Βιβλίο: Το μάθημα του δασκάλου – Henry James

Η τέχνη είναι πάνω από τον έρωτα και από τον κάθε λογής πειρασμό ή μήπως το πεπρωμένο του συναισθήματος φυγείν αδύνατον; Η καλλιτεχνική δημιουργία και το έργο οφείλει να διαγράφει και να χαράσσει τον δικό της δρόμο μακριά από παρεισφρέοντα εμπόδια και ανακλήσεις ή ο δρόμος του πάθους και της ανάγκης του καλλιτέχνη για ερωτική διέγερση μπορεί και πρέπει να επηρεάζει τις προσλαμβάνουσες της έμπνευσής του για να προσδώσει καλύτερα αποτελέσματα στην αποστολή του;

Από τον Γιάννη Αντωνιάδη

Ερωτήματα και απορίες που τίθενται επί τάπητος από τον master Henry James, τον ποιητή του λόγου που σαν «θηρίο στη ζούγκλα» για να δανειστώ έναν τίτλο από ένα άλλο του βιβλίο, αφιέρωσε την ζωή του στην τέχνη του και δεν αποπροσανατολίστηκε από την οδό που ο ίδιος είχε ορίσει. Έτσι και εδώ παλεύει ανάμεσα στην ελευθερία της κίνησης αλλά και των αποφάσεων του και μας θέτει ενώπιον διλημμάτων καλώντας μας εμμέσως πλην σαφώς να αποκομίσουμε τα συμπεράσματα μας. Εκείνος πάντως όπως και ο Κωνσταντίνος Καβάφης «επήγε αλλά δεν δεσμεύτηκε».

Στο «Μάθημα του Δασκάλου» ξεδιπλώνει περίφημα τις ίδιες του τις ανησυχίες για το μέλλον του καλλιτέχνη, για την πορεία του προς την πραγμάτωση των πόθων του. Ποιες πρέπει να είναι οι προτεραιότητες του καλλιτέχνη στην καθημερινή του πραγματικότητα? Ο δημιουργός είναι υπεύθυνος του εαυτού του και αυτό σημαίνει ότι αντιλαμβάνεται τι οφείλει να παρακάμπτει και να αποφεύγει έτσι ώστε αυτούσια και γνήσια η δημιουργία να κυλήσει στο αυλάκι που λέγεται καταγραφή των σκέψεων και άρα μετουσίωση σε κάτι απτό, σε κάτι συγκεκριμένο, στην προκειμένη περίπτωση την σύλληψη και την ολοκλήρωση ενός συγγράμματος. Η ιστορία διδακτική αλλά και πλούσια σε παγίδες για όλους εμάς που σε χρόνους χαλεπούς εύκολα εγκαταλείπουμε τον στόχο που αρχικά είχαμε σχεδιάσει και αυτό γιατί ο «τελευταίος πειρασμός» είναι πάντα ο ιδεατός!

Ο Πωλ Οβέρτ λοιπόν, ανερχόμενος και ταλαντούχος συγγραφέας συναντά και δίχως δεύτερη σκέψη βρίσκει στο πρόσωπο του καταξιωμένου αλλά και βολεμένου πλέον συγγραφέα Χένρι Σαιντ Τζορτζ τον μέντορα του που θα τον συμβουλεύει και θα τον καθοδηγήσει προς την επιτυχία. Του είναι απαραίτητη όσο και αναγκαία η αποδοχή των υποδείξεων του Χένρι, ενός ανθρώπου που έχοντας εξασφαλίσει τα προς το ζην και κάτι παραπάνω χάρη στον γάμο του με μία εύπορη κυρία, κουνάει από ασφαλή θέση το δάχτυλο στον ανυποψίαστο Πωλ, έτσι ακριβώς όπως θα έκανε και ένας δάσκαλος στον μαθητή του στο σχολείο. Η πραγματικότητα όμως άλλα επιφυλάσσει καθώς ο Χένρι, έχει εγκαταλείψει την τέχνη της συγγραφής για το κυνήγι του χρήματος και της πολυτέλειας. Έχει θολώσει το μυαλό του από την αριστοκρατική και πληθωρική ζωή που απολαμβάνει και μέλημά του σίγουρα δεν είναι πλέον η τέχνη του. Αδημονεί να αυγατίσει τα αγαθά, να τρέξει πίσω από τις ανέσεις του θυσιάζοντας έτσι αυτό που κάποτε τον χαρακτήριζε και τον καταξίωσε στα μάτια του περίγυρού του, την αυθεντική καλλιτεχνική του φύση. Το προσωπείο έχει πλέον μεταλλαχτεί και εδώ πρόκειται για την απόλυτη αντίφαση λεγομένων και πεπραγμένων, επιβεβαιώνοντας την λαϊκή ρήση του «δάσκαλε που δίδασκες και λόγο δεν κρατείς».

