Μανώλης Μαυροματάκης: Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να ισχυρίζεται πως είναι αθώος

Ο Μανώλης Μαυροματάκης ανήκει, χωρίς υπερβολές, στην κατηγορία των χαρισματικών ηθοποιών που εξελίσσουν με δουλειά και προσεκτικές επιλογές το ταλέντο τους. Συμμετέχει πάντα σε αξιόλογες δουλειές ερμηνεύοντας ρόλους στους οποίους συνδυάζει την σκηνοθετική καθοδήγηση με τη δική του υποκριτική δύναμη. Ηθοποιός μεγάλης γκάμας, μεστός και ευέλικτος θεατρικά, αυτή την περίοδο βρίσκεται σε πρόβες για την παράσταση της τραγωδίας του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Αυλίδι». Η παράσταση θα παρουσιαστεί στις 5 και 6 Ιουλίου στο Φεστιβάλ Αθηνών σε σκηνοθεσία της Μαρίας Πρωτόπαππα. Με αυτή την αφορμή λοιπόν, μας μίλησε για τον Αγαμέμνονα, το ρόλο που ερμηνεύει, την πρώτη αυτή σκηνοθεσία της γνωστής ηθοποιού, την έννοια του πειραματισμού στην τραγωδία αλλά και το μερίδιο ευθύνης ή ενοχής που αναλογεί στον καθένα μας, υποστηρίζοντας πως, «Στην Πόλιν δε μπορείς να είσαι ιδιώτης».

Συνέντευξη: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας

Για τη συνεργασία με τη Μαρία Πρωτόπαππα

Με τη Μαρία Πρωτόπαπα δεν έχουμε παίξει μαζί στο θέατρο. Την έχω δει μόνον ως θεατής, να ερμηνεύει τους ρόλους της πάνω στη σκηνή. Αυτό που περίμενα από την ίδια και για το οποίο σας βεβαιώνω πως καθόλου δεν με διέψευσε, είναι η σχέση της με την σκηνοθεσία να είναι τουλάχιστον η ίδια με αυτήν που έχει και με τους ρόλους που ερμηνεύει. Γενικά μιλώντας, θα συμφωνούσα αν κάποιος μου έλεγε πως αυτό από μόνο του δεν είναι αρκετό για να σκηνοθετήσεις μια παράσταση. Για την Μαρία, όμως, αυτό και από μόνο του, φτάνει και περισσεύει.

Στον ηθοποιό, όταν αυτός ερμηνεύει ένα ρόλο, υπάρχει μια περιοχή μέσα στην οποία κανείς σκηνοθέτης δεν μπορεί να εισχωρήσει. Είναι η προσωπική του περιοχή, η περιοχή της “αυτο-σκηνοθεσίας” του. Όσο πιο βαθιά θελήσει και μπορέσει να καταδυθεί ο ηθοποιός μέσα στην περιοχή του αυτή, για να την εξερευνήσει και να μαζέψει το υλικό του και στη συνέχεια όσο πιο  ψύχραιμα και με υπομονή ξεδιαλέξει τα στοιχεία ακριβώς που του χρειάζονται για την ερμηνεία του ρόλου του, ώστε να αναδυθεί εύκολα και χωρίς περιττό βάρος στην επιφάνεια, δηλαδή στη σκηνή, τόσο πιο βαθιά, πειστική, ζωντανή αλλά και ανάλαφρη θα είναι η ερμηνεία του. Σαν το δροσερό αεράκι. Σαν αυτό, δηλαδή που περιμένουνε οι Αχαιοί να φυσήξει, για να ξεκινήσουν το μεγάλο τους ταξίδι.

Αυτήν την διαδικασία ακριβώς ακολουθεί και η Μαρία όταν ερμηνεύει τους ρόλους της, αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε και στην συγκεκριμένη παράσταση κάτω από την καθοδήγησή της, και ο καθένας από μόνος του αλλά και όλοι μαζί από κοινού. Και στο επίπεδο των εργαλείων και του ύφους που επιλέξαμε να χρησιμοποιήσαμε, αλλά και στο επίπεδο του νοήματος και του ήθους της παράστασης.

Ο πειραματισμός στην παράσταση

Υπ’  αυτήν την έννοια, κανέναν πειραματισμό δεν προσπαθήσαμε να κάνουμε προς χάριν του εαυτού του, αλλά μόνο στον βαθμό που αυτός, ο πειραματισμός δηλαδή, είναι βασικό συστατικό της ίδιας της δουλειάς μας. Είναι και δικαίωμα, αλλά και υποχρέωσή μας να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία  με τα οποία μας έχει εφοδιάσει η όποια γνώση έχουμε από τη θεατρική μας παράδοση, να εφευρίσκουμε νέους τρόπους χρήσης τους, ή –και γιατί όχι–ακόμα και νέα εργαλεία, για να πούμε αυτό που έχουμε ανάγκη να πούμε, μέσα στον συγκεκριμένο χώρο και χρόνο και μέσα από το συγκεκριμένο έργο που χρησιμοποιούμε. Το θέμα λοιπόν δεν είναι ο πειραματισμός, αλλά τι θες να πεις, τι ερωτήματα θέλεις να θέσεις και με ποιο τρόπο επιλέγεις να τα θέσεις για να ενδιαφερθούν να τα ακούσουν και να τα εννοήσουν, να τα νιώσουν δηλαδή, αυτοί προς τους οποίους απευθύνεσαι.

