Μιχάλης Παλίλης: Ένα έργο που φωτίζει τη διάβρωση

Το θέατρο Επί Κολωνώ παρουσιάζει στη σκηνή Black Box το έργο του Καταλανού συγγραφέα Εστέβα Σολέρ «Κόντρα στην Δημοκρατία» σε σκηνοθεσία Μιχάλη Παλίλη. Με αφορμή την παράσταση ο σκηνοθέτης απαντά στις ερωτήσεις του Culturenow.gr για το σύγχρονο αυτό έργο με τα επίκαιρα νοήματα και υποστηρίζει πως οι καλλιτέχνες πρέπει να γίνουν «επικίνδυνοι», να θέσουν προβληματισμούς.

Συνέντευξη: Μαριάννα Παπάκη

Culturenow.gr: Το θέατρο Επί Κολωνώ παρουσιάζει στη σκηνή Black Box το έργο του Καταλανού συγγραφέα Εστέβα Σολέρ  «Κόντρα στην Δημοκρατία» σε δική σας σκηνοθεσία.  Πείτε μας δυο λόγια για το έργο που από τον τίτλο του, μπορούμε να συμπεράνουμε πως η υπόθεση μοιάζει να είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.

Μιχάλης Παλίλης: Το  τελευταίο έργο του Καταλανού συγγραφέα Εστέβα Σολέρ που ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, πρωτοπαρουσιάστηκε στην Sala Beckett  της Βαρκελώνης τον Ιούλιο του 2011 και έχει μεταφραστεί στην ισπανική, την αγγλική και τη γαλλική γλώσσα. Αξίζει να σημειωθεί το «ελληνικό» του στοιχείο, καθώς η συγγραφή του ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2010 στο Σπίτι της Λογοτεχνίας στην Πάρο. Πολύ εύστοχα παρατηρείτε την επικαιρότητα του έργου, καθώς ο Σολέρ, με το γνωστό ανατρεπτικό του ύφος, σχολιάζει αυτή τη φορά τη σύγχρονη δημοκρατία, μέσα από επτά μονόπρακτα που ο ίδιος χαρακτηρίζει “γκραν-γκινιόλ”.

Με κύρια συστατικά την έκπληξη και το χιούμορ, ο συγγραφέας φωτογραφίζει το αλλοπρόσαλλο της εποχής και τη σαθρότητα όλων των σχέσεων, οικονομικών, οικογενειακών, κοινωνικών και εν γένει πολιτικών. Το “Κόντρα στην Δημοκρατία” είναι ένα έργο που συνδυάζει το γέλιο με τη φρίκη, καθώς βλέπουμε να εκτυλίσσονται μπροστά μας επτά σκηνές τόσο παράξενες αλλά και ταυτόχρονα τόσο οικείες, επτά σουρεαλιστικά και ωμά οράματα με θέμα τη συλλογική εξαπάτηση που γίνεται κάθε μέρα πιο σκανδαλώδης. Μεταξύ άλλων, ένα ζευγάρι, καθηλωμένο μέσα σε ιστούς αράχνης, φέρνει στον κόσμο ένα παιδί-αράχνη που τελικά κατασπαράζει τους γονείς του, ένα άλλο ζευγάρι σκοτώνει τον 18χρονο γιο του γιατί… πρέπει να προβεί σε περικοπές λόγω κρίσης (και γιατί δεν παίρνει καλούς βαθμούς στο σχολείο!), ο Ντικ Τσέινι συνομιλεί με τον Λεοπόλδο του Κονγκό περί δημοκρατίας και δυο πολιτικοί ερημώνουν μια ολόκληρη πόλη γιατί βαριούνται να επαναλαμβάνουν τις εκλογές ώσπου να πείσουν τους πολίτες για το αποτέλεσμα που εκείνοι επιθυμούν…

Cul.N.: Πρόκειται για ένα σύγχρονο έργο και έναν σύγχρονο συγγραφέα. Πιστεύετε πως η «Δημοκρατία» είναι το βασικό θέμα υπό αμφισβήτηση στις μέρες μας; Και μάλιστα παγκοσμίως;
Μ.Π.: Η «Δημοκρατία», ως πολίτευμα και πολιτικό αγαθό, στις μέρες μας είναι μάλλον υπό αμφισβήτηση κυρίως μέσα από την εφαρμογή της από πολλές κυβερνητικές επιλογές σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι αρχές της ισότητας και της ισονομίας δε φαίνεται να εφαρμόζονται με ουσιαστικό τρόπο, αλλά κατ’ επίφαση. Πολλοί πολίτες πολλών κρατών, αν ερωτηθούν, θα απαντήσουν ότι δεν αισθάνονται ότι έχουν ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες επιλογών. Το έργο του Σολέρ νομίζω εκεί στοχεύει: να αναδείξει τις άστοχες πρακτικές όχι του πολιτεύματος, αλλά του συστήματος και της θεσμοθετημένης έκφρασής του, της εξουσίας. Με αυτή τη λογική, θα ευχόμουν οι πρακτικές αυτές να είναι ένα θέμα υπό αμφισβήτηση, αν αυτό σημαίνει πολίτες σκεπτόμενους και ουσιαστικούς διαμορφωτές της πολιτικής ζωής. Η Δημοκρατία είναι ύψιστο αγαθό και μακάρι η εφαρμογή της να επιβεβαιώνει αυτή τη θεώρηση. Το έργο του Σολέρ σε αυτό επικεντρώνεται: αποτυπώνοντας τη στρεβλή  πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα να αντιληφθούμε την ουσία του πολιτεύματος. Και αυτό αποτελεί ευχή μου, καθώς δεν είμαι απόλυτα πεπεισμένος πως αυτή η αμφισβήτηση συμβαίνει από όλους στις μέρες μας, τουλάχιστον όχι στο βαθμό που εγώ κρίνω απαραίτητο. Και μάλλον αυτός είναι ο λόγος που καθιστά αυτό το έργο τόσο σημαντικό.
Cul.N.: Γιατί κατά τη γνώμη σας έχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο να τίθεται υπό αμφισβήτηση η «Δημοκρατία» ένα πολίτευμα που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο αγαθό; Η ευθύνη βαραίνει κατά τη γνώμη σας περισσότερο τους ηγέτες των πολιτευμάτων ή τους λαούς που τους εκλέγουν;
Μ.Π.: Νομίζω ότι η απάντηση αυτή δεν είναι εύκολη. Θυμίζει λίγο το αυγό του Κολόμβου. Η ευθύνη βαρύνει τόσο τους ηγέτες των πολιτευμάτων, όσο και τους λαούς που τους εκλέγουν. Ωστόσο, δε θέλω να μιλάω με γενικεύσεις: η πολιτική ιστορία έχει καταδείξει εξαιρέσεις στο παραπάνω σχόλιο. Υπάρχουν λαοί που διεκδίκησαν και διεκδικούν τη δημοκρατία και ηγέτες που κυβερνούν ουσιαστικά με αυτή την αντίληψη. Τα τελευταία χρόνια η διάβρωση του πολιτικού και ευρύτερου βίου σίγουρα βαρύνει τα άδολα κίνητρα των πολιτικών ανδρών. Οι πολίτες, όμως, είμαστε συνυπεύθυνοι για την διαμόρφωση της τύχης μας. Οφείλουμε να κατανοήσουμε την ουσιαστική δύναμη των επιλογών μας. Το βασικό ερώτημα είναι αν μπορούμε να ανακαλύψουμε αυτή τη δυναμική. Η επιτυχία του συστήματος αφορά σε αυτό: πολλά κράτη έχουν πολίτες ανίκανους να αντιδράσουν, καθησυχασμένους, ήρεμους και τελικά ανεπαρκείς. Το έργο του Σολέρ το παρουσιάζει αυτό: σε μια από τις σκηνές, δυο πολιτικοί που ξαναχτίζουν μια πόλη, διερωτώνται πώς πρέπει να είναι οι νέοι πολίτες και καταλήγουν στο ότι οι «νέοι» πολίτες πρέπει να είναι ήρεμοι, να μην έχουν όρεξη να σκέφτονται και όσοι θέλουν να κάνουν τους άλλους να σκέφτονται, θα πρέπει να απομονώνονται και να στιγματίζονται άμεσα!
Cul.N.: Ο ρόλος των καλλιτεχνών ποιος είναι σε αυτή την ιστορία και την εξέλιξη;
Μ.Π.: Πιστεύω πως ο καλλιτέχνης θα πρέπει  να αφουγκράζεται και να σχολιάζει μέσα από την τέχνη του. Πρέπει να δείχνει δρόμο και ερεθίζει. Όχι με διδακτικό τρόπο, ή με στρατευμένα μέσα. Στην αντίληψή μου, ο καλλιτέχνης οφείλει να θέτει ερωτήματα και να κινητοποιεί. Επειδή όμως, είμαστε μέρος μιας κοινωνίας που φαίνεται εφησυχασμένη και αδιάφορη, εμείς οι καλλιτέχνες φαίνεται πως έχουμε ξεχάσει αυτή τη λειτουργία. Ίσως μας  ενδιέφερε πολύ περισσότερο η διασκέδαση από τη ψυχαγωγία.  Η ευκολία από την επίπονη αναζήτηση.  Οφείλουμε να θυμηθούμε αυτή τη διάσταση της τέχνης. Πρέπει να γίνουμε «επικίνδυνοι», να θέσουμε προβληματισμούς. Χαίρομαι ειλικρινά πολύ που με αυτό το έργο συνεισφέρω λίγο σε αυτή την σκέψη.

Cul.N.: Η «Δημοκρατία» γίνεται πολλές φορές η αφορμή και η «κάλυψη» για να δικαιολογηθούν πράξεις «μη δικαιολογημένες» στο όνομά της. Το «ανήθικο» με άλλα λόγια γίνεται «ηθικό» όταν καταστεί νόμιμο. Όλα αυτά τα ζητήματα θίγονται στο έργο; Και αν ναι, ποια είναι τα εκφραστικά μέσα του;
Μ.Π.: Όλα αυτά τα ζητήματα και τόσα άλλα ζητήματα θίγονται στο έργο με άκρως επιτυχημένο τρόπο. Η επιτυχία του εγχειρήματος συνίσταται στο ότι  στόχος του συγγραφέα δεν είναι ούτε να κάνει διάλεξη, ούτε να πολιτικοποιήσει πράγματα και καταστάσεις. Μέγα κέρδος του έργου και της παράστασης είναι ότι σε αυτήν κυριαρχεί το χιούμορ και η έκπληξη. Μέσα από αυτά τα δυο εκφραστικά μέσα, ο θεατής παρακολουθεί το έργο με απίστευτο ενδιαφέρον και προβληματίζεται με απλό και ουσιαστικό τρόπο.

Cul.N.: Σκηνοθετώντας την παράσταση είχατε κάποιο άξονα στο μυαλό σας που να σχετίζεται με τη σημερινή πραγματικότητα στην Ελλάδα για παράδειγμα; Θα δούμε δηλαδή σύγχρονες ελληνικές αναφορές ;
Μ.Π.: Η πρώτη σκέψη ήταν, ακριβώς επειδή η Ελλάδα, θεωρείται το λίκνο της Δημοκρατίας και η χώρα που τη γέννησε, να υπάρχουν ελληνικές αναφορές. Στην παράσταση, ωστόσο, δε θα συναντήσετε σύγχρονες ελληνικές αναφορές, αλλά μια κυρίαρχη που επικοινωνεί με το διαχρονικό, με το παρελθόν και το παρόν της Ελλάδας. Θα μου επιτρέψετε να κρατήσω αυτό το μικρό «σκηνοθετικό» μυστικό για τους θεατές της παράστασής μας.

Cul.N.: Ο συγγραφέας σχολιάζει και καυτηριάζει με το δικό του τρόπο τα «κακώς κείμενα». Προτείνει κάποιες λύσεις ή θεωρείτε πως ένα έργο πρέπει να θέτει τα προβλήματα και όχι να βρίσκει τις λύσεις;
Μ.Π.: Ο συγγραφέας βάζει επί σκηνής σουρεαλιστικές καταστάσεις που είναι, όμως, αναγνωρίσιμες σε όλους μας. Αναδεικνύει τα «κακώς κείμενα», φωτίζει τη διάβρωση. Με τον τρόπο αυτό, κατά μια έννοια δίνει έμμεσα λύση. Κινητοποιεί και ερεθίζει.  Θέτει ερωτήματα και όχι απαντήσεις. Σε αυτή τη θεώρηση, συμφωνώ απόλυτα μαζί του, καθώς θεωρώ πως η τέχνη οφείλει να συναντά τον προβληματισμό και όχι τη θέση. Η άποψη πρέπει να είναι αφορμή για συζήτηση και όχι για επανάπαυση.

Cul.N.: Από τη στάση των καλλιτεχνών στην Ελλάδα είστε ικανοποιημένος ή πιστεύετε πως θα μπορούσε η φωνή τους να είναι πιο ηχηρή;
Μ.Π.: Από τη φύση μου, είμαι άνθρωπος που πιστεύει ότι εχθρός του καλού είναι το καλύτερο. Έχω την αίσθηση ότι αυτό που λείπει είναι ο κοινός στόχος. Υπάρχουν μεμονωμένες φωνές που προσπαθούν να μιλήσουν για την εποχή. Δεν μιλώ για αναγκαστικό συνασπισμό, ή συσχετισμό δυνάμεων. Μιλώ για συγχρονισμό, για επικοινωνία με το ό, τι ο καθένας από εμάς θεωρεί σημαντικό και ουσιαστικό. Να πορευτούμε επιτακτικά προς το σημερινώς αναγκαίο. Για ό, τι θεωρεί ο καθένας μας ότι μπορεί να είναι αυτό.
Cul.N.: Κλείνοντας θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια για τους συνεργάτες σας;
Μ.Π.: Είναι μεγάλη χαρά που στη συγκεκριμένη παράσταση έχουν εμπλακεί άνθρωποι που έχουν αγκαλιάσει και πιστέψει στο όλο εγχείρημα. Είναι μεγάλη τιμή που οι μεταφραστές Μαρία Χατζηεμμανουήλ και Δημήτρης Ψαρράς μου εμπιστεύτηκαν αυτό το έργο, είναι ευτυχία που έχουμε  αυτήν την άψογη συνεργασία. Θεωρώ ευλογία που συνεργάζομαι με μια ομάδα ταλαντούχων και ικανότατων ηθοποιών: τον Γιάννη Διαμαντή, τον Λοΐζο Καμπούρη (που είναι και πολύτιμος βοηθός μου στην παράσταση αυτή),τη Ζωή Ξανθοπούλου και τη Βάσια Πασπάλη. Επίσης, τους: Σόνια Μπλουμ (κοστούμια), Σοφία Βασιλείου (σκηνογραφική επιμέλεια) και Κωνσταντίνο Καρπαθίου (οπτικό υλικό). Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στη φιλόξενη στέγη του θεάτρου Επί Κολωνώ που έχει πιστέψει και στηρίζει την παράσταση αυτή.

Cul.N.: Με ποιες σκέψεις και ποια συναισθήματα θα θέλατε να φύγουν οι θεατές στο τέλος της παράστασης;
Μ.Π.: Οι θεατές μέχρι στιγμής φεύγουν με τον τρόπο που έλπιζα ότι θα έφευγαν. Με μια γλυκιά συνενοχή, με ένα βλέμμα λίγο πιο αλλαγμένο. Με μια ανακούφιση ότι δεν είναι οι μόνοι που σκέφτονται έτσι για την εποχή τους. Φεύγουν προβληματισμένοι και με χαμόγελο.  Χωρίς να έχουν βαρύνει, έχοντας γελάσει και ξαφνιαστεί,  αλλά πιο συνειδητοποιημένοι. Έτσι όπως ελπίζω να συνεχίζουν να φεύγουν. Ήσυχα αφυπνισμένοι. Ευχάριστα διαφορετικοί.
Cul.N.: Υπάρχουν επόμενα καλλιτεχνικά σχέδια που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας ;
Μ.Π.: Κύρια μέριμνα είναι αυτή η παράσταση να ταξιδέψει σε πολλούς θεατές και να συναντήσει βλέμματα θεατών και εκτός Αθήνας. Στα άμεσα σχέδια, είναι η συμμετοχή μου ως εισηγητής – ομιλητής σε μια συζήτηση για το πολιτικό θέατρο στο τριήμερο εκδηλώσεων για την παγκόσμια ημέρα θεάτρου που διοργανώνει η Αθηναϊκή Μυθοποιία στο Βρυσάκι μέσα στον Μάρτιο. Επίσης, μέσα στον Απρίλιο, θα συμμετάσχω στο φεστιβάλ θεατρικών αναλογίων με έργα του σύγχρονου ρεπερτορίου της ισπανικής και καταλανικής δραματουργίας  που διοργανώνει η ιστοσελίδα Teatro Pasion με την καλλιτεχνική ομάδα του Altera Pars, σκηνοθετώντας το έργο της Lluisa Cunille, «Βαρκελώνη, ένας χάρτης».

Cul.N.: Σας ευχαριστώ πολύ

Μ.Π.: Κι εγώ σας ευχαριστώ