Εrgon Ensemble: Μια συναυλία αφιέρωμα στον Ολιβιέ Μεσσιάν και τους μαθητές του

Σε έναν από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της γαλλικής σύγχρονης μουσικής δημιουργίας, τον …

Ολιβιέ Μεσσιάν (1908-1992), και στους μαθητές του είναι αφιερωμένη η συναυλία που πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, την Τρίτη 19 Φεβρουαρίου (ώρα έναρξης: 20.30) στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος. Το αφιέρωμα εντάσσεται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Σειράς Μουσικές του 20ού και 21ου αιώνα.

Τα έργα θα παρουσιάσει το Ergon Ensemble, το οποίο συνεργάζεται με τη Διεθνή Ακαδημία του Ensemble Modern (IEMA) και το Φεστιβάλ Παξών. Το πρόγραμμα, εκτός του φημισμένου Κουαρτέτου για το τέλος του χρόνου του Μεσσιάν, περιλαμβάνει δύο έργα του Γάλλου Τριστάν Μυράιγ (γεν. 1947) και μία σύνθεση του Γιώργου Κουρουπού (γεν. 1942).

Η συναυλία που ανήκει στη Σειρά ‘Σύγχρονη Μουσική Δημιουργία’ του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος

Ο συνθέτης, οργανίστας και… ορνιθολόγος Ολιβιέ Μεσσιάν(1908-1992) θήτευσε κοντά στους Ντυκά και Ντυπρέ στο Ωδείο του Παρισιού (1919-30), στο οποίο και δίδαξε από το 1941 έως το 1978, ενώ παράλληλα εργάστηκε ως σολίστ του εκκλησιαστικού οργάνου επί έξι δεκαετίες (1931-92) στον Ναό της Αγίας Τριάδος στο Παρίσι. Διακεκριμένοι δημιουργοί του 20ού αιώνα μελέτησαν σύνθεση δίπλα του, όπως οι Μπουλέζ, Στόκχαουζεν, Μυράιγ και Ξενάκης.

Ο Μεσσιάν ανέπτυξε προσωπικό ύφος που χαρακτηρίζεται από πολλές αρμονικές και μελωδικές καινοτομίες, ασυνήθη ρυθμικά σχήματα επηρεασμένα από τους αρχαιοελληνικούς τρόπους και την ινδουιστική μουσική, καθώς και από πρωτοποριακές ενορχηστρώσεις (χρησιμοποίησε τα κύματα Μαρτενό και σπάνια κρουστά στα έργα του). Ένα άλλο χαρακτηριστικό της μουσικής του ήταν ο συνδυασμός της με χρωματικά στοιχεία, καθώς ο Μεσσιάν έπασχε από μια μορφή ήπιας συναισθησίας, μιας νευρολογικής πάθησης κατά την οποία ο ασθενής συγχέει τις αισθήσεις: μπορεί να «ακούει» οσμές ή να «βλέπει» και να «μυρίζει» τους ήχους. Ο Ολιβιέ Μεσσιάν πειραματίστηκε ακόμη με την ηλεκτρονική και τη σειραϊκή μουσική. Υπήρξε επίσης ένθερμος υποστηρικτής της ρωμαιοκαθολικής πίστεως και πολλά από τα έργα του είχαν έντονα θρησκευτικό χαρακτήρα.

Ο ίδιος μάλιστα πίστευε ότι η μουσική που έγραφε, ήταν για να δοξάσει τον Θεό. Επιπλέον, ο Μεσσιάν ήταν φανατικός λάτρης της ορνιθολογίας, μέχρι σημείου να ενσωματώσει μεταγραφές κελαηδισμάτων στη μουσική του δημιουργώντας το περίφημο « style oiseau » (ύφος πτηνού). Συνέθεσε έργα σε ποικίλες φόρμες, έγραψε αρκετές ορχηστρικές παρτιτούρες και μία όπερα («Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης») και συνέβαλε αποφασιστικά στον εμπλουτισμό του ρεπερτορίου για εκκλησιαστικό όργανο και πιάνο.

