«Κρίσιμοι Διάλογοι: Αθήνα – Αμβέρσα»: έκθεση από το ΕΜΣΤ και το M HKA

Η πρώτη έκθεση που θα εγκαινιάσει τον χώρο των Περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ ταυτόχρονα με το Πρόγραμμα Το ΕΜΣΤ στον Κόσμο, είναι μια συμπαραγωγή του ΕΜΣΤ και του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας (M HKA).  

Η έκθεση, υπό τον τίτλο Κρίσιμοι Διάλογοι: Αθήνα- Αμβέρσα θα εγκαινιαστεί στις 31 Οκτωβρίου 2016 και θα διαρκέσει έως τις 29 Ιανουαρίου 2017, επανεκκινώντας ουσιαστικά την περιοδική εκθεσιακή δραστηριότητα του Μουσείου, που είχε διακοπεί το 2015 λόγω της μεταστέγασής του στην έδρα του και των ενεργειών για την παραλαβή και λειτουργία του. Η έκθεση φιλοδοξεί να είναι ένας θεωρητικός και οπτικός διάλογος, βασισμένος σε έργα από τις συλλογές των δύο Μουσείων, που θα περιλαμβάνει πάνω από 70 έργα και θα διαρθρώνεται σε 22 θεματικές. Τον Απρίλιο του 2017, θα ταξιδέψει σε περιορισμένη εκδοχή στο Βέλγιο.

Χαρά και τιμή – στο άνοιγμα του ΕΜΣΤ

Η πρόσκληση του ΕΜΣΤ στο M HKA είναι και χαρά και τιμή.

Φυσικά, μια πρόσκληση είναι πάντα ευχάριστη. Η χαρά που μου προκαλεί η παρουσία μου σήμερα εδώ είναι πολυεπίπεδη, σαν ένα περίτεχνο γλύκισμα. Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με ένα ζήτημα, αγαπητό στην Κατερίνα και σε μένα: το πρότζεκτ αυτό που είναι και θα εξακολουθεί να είναι, σε όλα τα επίπεδα, οριζόντιο και συμμετρικό.

Τον ερχόμενο Απρίλιο θα συνεχίσουμε το πρότζεκτ στην Αμβέρσα. Τότε το Μ HKA, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας, θα έχει αναδιοργανώνει τελείως το ισόγειό του. Θα είναι μια αρκετά εντυπωσιακή αλλαγή, που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον διεθνούς φήμης σχεδιαστή Axel Vervoordt και με τον αρχιτέκτονα Tatsuro Miki από την Mood Architecture. Από εκεί θα ξεκινάει μια πτέρυγα αφιερωμένη στη συλλογή. Πρόκειται για μια μικρή πτέρυγα, αλλά είναι μια σημαντική κίνηση με τεράστιο αντίκτυπο. Μέχρι τώρα το Μ HKA, που αγωνίζεται με μια υποδομή που είναι πολύ λιγότερο προηγμένη από αυτήν του ΕΜΣΤ, δεν έδινε μια ιδιαίτερη έμφαση στη συλλογή του. Από τον Απρίλιο θα έχουμε επιτέλους χώρο γι’ αυτό. Μέρος αυτού του νέου στησίματος θα είναι δύο χώροι, που θα φιλοξενούν μια περιοδική παρουσίαση της συλλογής μας.