Ο Πωλ σε παράλληλη τροχιά ερωτεύεται σφόδρα την δεσποινίδα Φάνκορτ, γόνο πλούσιας οικογένειας και θαυμάστρια, όπως και ο Πωλ, του διάσημου Χένρι Σαιντ Τζορτζ. Ποια θα είναι η θέση του Χένρι απέναντι στην φιλοδοξία του νεαρού του μαθητή για ερωτική σύζευξη με την νεαρή αριστοκράτισσα? Ποια πόρτα καλείται κανείς να ανοίξει όταν έχει να επιλέξει ανάμεσα στο κυνήγι της καλλιτεχνικής φήμης και της κατάκτησης μίας όμορφης και γοητευτικής κυρίας που μπορεί να αναστείλει την φιλοδοξία του για καλλιτεχνική ολοκλήρωση? Ο Henry James γνωρίζει άριστα τον τρόπο να μας βάλει το μικρόβιο της αμφιβολίας, ο ίδιος άλλωστε υπήρξε πάρα πολλές φορές θιασώτης και εραστής των κοινωνικών συγκεντρώσεων διασφαλίζοντας πάντα όμως τα νώτα του «όσο μπορεί» όταν έπρεπε να προστατεύσει το τείχος που τον απομονώνει από τυχόν κινδύνους που θα διατάρασσαν την καλλιτεχνική του νηνεμία. Στο δια ταύτα της ιστορίας και πάλι, ο Χένρι, ερωτευμένος και αυτός με την νεαρή θαυμάστριά του και θέλοντας να αποφύγει τον κραταιό αντίπαλό του, κηρύσσει με πλήρη σαφήνεια πως ένας έρωτας θα ήταν καταστροφικός για τον Πωλ, καταδικαστικός για την πραγμάτωση των στόχων του και με κάθε δυνατή φωνή τον καλεί να εγκαταλείψει τον ερωτικό στίβο και να αφιερωθεί σε αυτό που έχει ουσία και σημασία, την συγγραφή.

Πως είναι δυνατόν ο άνθρωπος να είναι τόσο διπρόσωπος και κυκλοθυμικός; Πως ένας δάσκαλος μπορεί να φανεί τόσο αναξιόπιστος και να ποδοπατήσει τον ίδιο του μαθητή επιδεικνύοντας τόσο άκρατο εγωισμό; Ο Henry James ποτίζοντας δάσκαλο και μαθητή με το γονίδιο που είχε απασχολήσει τον ίδιο για ποια κατεύθυνση να ακολουθήσει θέτει και μία άλλη διάσταση όχι και τόσο εμφανή: το πάθος και ο έρωτας που έθρεψε τόσους και τόσους συγγραφείς και τους έδωσε πυξίδα μέσω των ερώτων τους για μεγάλα έργα είναι τόσο δυνατός για να διαμελίσει και να γκρεμίσει τα όνειρα τους για δημιουργία μόνο και μόνο επειδή τους εκτροχιάζει από τον απώτερο σκοπό που δεν είναι άλλος από την ευλαβική τους καλλιτεχνική επιμέλεια; Δεν είναι ο έρωτας και η μούσα που πηγάζει από αυτόν η φλόγα για να μείνει το άστρο και το φως της δημιουργίας συνεχώς απαστράπτον? Σκόρπιες σκέψεις και ερωτήσεις που ο ίδιος ο Henry James πάντα επαναφέρει με αίσθηση τελειομανίας στα μυθιστορήματά του δίνοντας το στίγμα του συγγραφέα που δεν συμβιβάζεται, δεν κατηγοριοποιείται και έχει πνεύμα που θέτει προβληματισμούς.

«Η ζωή του δημιουργού είναι η τέχνη του»

Το βιβλίο του Henry James, Το μάθημα του δασκάλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι.