Στις πατρίδες του «χαμένου» κομουνισμού, την Πολωνία, την Τσεχία και την Ουγγαρία, χτυπάει η καρδιά του τρίτου και τελευταίου κύκλου του γεωπολιτικού φεστιβάλ της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, από 11 έως 29 Νοεμβρίου 2015.

Έναρξη του φεστιβάλ με το Day of Fury του Árpád Schilling σε παγκόσμια πρεμιέρα. Το μιούζικαλ των επαναστατημένων, με την υπογραφή του πολυβραβευμένου διεκδικητή της νέας αλήθειας του θεάτρου, ο οποίος –επιτέλους– επιστρέφει στην Αθήνα.

Οργισμένος αμφισβητίας των σκηνικών συμβάσεων, ο Ούγγρος σκηνοθέτης Άρπαντ Σίλλινγκ (γενν. 1974) επιστρέφει στην Αθήνα και παρουσιάζει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση στις 11 και 12 Νοεμβρίου μια παράσταση εμπνευσμένη από ένα αληθινό γεγονός: τον πρωτόγνωρα ειλικρινή δημόσιο λόγο μιας νοσηλεύτριας στις αρχές του 2015. Η γυναίκα αυτή μίλησε όπως κανένας άλλος για τον υγειονομικό μεσαίωνα της Ουγγαρίας. Αμέσως μετά παραιτήθηκε, ντύθηκε στα μαύρα και κάλεσε τους συναδέλφους της να βγουν στους δρόμους, διαδηλώνοντας για τις αντιεπαγγελματικές και απάνθρωπες συνθήκες στα νοσοκομεία της χώρας τους. Η προσωπικότητά της ενέπνευσε στον Σίλλινγκ μια ιλαροτραγωδία μετ’ ασμάτων, για τους απανταχού περιθωριοποιημένους της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας.

Έχουν περάσει οχτώ χρόνια από την προηγούμενη εμφάνιση στην Ελλάδα του θιάσου Krétakör. Ήταν το 2007, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, με μια αξέχαστη παράσταση του Γλάρου του Τσέχοφ, ύμνο στην ωμή ομορφιά και τη «γυμνή» αλήθεια. Έκτοτε, όμως, ο Σίλλινγκ αποχαιρέτησε το θέατρο ρεπερτορίου, για να στραφεί σε ένα θέατρο της πολιτικής και της κοινωνικής ευθύνης, στη μεθόριο μυθοπλασίας και πραγματικότητας, αφιερωμένο στους δραπέτες των κυρίαρχων συστημάτων και ταγμένο στη ριζοσπαστική κριτική των απολυταρχικών πρακτικών της ουγγρικής κυβέρνησης.

Μια τέτοια παράσταση είναι Η μέρα της οργής, με τον υπότιτλο «Μουσικές διδαχές μετά καθάρσεως», που θα δούμε σε παγκόσμια πρεμιέρα και σε συμπαραγωγή της Στέγης με το πρωτοποριακό θέατρο της Βουδαπέστης Trafo και το θίασο Krétakör. «Αν ο βασικός όρος της ελεύθερης αγοράς είναι πως ο καθένας μάχεται για τον εαυτό του, τότε ποιος προστατεύει τα θύματα αυτής της μάχης;» αναρωτιέται ο Σίλλινγκ και, με τη δουλειά του, προασπίζεται ένα νέο ανθρωπισμό και ένα νέο θέατρο, παιγνιώδες αλλά και παιδαγωγικό, σύμφωνο με τα διδάγματα του Bertolt Brecht, από τον οποίο, εξάλλου, εμπνεύστηκε το όνομα του θιάσου του.