Ο πιο σημαντικός από αυτούς τους χώρους είναι η κυκλική αίθουσα που έγινε η χαρακτηριστική εικόνα της παρούσας αρχιτεκτονικής του Μ HKA. Είναι εκεί που θα συνεχίσουμε τις συνομιλίες μεταξύ των καλλιτεχνών από την Αμβέρσα, την Αθήνα και τον υπόλοιπο κόσμο, τις οποίες θα ξεκινήσουμε τον επόμενο μήνα εδώ στο EMΣT. Είμαστε ευχαριστημένοι με αυτό ως μια ουσιαστική δήλωση για μια δημόσια συλλογή τέχνης. Μια συλλογή δεν είναι εκεί για να είναι μονολιθική, αλλά για να ακτινοβολεί, να συνδέεται, να είναι ανοιχτή. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, ως πολιτισμός, αποφασίσαμε να έχουμε δημόσια μουσεία τέχνης, έτσι ώστε να μπορούμε να έχουμε έναν δημόσιο χώρο για να συνεχίσουμε την ικανότητα του παρελθόντος σε μελλοντικές δυνατότητες. Πιστεύω πως αυτός είναι ένας από τους τρόπους για το πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε το μέλλον τα επόμενα χρόνια, εστιάζοντας και πάλι στις δυνατότητες του πολιτισμού αντί στα έσοδά του.

Επιτρέψτε μου να κάνω κάποιες πολύ βασικές παρατηρήσεις σχετικά με το γιατί αυτή η συγκεκριμένη δέσμευση είναι σημαντική για εμάς. Βασικά είναι αυτό που τείνει να ξεχαστεί στις μέρες μας. Είμαστε ένα μουσείο της Φλαμανδικής Κοινότητας του Βελγίου, το εθνικό μουσείο σύγχρονης τέχνης της Φλάνδρας, μια από τις περιοχές που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της δυτικοευρωπαϊκής παράδοσης της τέχνης και οπτικής κουλτούρας. Αυτό δεν πρέπει να ξεχαστεί. Όμως η τέχνη ξεκίνησε στην Ελλάδα και ούτε αυτό δεν πρόκειται να ξεχαστεί. Αναμφίβολα, υπήρξαν αξιοσημείωτες πλαστικές εκφράσεις στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία εκ των προτέρων, αλλά στην Ελλάδα έγιναv, τέχνη, μια ικανότητα για την πόλις.

Ομοίως, η Αθήνα είναι ο τόπος όπου η ίδια η έννοια του μουσείου ξεκίνησε, Μουσεῖον, και ακόμα σημαντικότερα είναι ο τόπος όπου ξεκίνησε και η έννοια του διαλόγου, όπου η ανθρώπινη αλληλεπίδραση καταρτίστηκε  δημοσίως, στο Σωκρατικό διάλογο. Υπάρχει εδώ η έννοια της ίδιας της πόλης, και της δημοκρατίας, και ούτω καθ’ εξής. Αυτό δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Το γεγονός αυτό καθιστά την πόλη της Αθήνας το λίκνο της Ευρώπης και την Αμβέρσα μια από τις πολλές φύτρες του. Φαίνεται σημαντικό σήμερα να θυμηθούμε αυτά τα βασικά και θεμελιώδη, καθώς τα τελευταία χρόνια δεν έχουμε καταφέρει να δείξουμε το σεβασμό που είναι το κλειδί για να τα πλησιάσουμε. Όχι μόνο εμείς στο βορρά, αλλά όλοι μαζί. Δεν είμαστε καλοί στο να είμαστε μαζί. Είμαστε κακοί στο να συγκεντρωνόμαστε.

Αυτός είναι ο δεύτερος και πολύ σύγχρονος λόγος για τον οποίο εμείς στην Αμβέρσα θα πρέπει να είμαστε ευτυχείς που εσείς από την Αθήνα μας καλέσατε να συνεργαστούμε. Η Ελλάδα υπήρξε καλύτερη στο μαζί από ό, τι οι περισσότεροι από εμάς. Μπορούμε να μάθουμε πράγματα από την Ελλάδα. Οι Έλληνες έχουν υπάρξει αξιοσημείωτα φιλόξενοι στο να αντιμετωπίζουν τους πρόσφυγες, σε συνθήκες που είναι απείρως δυσκολότερες από εκείνες κάποιων άλλων χωρών της Ευρώπης.

Αυτό μπορεί να είναι πολύ υψηλό επίπεδο για να το μοιραστώ με όλους και με τον καθένα. Αν όμως καταφέρναμε να βρούμε την απλή λειτουργία του διαλόγου ή μια λειτουργία συνομιλίας για να αρχίσουμε, όπως ονομάζουμε τον τίτλο μας,  θα έχουμε επιτύχει ήδη πολλά. Από πρακτική άποψη, αυτός είναι ο πρώτος, πρακτικός στόχος. Δεν πρέπει όμως να μας αφήσει να ξεχάσουμε, τον περαιτέρω στόχο της φιλοξενίας, ο οποίος μπορεί να είναι το δικό μας εργαλείο για επιβίωση, όπως ο Luc Deleu με έκανε να συνειδητοποιήσω.

O Deleu, ο οποίος θα μπορούσε να περιγραφεί ως οραματιστής πολεοδόμος και ο οποίος αποτελεί το σημείο έναρξης της παρούσας έκθεσης με την πρότασή του για ένα ταξίδι 80 ημερών γύρω από τη γη και το πρότζεκτ του για ένα πλωτό πανεπιστήμιο σε τρία αεροπλανοφόρα, δήλωσε πριν από μερικά χρόνια – πριν από την κρίση – ότι η Ελλάδα θα είναι το μέλλον. Εάν ένα σύστημα καταρρεύσει, λέει, όπως συμβαίνει τώρα, το μέλλον έρχεται πάντα από την περιφέρεια και στην Ελλάδα υπάρχει πολύ περισσότερη ζωντάνια απ’ ότι στο Βέλγιο. Αυτή η ζωντάνια θα επιτρέψει να δούμε ένα μέλλον. Ο ίδιος εξακολουθεί να έχει αυτήν την πεποίθηση και το ίδιο και εγώ. Η Ελλάδα είναι μέρος της κοινής ικανότητάς μας για το μέλλον και ως Μ HKA είμαστε στην ευχάριστη θέση να μπορούμε να είμαστε σε μια ενεργή σχέση με αυτήν.

Επιτρέψτε μου να δώσω μερικά ακόμη ανεκδοτολογικά στοιχεία, για να τελειώσει αυτός ο προβληματισμός, καθώς πιστεύω τελικώς, πως δεν είναι οι μεγαλειώδεις αρχές που είναι αποφασιστικής σημασίας, αλλά η πραγματική εμπειρία και τα χειροπιαστά φαινόμενα.

Δεν είναι μόνο το ελληνικό παρελθόν και η ελληνική κοινωνία που είναι σημαντικά για μένα και για εμάς, αλλά εξίσου, ή ακόμη περισσότερο, οι καλλιτέχνες που είναι μαζί μας για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως για παράδειγμα ο Γιώργος Χατζημιχάλης, του οποίου το έργο συσχετίσαμε με ένα της Chantal Akerman κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας μας για την έκθεση, διότι θεωρήσαμε ότι και τα δύο έργα σχετίζονται με την αίσθηση της οικειότητας. Τελικά μέσα από τη συζήτησή μας, νοιώσαμε εν τέλει ότι ο συσχετισμός που κάναμε ήταν λιγότερο πειστικός απ’ ότι άλλοι και δεν προχωρήσαμε.

Αυτός ο ενεργός προβληματισμός σχετικά με τη σημασία των Ελλήνων καλλιτεχνών, μου επέτρεψε ακόμη να είμαι ευγενικός ως επισκέπτης. Όταν συλλογιζόμουν τον Έλληνα καλλιτέχνη που θα μπορούσε να έρθει σε διάλογο με τον Thierry De Cordier και με τον Κροάτη Gorgonalegend Ivan Kozaric, προφανώς θυμήθηκα τον Νίκο Μπάικα. Όταν μου ειπώθηκε ότι το μουσείο δεν έχει ακόμα δικό του έργο, αποφάσισα να δωρίσω το μικρό, έντονο σχέδιο του με το οποίο έχω ζήσει πολλά χρόνια τώρα. Είναι πιο σημαντικό το γεγονός να είναι σε δημόσια θέα από το να είναι μαζί μου, νομίζω. Θεωρήστε το «δώρο στο χέρι» όπως συνηθίζουμε στη Φλάνδρα, ένα δώρο που φέρνεις μαζί σου την πρώτη φορά που επισκέπτεσαι κάποιον. Ελπίζουμε ότι περισσότερα έργα του Μπάικα θα μπουν στο ΕΜΣΤ, όπως ελπίζουμε ότι θα μπει και έργο της Μαρίας Λοϊζίδου, μια συναρπαστική καλλιτέχνιδα, και όπως θα είμαστε σύντομα και στην ευχάριστη θέση να καλωσορίσουμε στην Αμβέρσα το έργο της Μπίας Ντάβου.  Τι ανακάλυψη! Και ούτω καθεξής.