Στην τραγωδία πειραματισμός σημαίνει ενηλικίωση του ανθρώπου

Στην τραγωδία πειραματισμός σημαίνει να δεις πιο βαθιά το νόημα, που είναι, ας μου επιτραπεί η έκφραση, η ενηλικίωση του ανθρώπου.  Η αναγκαιότητα δηλαδή της μετάβασης από την περιοχή της αθωότητας και της αμεριμνησίας στην περιοχή της ευθύνης, από την κυκλική εποχή του μύθου στην ευθύγραμμη εποχή της ιστορίας,  από την κατάσταση της ετερονομίας, όπου μια ανώτατη αρχή –οι Θεοί–  θέτει τους νόμους, στην κατάσταση της αυτονομίας και της αυτοθέσμισης, όπου ο κάθε πολίτης είναι υπεύθυνος και αποφασίζει ο ίδιος για τους νόμους που θα ρυθμίζουν τη κοινή του ζωή.

Η θυσία είναι του Αγαμέμνονα και όχι της Ιφιγένειας

Ο Αγαμέμνων το κάνει αυτό και είναι ο μόνος που το κάνει συνειδητά. Αναγκάζεται να το κάνει, υπό την πίεση του κοινού των Ελλήνων στρατιωτών, και αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία. Αναγκάζεται να αποκωδικοποιήσει, δηλαδή, το αίτημα της εποχής του και παίρνει την ευθύνη να το μετασχηματίζει σε ένα νέο όραμα. Γρήγορα ξεμπερδεύει με το θέμα της αθωότητας, διότι καταλαβαίνει πως ήδη βρίσκεται στο επόμενο στάδιο. Έχει αναλάβει την ευθύνη να πει το μεγάλο ναι, ή το μεγάλο όχι, να επιλέξει. Και ξέρει πως για να το κάνει αυτό πρέπει να θυσιάσει ένα μεγάλο μέρος του εαυτού του, που στην προκειμένη περίπτωση είναι η κόρη του. Δική του είναι η θυσία και όχι της Ιφιγένειας. Αυτή βρίσκεται ακόμα στην περιοχή της αθωότητας, της ασυνειδησίας. Γι΄ αυτόν όμως, που είναι ένας “υπεύθυνος πολιτικός άνδρας”, δεν τίθενται τέτοια ζητήματα, δεν τα επικαλείται και δεν κρύβεται πίσω από αυτά. 

Στην Πόλιν δε μπορείς να είσαι ιδιώτης          

Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να ισχυρίζεται πως είναι αθώος. Δεν έχει νόημα μια τέτοια επίκληση, αθώα είναι μόνο τα παιδιά. Οι άλλοι που το ισχυρίζονται αυτό είναι απλώς αμέριμνοι, άνθρωποι, δηλαδή, που πριν δεν είχαν λάβει μέριμναν. Καιρός να λάβουν. Στον Μύθον έχεις το δικαίωμα να είσαι αμέριμνος, διότι άλλοι μεριμνούν για σένα, όχι όμως και στην Πόλιν. Η αθωότητα σε μια τέτοια περίπτωση είναι ισοδύναμη με την βλακεία, την ιδιώτευση. Στην Πόλιν δε μπορείς να είσαι ιδιώτης.

Σε περιόδους κρίσης κυριαρχεί και πρέπει να κυριαρχεί η αμφιβολία

Σε περιόδους κρίσης, και τέτοιες είναι οι κρίσιμες περίοδοι μετάβασης από μια εποχή σε μία άλλη, κυριαρχεί και πρέπει να κυριαρχεί η αμφιβολία. Ακόμα και οι πιο κυρίαρχες απόψεις, τάσεις και ιδεολογίες κλυδωνίζονται και από τους κλυδωνισμούς αυτούς παράγονται νέα ερωτήματα. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να το αποδεχτεί κανείς. Πονάει. Πίσω κοιτάς και βλέπεις πως, κι από τα κεκτημένα σου, σε ελάχιστα μπορείς να στηριχτείς. Και αναγκάζεσαι να φανταστείς καινούργιους τρόπους, νέα γλώσσα να ανακαλύψεις, όχι μόνο για να δεις τι είναι πιο συμφέρον σου να κάνεις και πιο δίκαιο, αλλά και για να αφηγηθείς ακόμα και το ποιος στα αλήθεια είσαι και πώς έχεις φτάσει ως εδώ. Αυτό προσπάθησε να κάνει κι ο δικός μου Αγαμέμνων. 

Επιρροές, συνεργασίες και η έννοια του μέλλοντος στο θέατρο

Γι’ αυτό και μου είναι πολύ δύσκολο να δώσω μια σαφή απάντηση και στα ερωτήματά σας, που έχουν να κάνουν με την πιο προσωπική πορεία μου στο θέατρο. Τα πάντα επαναξιολογούνται μέρα με τη μέρα. Νομίζω πως εδώ και τώρα, δηλαδή σε αυτά που σκέφτομαι και προσπαθώ και με προβληματίζουν για το πώς θα παίξω πιο καλά το ρόλο μου, του Αγαμέμνονα, στην “Ιφιγένεια εν Αυλίδι”, εδώ μέσα βρίσκονται και οι επιρροές μου και το πώς ξεκίνησα το θέατρο και όλες οι συνεργασίες μου, αλλά και οι μελλοντικές επιθυμίες μου. Και σας παρακαλώ να μην με πάρετε για ψώνιο, το εννοώ. Και μην ξεχνάτε πως στο Θέατρο δεν νοείται μέλλοντας χρόνος. Στο Θέατρο υπάρχει μόνο το παρόν.