Σκηνοθεσία: Árpád Schilling
Ερμηνεύουν: Lilla Sárosdi, Annamária Láng, Roland Rába, Judit Meszléry, Milla Kata Kovács
Κείμενο: Éva Zabezsinszkij, Árpád Schilling και οι ηθοποιοί
Μουσική: Krisztián Vranik
Στίχοι: Péter Závada
Σχεδιασμός κοστουμιών: Borbála Keszei
Τεχνική διεύθυνση: András Éltető
Ήχος: Andras Bartha
Βοηθός: Csilla Bereczki
Διεύθυνση παραγωγής: Edina Schőn
Εκτελεστική διεύθυνση: Linda Potyondi

Συμπαραγωγή: Krétakör, Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, TRAFÓ
Διεθνής πρεμιέρα: Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση, Αθήν

ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η μέρα της οργής
Ή το τραγούδι μιας πλανεμένης καρδιάς

Είμαι γεμάτος απελπισία βλέποντας τον αυξανόμενο αριθμό όλων αυτών που φυτοζωούν στη μιζέρια. Η πολιτική συνειδητοποίηση ξυπνάει σε όλη την έκταση της Ευρώπης επί ματαίω διότι οι άνθρωποι καταρρέουν σαν λυμένα δεμάτια χωρίς τους κρατικούς θεσμούς. Παρότι το ελεύθερο εμπόριο μπορεί να εγγυηθεί τη δημοκρατία, η ίδια η δημοκρατία δεν μπορεί να προστατεύσει όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν στέγη ή τροφή ή δεν έχουν ένα υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο. Είτε πρόκειται για πρόσφυγα είτε για άνεργο, η ζωή του αδύναμου ανθρώπου είναι σφαλερή, ευάλωτη και αβίωτη. Κι ενώ θα μπορούσαμε να επαναλαμβάνουμε στωικά το ρητό ότι ο καθένας είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του, ο ανταγωνισμός ευνοεί μόνο τους ισχυρούς, όσους ζουν με ασφάλεια ή κατέχουν μια ειδική γνώση. Εάν το κράτος δεν προστατεύει αυτούς που συντρίβονται από τον ανταγωνισμό ή δεν στέκεται πίσω από τους ευάλωτους, τότε γιατί υπάρχει;

Η παράστασή μας παρουσιάζει τη ζωή μιας 40χρονης γυναίκας. Η γυναίκα αυτή, που εργάζεται σε μονάδα εντατικής θεραπείας νεογνών, μεγαλώνει μόνη της τη 17χρονη κόρη της, ενώ παράλληλα φροντίζει την 72χρονη μητέρα της. Λόγω αναδιοργάνωσης, που είναι κοινός τόπος πλέον στην Ανατολική Ευρώπη, η μονάδα της καταργείται. Επειδή η ίδια ήταν από τους διοργανωτές της διαδήλωσης των εργαζομένων στον τομέα της υγείας, δεν είναι ευπρόσδεκτη σε καμία δουλειά. Στο τέλος, βρίσκει δουλειά ως επιστάτρια πέφτοντας στον πάτο της κοινωνίας, σταδιακά χάνει τα πάντα, η μητέρα της τυφλώνεται και η κόρη της τους εγκαταλείπει.

Τι είναι αυτή η ζωή; Τι χαρές μπορεί να δώσει μια τόσο αργή αποσύνθεση; Υπάρχει διέξοδος και, αν όχι, γιατί συνεχίζουμε να ζούμε;

Δεν είναι ο κόσμος απάνθρωπος, καθώς ο καθένας έχει μια εξήγηση γι’ αυτά που σκέφτεται και πράττει· κανείς δεν έχει στόχο της ζωής του να εξοντώσει τους άλλους. Κι όμως, αν ξεθεμελιώσουμε τα πάντα, το τελικό αποτέλεσμα θα είναι μηδέν.

Árpád Schilling

Ο Άρπαντ Σίλλινγκ ήταν μόλις 19 ετών όταν σκηνοθέτησε την πρώτη παράστασή του, ενώ όταν ίδρυσε το θίασο Krétakör, το 1995, δεν είχε ακόμη ξεκινήσει σπουδές σκηνοθεσίας στην Ακαδημία Θεάτρου και Κινηματογράφου της Βουδαπέστης.

