Την εποχή που κυκλοφόρησε το «Εμβατήριο του Ραντέτσκυ», του Γιόζεφ Ροτ, στις αρχές της δεκαετίας του ’30, η κλασική μορφή της μυθιστορηματικής αφήγησης είχε ήδη αμφισβητηθεί έντονα, αν δεν είχε κιόλας απορριφθεί από την λογοτεχνική πρωτοπορία της εποχής. Κι είναι απορίας άξιον πώς ένας λογοτέχνης ο οποίος βιώνει την κοσμογονία της νεωτερικής γραφής, εμπιστεύεται το παραδοσιακό αφηγηματικό σχήμα για το μυθιστόρημα που έμελλε να είναι και το αριστούργημά του.
Από τον Δημήτρη Στεφανάκη
Το «Εμβατήριο του Ραντέτσκυ» εκτυλίσσεται ως μια οικογενειακή σάγκα που τέμνει κάθετα την Ιστορία σε βάθος τριών γενεών, κάθε μία από τις οποίες επωμίζεται ένα ρόλο οικτρού μεγαλείου. Είναι η στιγμή που μια μεγάλη αυτοκρατορία παρακμάζει και αποσυντίθεται, στα πρόθυρα ενός παγκοσμίου πολέμου ο οποίος θα την αφανίσει οριστικά. Το ίδιο το εμβατήριο του Ραντέτσκυ γίνεται ένα λογοτεχνικό υπονοούμενο με το οποίο ο Ροτ κλείνει ειρωνικά το μάτι στην Ιστορία. Από παιάνας δόξας , όπως θα το ήθελε ο Στράους, μεταβάλλεται σε ρέκβιεμ για το τέλος μιας Ευρωπαϊκής υπερδύναμης που είχε σαπίσει από καιρό.
Όμως η υψηλή αξία του βιβλίου δεν βρίσκεται σε αυτό το εύρημα. Ο Ροτ κατάφερε να δείξει πόσα μπορούσε ακόμα να πετύχει η κλασική αφήγηση σ’ ένα έργο που οι σημερινοί ειδήμονες θα το χαρακτήριζαν ιστορικό μυθιστόρημα, αδικώντας το, όπως θα αδικούσαν με τον ίδιο χαρακτηρισμό μυθιστορήματα σαν το «Πόλεμος και Ειρήνη», ή σαν το «Μοναστήρι της Πάρμας». Βαθιά υπαινικτικός όσο και ειρωνικός, αποτυπώνει με σπάνια εγρήγορση μια ολόκληρη εποχή ενώ την ίδια στιγμή βυθοσκοπεί με απόλυτη ακρίβεια το έρεβος της ανθρώπινης ύπαρξης: Τα πάθη, οι αδυναμίες, οι φόβοι και οι επιθυμίες των ηρώων του μας γνωστοποιούνται όσο πιο διακριτικά γίνεται και το αναγνωστικό αίτημα της συγκίνησης ικανοποιείται εντέλει με ανεπαίσθητο τρόπο. Ο Ροτ μας γυρίζει πίσω στις πηγές της μεγάλης λογοτεχνίας, υπενθυμίζοντας ποιο είναι το καθήκον του αφηγητή και ο ρόλος της εκτεταμένης αφήγησης.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η οικογενειακή ιστορία των Τρόττα, από τον παππού ως τον εγγονό, θυμίζει την εποποιία της ασήμαντης οικογένειας των Καραμάζοφ, προαναγγέλλοντας ένα κόσμο που έρχεται κατακλυσμιαία εφιαλτικός να σαρώσει κάθε στοιχείο ρομαντισμού και ανθρώπινης πίστης. Με την τέχνη του ο Ροτ αναδεικνύεται σε ένα από τους εραλδικούς μυθιστοριογράφους σε μια εποχή που κάποιοι βιάστηκαν να μιλήσουν για το τέλος του μυθιστορήματος.
Η μεταφραστική δεινότητα της Μαρίας Αγγελίδου κατάφερε να μεταφέρει αυτούσιες τις μεγαλόπνοες προθέσεις του Αυστριακού συγγραφέα, αποδεικνύοντας για μια ακόμα φορά ότι μια εξαιρετική μετάφραση συνιστά από μόνη της υψηλή τέχνη.
Το βιβλίο του Γιόζεφ Ροτ, Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.