Η σύλληψη και σύνθεση του Κουαρτέτου για το τέλος του χρόνου [Quatuor pour la fin du temps] (1940-41) για βιολί, κλαρινέτο, τσέλο και πιάνο έγινε κατά τη διάρκεια της ομηρείας του Μεσσιάν στο Γκέρλιτς της Σιλεσίας. Ερμηνεύθηκε για πρώτη φορά στις 15 Ιανουαρίου 1941 από τον ίδιο στο πιάνο, τον Ζαν Λε Μπουλαίρ στο βιολί, τον Ανρί Ακοκά στο κλαρινέτο και τον Ετιέν Πασκιέ στο τσέλο. Ο Γάλλος δημιουργός το εμπνεύστηκε από ένα χωρίο της «Αποκαλύψεως» του Ιωάννου: «Και είδα έναν άλλο ισχυρό άγγελο που κατέβαινε από τον ουρανό, ντυμένο με νεφέλη· κι επάνω στο κεφάλι του ήταν το ουράνιο τόξο· και το πρόσωπό του ήταν σαν τον ήλιο…».

Όπως αναφέρεται στο έντυπο πρόγραμμα της συναυλίας, «η μουσική γλώσσα του κουαρτέτου είναι ουσιαστικά άυλη, πνευματική, καθολική». Το 50λεπτης διάρκειας Κουαρτέτο για το τέλος του χρόνου είναι οκταμερές, και διόλου τυχαία. Όπως εξηγεί ο συνθέτης: «Η έβδομη μέρα της Αναπαύσεως του Θεού από τη Δημιουργία εκτείνεται στην αιωνιότητα και μετατρέπεται στην όγδοη ημέρα του Αιωνίου Φωτός, της Αναλλοίωτης Ειρήνης». Στο συναυλιακό αφιέρωμα στον Μεσσιάν στο Μέγαρο, το έργο θα ερμηνεύσουν εκ μέρους του Ergon Ensemble οι: Γιώργος Παναγιωτίδης (βιολί), Σπύρος Τζέκος (κλαρινέτο),  Δημήτρης Τραυλός (τσέλο) και Ai Motohashi (πιάνο).

Το δεύτερο μέρος της βραδιάς θα αρχίσει με τη Σονάτα για βιολοντσέλο και πιάνο (1990) του Γιώργου Κουρουπού. Ο συνθέτης γράφει στο σημείωμά του για το πρόγραμμα της συναυλίας: «Ο αρχικός τίτλος του έργου ήταν Σονάτα σε σι ελάσσονα,  προκλητικός τίτλος για τα πρωτοποριακά κυκλώματα της εποχής, που θεωρούσαν αδύνατο να γραφτεί κάτι αυθεντικό σε τονικό ιδίωμα. Σήμερα πια έχουν αλλάξει ριζικά τα πράγματα και κατά συνέπεια δεν έχει νόημα η πρόκληση. Ούτως ή άλλως, η ρομαντική φύση του έργου είναι προφανής. Η ιστορία μιας αγάπης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, έκσταση, πάθος, αλλά και ανταγωνισμούς και εντάσεις, έως την θλίψη και τον πόνο του χωρισμού».

Η συναυλία-αφιέρωμα στον Μεσσιάν και τους μαθητές θα ολοκληρωθεί με τα έργα του Τριστάν Μυράιγ: Feuilles à travers les cloches [Φυλλώματα μέσα στις καμπάνες] για φλάουτο, βιολί, τσέλο και πιάνο (1998) και Les Ruines circulaires [Κυκλικά ερείπια] για κλαρινέτο και βιολί (2006). Η πρώτη σύντομη σύνθεση παραπέμπει στις «Εικόνες» για πιάνο του Ντεμπυσσύ και συγκεκριμένα στο πρώτο κομμάτι της συλλογής που τιτλοφορείται «Καμπάνες μέσα από τα φυλλώματα». Στο έργο του, ο Μυράιγ αντιστρέφει τον τίτλο του Ντεμπυσσύ και παίζει με τη διαδραστική διάρθρωση δύο επιπέδων: από τη μία υπάρχουν οι καμπάνες και από την άλλη τα φυλλώματα που εκπροσωπούνται από διαφορετικά όργανα. Έτσι, δημιουργείται ένα ηχητικό σύμπαν όπου κυριαρχεί η αντήχηση, ενώ αναδεικνύεται η φυσιοκεντρική αισθητική στη μουσική, όπου το φυσικό περιβάλλον είναι η πλέον ιδεώδης πηγή έμπνευσης για το δημιουργό. Το έργο του Μυράιγ θα παρουσιάσουν ο φλαουτίστας Νίκος Νικόπουλος, ο βιολονίστας Παναγιώτης Τζιώτης, ο τσελίστας Αντώνης Πρατσινάκης και η πιανίστα Ai Motohashi.

