλαυση έτσι όπως ακροβατούν στο ενδιάμεσο.  Νομίζω ότι η τραγικωμική λειτουργία του έργου είναι μια εκδοχή της μαρξικής ρήσης: «η ιστορία [η φυσική ιστορία εν προκειμένω!] επαναλαμβάνεται πρώτα ως τραγωδία και μετά ως φάρσα».

C. N.: Τα ζητήματα που προκύπτουν σήμερα στις σχέσεις των ανθρώπων, η αναζήτηση της ίδιας μας της ύπαρξης είναι χαοτικά; Όσο αντιλαμβανόμαστε συμπεριφορές, σκέψεις και πράξεις μέσα από την τέχνη, όπως το θέατρο, πιστεύετε ότι καταλήγουμε κάπου;

Μ. Γ.: «Η αίσθηση του ‘εμείς’, η οποία εκφράζει μιαν επιθυμία να είμαστε όμοιοι, είναι ένας τρόπος για να αποφεύγουν οι άνθρωποι την ανάγκη να εμβαθύνουν ο ένας στον άλλο» γράφει ο διορατικός Ζύγκμουντ Μπάουμαν στην «Ρευστή αγάπη» (Εστία, 2006, μτφρ. Γ. Καράμπελας). Οι ήρωες του «Εκτός Εαυτού» προσβλέπουν (;) στην εξουσία και πληρώνουν ως αντίτιμο τα όρια του εαυτού τους. Ρευστοποιώντας και αποκρυσταλλώνοντας εναλλάξ τον πυρήνα τους. Είναι πολύ δύσκολο να ξεπεράσει κανείς τα σύνορα του «εαυτού» κι από πάνω να εισχωρήσει κιόλας στην επιθυμία του άλλου, γι’ αυτό οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν μετατραπεί σε συνδέσεις (σύμφωνα με παρατήρηση πάλι του Μπάουμαν). Σίγουρα η τέχνη μας φέρνει αντιμέτωπους με όσα κρύβονται μέσα μας βουβά και τρομαγμένα. Σε ιδανική περίπτωση, μπορεί να τα κάνει και ανεκτά.

C. N.: “Εκτός εαυτού”… πρέπει να βγαίνουμε όλοι κάποια στιγμή εκτός εαυτού, να θυμώσουμε, να φανούμε δυνατοί, για να επιβιώσουμε;

Μ. Γ.: Ο αμετάφραστος θυμός δεν σημαίνει δύναμη, κατά τη γνώμη μου, σημαίνει αδυναμία. Η δύναμη είναι στο μυαλό που ξέρει να κάνει πράξεις. Δεν εννοώ μαθηματικές (γιατί τότε την πατήσαμε), εννοώ πράξεις αναλυτικές και συνθετικές. Πράξεις που διανοίγουν τον στενό μας εαυτό ώστε να επιβιώσει τόσο σε αρμονία με τη φύση όσο και με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Εντάξει, κλείνοντας έγινα λίγο Ζεν, αλλά ζεν πειράζει, μας χρειάζεται και λίγη ανατολή…