Krétakör σημαίνει «ο κύκλος με την κιμωλία». Ο Σίλλινγκ μελετούσε το ομώνυμο έργο του Μπρεχτ την περίοδο που αποφάσισε να συγκροτήσει το θίασό του. Επιπλέον, σύμφωνα με τον ίδιο, το όνομα παραπέμπει στην πρωταρχική μέθοδο εργασίας της ομάδας: «Σχηματίζουμε έναν κύκλο, εντός του οποίου πρέπει να τεθεί η αλήθεια. Πρόκειται για μια απλή πράξη, την οποία όμως λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψη. Γιατί, σε τελευταία ανάλυση, το κοινωνικό καθήκον του θεάτρου είναι η αναζήτηση της αλήθειας.»

Το διάστημα 1998-2000, ο Σίλλινγκ συνεργάστηκε ως σκηνοθέτης με το διεθνούς κύρους θέατρο Katona József της Βουδαπέστης, ενώ από το 2002 ξεκίνησε η διεθνής καριέρα του, με παραστάσεις θεάτρου, αλλά και όπερας, εκτός Ουγγαρίας, όπως στη Schaubühne του Βερολίνου, στο Piccolo Teatro του Μιλάνου, στο Burgtheater της Βιέννης, στην Bayerische Staatsope (Κρατική Όπερα της Βαυαρίας) του Μονάχου, στο Théâtre national de Chaillot στο Παρίσι, στο Théâtre Νational του Στρασβούργου, στο Stadttheater του Κλάγκενφουρτ (Αυστρία) και στο Theater Basel (Ελβετία).

Ανάμεσα στις πολυάριθμες διακρίσεις που έχει αποσπάσει ο Σίλλινγκ είναι το ρωσικό Βραβείο Στανισλάφσκι (2005), ο τίτλος του Λεγεωνάριου της Τιμής από το Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας (2008) και το Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεάτρου «Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες» (2009).

Στην εικοσαετή πορεία του θιάσου Krétakör, σημείο τομής υπήρξε το έτος 2008, όταν ο Άρπαντ Σίλλινγκ αποφάσισε την ανασύσταση της ομάδας και τη στροφή της προς πιο πειραματικά πρότζεκτ, εστιάζοντας στον παιδαγωγικό χαρακτήρα της δουλειάς του (παραστάσεις με παιδιά, νέους, άτομα με αναπηρίες), στην κοινωνική ευαισθητοποίηση (παραστάσεις σε μικρές κοινότητες και χωριά) και στην προώθηση νέων ταλέντων (ο μέσος όρος ηλικίας των εργαζομένων στο θίασο Krétakör δεν ξεπερνά τα 30 χρόνια).

Οι απολυταρχικές πολιτικές της ουγγρικής κυβέρνησης και του πρωθυπουργού Viktor Orbán έχουν μπει τα τελευταία χρόνια στο στόχαστρο της δουλειάς του Σίλλινγκ. Το 2014, όταν το Υπουργείο Πολιτισμού της Ουγγαρίας σταμάτησε, χωρίς εξηγήσεις, την επιδότηση της ομάδας του, ο Σίλλινγκ προέβη σε μια δημόσια διαμαρτυρία που έγινε viral στο Facebook: προέβαλε ένα βίντεο, στο οποίο ο ίδιος έσκιζε το συμβόλαιο που είχε υπογράψει με το υπουργείο, δηλώνοντας πως δεν επρόκειτο εφεξής να δεχτεί χρήματα από το ουγγρικό κράτος.

Από τις πιο διακεκριμένες παραστάσεις της πρώτης περιόδου του Σίλλινγκ και του θιάσου Krétakör είναι οι εξής: Baal του Μπέρτολτ Μπρεχτ (1998), Liliom του Ferenc Molnár (2001), ο «Κύκλος Büchner» –με τα έργα Βόυτσεκ (2001), Λεόντιος και Λένα (2002) και Hazam, Hazam, βασισμένο στο έργο Ο θάνατος του Δαντόν (2002)– και, βέβαια, Ο Γλάρος του Τσέχοφ (2003).