Το δεύτερο έργο του Μυράιγ, Τα κυκλικά ερείπια [Les Ruines circulaires] (2006) για κλαρινέτο και βιολί βασίζεται σε ένα διήγημα του Μπόρχες με βασικό ήρωα έναν άνδρα που ονειρεύεται ένα άλλο πρόσωπο, το οποίο σιγά σιγά αρχίζει να παίρνει σάρκα και οστά. Η ονειρικότητα και η πραγματικότητα συγχέονται ακριβώς όπως μπλέκονται οι μελωδίες που αναδύονται από το κλαρινέτο και το βιολί. Οι νότες του βιολιού φέρνουν στο μυαλό κυκλικά ερείπια ενός πανάρχαιου ιστορικού παρελθόντος: πέτρινες κυκλοτερείς διατάξεις στην Σκοτία και στο Καρνάκ, μονολιθικά αγάλματα στην Κορσική, ασυνήθιστοι λίθινοι σχηματισμοί στην Σαρδηνία ή στην Σενεγάλη. Το έργο θα ερμηνεύσουν ο Κώστας Τζέκος στο κλαρινέτο και ο Κώστας Παναγιωτίδης στο βιολί.

Ο Τριστάν Μυράιγ (γεν. 1947), ο πιο προικισμένος ίσως από τους μαθητές του Ολιβιέ Μεσσιάν, καταπιάστηκε με τα οικονομικά, τις πολιτικές επιστήμες και τον αραβικό πολιτισμό, πριν αφοσιωθεί στη μουσική. Συγκαταλέγεται, από κοινού με τον Ζεράρ Γκριζέ, μεταξύ των βασικών θεωρητικών της φασματικής μουσικής. Έχοντας κερδίσει το 1971 βραβείο σύνθεσης στη Γαλλία, συνέχισε τις σπουδές του στην Ιταλία και, μετά την επάνοδό του στην πατρίδα του, επικεντρώθηκε κυρίως στην ηλεκτρονική μουσική και τη μουσική πληροφορική. Έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων και αναλύσεων γύρω από τη φασματική μουσική, ενώ έχει διατελέσει καθηγητής μουσικής πληροφορικής στο Ινστιτούτο Ακουστικής Έρευνας και Συντονισμού/Μουσικής (IRCAM) του Κέντρου Πομπιντού στο Παρίσι. Από το 1997 διδάσκει επίσης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ενώ οι δημιουργίες του Τριστάν Μυράιγ αρχικά χαρακτηρίζονταν από μια εμμονή στο λεγόμενο ηχητικό υλικό, έχουν πλέον αποκτήσει περισσότερη κινητικότητα και βαρύτητα.

Το Ergon Ensemble είναι ένα ευέλικτο σχήμα που συγκροτείται από έμπειρους μουσικούς. Στηρίζεται σε έναν βασικό πυρήνα καλλιτεχνών ο οποίος, αναλόγως με τις ενορχηστρωτικές ανάγκες του ρεπερτορίου που παρουσιάζεται κάθε φορά, ενισχύεται από προικισμένους νεαρούς ερμηνευτές. Πρωτοεμφανίστηκε στο Φεστιβάλ Παξών το 2004, υποστηρίζεται από το Paxos Trust Festival και συνεργάζεται με την Διεθνή Ακαδημία του Ensemble Modern (ΙΕΜΑ) που εδρεύει στην Φρανκφούρτη. Υπεύθυνος του συγκροτήματος είναι ο Αλέξανδρος Μούζας. Σκοπός του συνόλου είναι η προώθηση των αριστουργημάτων της ελληνικής και ξένης σύγχρονης μουσικής και η παρουσίασή τους σε όσο το δυνατόν ευρύτερο ακροατήριο. Οι προσπάθειές του Ergon Ensemble στοχεύουν στην εξερεύνηση και ανάδειξη της μουσικής του καιρού μας, μέσα από εκτελέσεις υψηλού επιπέδου, απολύτως πιστές στο «γράμμα του συνθέτη». Ως εγχώριο μουσικό σύνολο, με συγκριτικό πλεονέκτημα τη δυνατότητα της άμεσης πρόσβασης στη σύγχρονη ελληνική εργογραφία, αποβλέπει στην προώθηση της ελληνικής δημιουργίας στη διεθνή σκηνή. Έχει εμφανιστεί στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και σε άλλους χώρους λαμβάνοντας εξαιρετικές κριτικές για την αρτιότητα των εκτελέσεών του. Οι προτεραιότητες του συνόλου, πέραν των συναυλιών, περιλαμβάνουν: δισκογραφία, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και παραγωγές που συνδυάζονται με άλλες μορφές τέχνης, όπως με το χορό, το μουσικό θέατρο και τα πολυμέσα. Το Ergon Ensemble υποστηρίζεται από το Ίδρυμα Ernst von Siemens.