Αυτό που έκανε αυτήν την έκθεση να συμβεί, ήταν η αίσθηση της τέχνης. Αυτό δεν προωθείται μόνο από τους καλλιτέχνες και το έργο τους, ακόμα και αν οι ωραιότερες μικρές αλλαγές στο πρότζεκτ είναι το αποτέλεσμα του ανοικτού χαρακτήρα τους – ευχαριστώ, Δανάη, ευχαριστώ Ηλία-. Δεν είναι ούτε απλώς το αποτέλεσμα των ανθρώπων. Υπάρχει, επίσης, το ίδιο το ίδρυμα, το ΕΜΣΤ. Τι μουσείο. Ως Φλαμανδός, μπαρόκ, καθολικής καταγωγής, τολμώ να πω ότι δεν είναι κακό να υπάρχει ένα μουσείο που εξακολουθεί να θυμίζει κάποια βουκολική ικανότητα. Στις Βρυξέλλες έχουμε μια εξαιρετική Kunsthalle σε ένα πρώην ζυθοποιείο, το Wiels. Μια καλή σχέση.

Τα θεσμικά όργανα ξεπερνούν τις στιγμές των ανθρώπων που τα κατοικούν και ως εκ τούτου αποτελούν μέρος της βιωσιμότητας που βρίσκεται στην καρδιά της κοινωνίας. Είναι καλό να έχουμε αυτό το μουσείο σύγχρονης τέχνης, αυτό το μουσείο του μέλλοντος, κοντά στην Ακρόπολη, κοντά στην καρδιά της πόλης της Αθήνας. Είναι καλή πολιτική κίνηση να ανοίξει και επιτέλους να κλείσει αυτή η τεράστια δέσμευση. Και είναι ένα πραγματικό μουσείο. Εξεπλάγην, θετικά, όταν είδα το εύρος της συλλογής του.

Εν τέλει και προπάντων υπάρχουν άνθρωποι που κατοικούν αυτό το ίδρυμα τώρα, όλοι ίσοι. Έκαναν αυτό να συμβεί. Σ’ ευχαριστώ, Κατερίνα, για την πρόσκληση, σ’ ευχαριστώ για το τρελό σου κίνητρο για την τέχνη, για την ανένδοτη προσδοκία σου. Και σ’ ευχαριστώ κι εσένα, Σταμάτη, και όλους στην ομάδα σας, που μοιράζεστε αυτή την πιο απαιτητική στιγμή μαζί μας, όπου το ΕΜΣΤ γίνεται  δημόσιο. Κάποια στιγμή, ίσως από τώρα, όλα αυτά θα φαίνονται προφανή. Ας ενισχύσουμε και ας βελτιώσουμε ο ένας τον άλλο, ως μέρος του δημόσιου συστήματος.

Bart De Baere

Επιμέλεια: Bart De Baere, Κατερίνα Κοσκινά
Βοηθοί επιμελητές: Σταμάτης Σχιζάκης, Jan De Vree

Φωτογραφία: PAUL DE VREE
Hysteria makes history [Η υστερία γράφει ιστορία], 1973
Φωτογραφική εμουλσιόν, καμβάς
68 x 95 εκ.
Συλλογή M HKA, Αμβέρσα, Αρ. Εισ.BK3959