Στον Βόυτσεκ (2001), οι ηθοποιοί του θιάσου εμφανίζονταν ολόγυμνοι και λασπωμένοι, ενώ κατάπιναν υγρό τσιμέντο, έβγαζαν φωτιές από το στόμα τους και έπιναν άφθονα λίτρα από ένα υγρό που είχε το χρώμα των ούρων.

Ο Σίλλινγκ, όταν αποφάσισε να αφήσει πίσω του τη διεθνή καριέρα και να επιστρέψει στη γενέτειρά του, πέρασε δύο χρόνια, μαζί με το θίασό του, σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Ουγγαρίας. Εκείνη την εμπειρία αποτύπωσε στην παράσταση The Party (2014), όπου μια κωμόπολη της Ουγγαρίας ανάγεται σε σύμβολο ολόκληρης της χώρας και, με μια ευθεία κριτική στο κυβερνών κόμμα Fidesz, ο Σίλλινγκ παρουσιάζει την παράταξη μιας ομάδας διεφθαρμένων πολιτικών να δηλητηριάζει τη ζωή των κατοίκων με δημαγωγίες, προπαγανδιστικούς λόγους, ρατσιστικές εξάρσεις και απολυταρχικά μέτρα.

Ο Ούγγρος σκηνοθέτης άσκησε κριτική τόσο στην κυβέρνηση της χώρας του όσο και στην προσωπική του καλλιτεχνική πορεία με το Lúzer (The Loser, 2014), μια αυτοβιογραφική σάτιρα trash αισθητικής. Εκεί, εμφανίζεται ο ίδιος επί σκηνής, ερμηνεύοντας τον εαυτό του, τον διακεκριμένο σκηνοθέτη Άρπαντ Σίλλινγκ των αλλοτινών μεγάλων επιτυχιών, ο οποίος στράφηκε στο πολιτικό θέατρο με τίμημα την καλλιτεχνική του αδυναμία να ανεβάζει εξίσου σπουδαία έργα όσο στο παρελθόν.

Ο Σίλλινγκ και ο θίασος Krétakör έχουν έρθει στην Ελλάδα δύο φορές: το 2001, με το έργο Δημόσιος κίνδυνος του István Tasnádi, βασισμένο στη νουβέλα του Heinrich von Kleist, Μιχαήλ Κολχάας, στο θέατρο της Μονής Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη, και το 2007 με το Γλάρο του Τσέχοφ, στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Τα κεντρικά πρόσωπα στη Μέρα της οργής, σύμφωνα με τον Σίλλινγκ, λειτουργούν ως σύμβολα τριών γενεών: η γαλουχημένη στον καθολικισμό ηλικιωμένη μητέρα είναι σύμβολο του παλιού συστήματος αξιών· η κυνική έφηβη κόρη είναι εκπρόσωπος της ασυμβίβαστης νιότης· ανάμεσά τους στέκεται η νοσοκόμα, που συμβολίζει τον εξαθλιωμένο πολίτη, τον απόκληρο του συστήματος, τον μαχόμενο «ανθρωπάκο», εκείνον που εγκαταλείπεται από τους συντρόφους του και περιπλανιέται μόνος, έχοντας χάσει ακόμη και τη λογική του, στο λαβύρινθο του νεοφιλελευθερισμού.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ

Τετάρτη 11 και Πέμπτη 12 Νοεμβρίου

Μετά την παράσταση, συζήτηση του κοινού με τους συντελεστές

Συντονισμός: Κάτια Αρφαρά, Καλλιτεχνική Διευθύντρια Θεάτρου και Χορού στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών (Τετάρτη 11 Νοεμβρίου)

Γρηγόρης Ιωαννίδης, κριτικός θεάτρου και επίκουρος καθηγητής του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πέμπτη 12 Νοεμβρίου)

Παρασκευή 13 και Σάββατο 14 Νοεμβρίου
Workshop θεάτρου με τον Árpád Schilling