Έφη Αγραφιώτη: Ρεσιτάλ πιάνου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Η Έφη Αγραφιώτη, καταξιωμένη σολίστ, συγγραφέας και παιδαγωγός, παρουσιάζει ένα πιανιστικό πανόραμα τριών αιώνων με πρελούδια, φούγκες …

και χορικά από τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ ως τον Σεζάρ Φρανκ και τον Τζορτζ Γκέρσουιν σ’ ένα μοναδικό ρεσιτάλ που ανήκει στη Σειρά «Μουσικές Βραδιές στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος» την Τετάρτη, 30 Νοεμβρίου (ώρα: 20.30).

Η Έφη Αγραφιώτη δίνει το δικό της στίγμα για το ρεσιτάλ της στο Μέγαρο: «Περιλαμβάνει Πρελούδια, Χορικά και Φούγκες από την εποχή (1710) που ο Γ. Σ. Μπαχ έβαζε την πρωτοπόρο έμπνευση και την  υπογραφή του εμπνέοντας όλους σχεδόν τους μετέπειτα συνθέτες για να γράψουν αριστουργηματικές συνθέσεις πάνω σε αυτές τις τρεις θεμελιώδεις φόρμες.

Ο Σεζάρ Φρανκ με το μνημειώδες Πρελούδιο, Χορικό και Φούγκα (1884), έργο υψηλής δεξιοτεχνίας και υψηλού μουσικού κύρους που χρησιμοποιεί με ποικίλους, εντυπωσιακούς τρόπους –όχι μόνον πιανιστικά αλλά και συνθετικά– τις φόρμες αυτές, δίνει τον  υπότιτλο στο πρόγραμμα  της 30ης Νοεμβρίου στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος».

Από τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ στον Φρανκ και στον Γκέρσουιν

Η δομή του πρώτου μέρους διαρθρώνεται σε τέσσερις ενότητες

H πρώτη ενότητα περιλαμβάνει δύο αποσπάσματα (αρ. 3 & 8) από τα Πρελούδια (Préludes), έργο 102 του Γκαμπριέλ Φωρέ (1845-1924), έναν κύκλο εννέα κομματιών για πιάνο που ο Γάλλος μουσουργός συνέθεσε μεταξύ 1909-1910. Ο ίδιος μάλιστα εξομολογήθηκε κάποτε το μυστικό –απλό αλλά πολύτιμο– της επιτυχίας του: «Στη μουσική για πιάνο, δεν πρέπει κανείς να χρησιμοποιεί “παραγεμίσματα”, πρέπει να πληρώνει τοις μετρητοίς και το αποτέλεσμα να είναι πάντοτε ενδιαφέρον». Ο Γκαμπριέλ Φωρέ έγραψε το ατμοσφαιρικό Πρελούδιο αρ. 3 σε σολ ελάσσονα και του έδωσε τον τίτλο «Νανούρισμα σε ρυθμό βαρκαρόλλας» (Andante, Βerceuse sur un rythme de barcarolle), ενώ για το Πρελούδιο αρ. 8 σε ντο ελάσσονα (Allegro, Scherzo tout en staccato) προτίμησε ένα περισσότερο παιγνιώδες ύφος.

Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750) και στον άξιο αποδέκτη της συνθετικής του παρακαταθήκης Φερρούτσιο Μπουζόνι (1866-1924). Θα ακουστεί η τετραμερής Τοκκάτα αρ. 5 σε μι ελάσσονα BWV 914 (Introduction, un poco allegro τετράφωνη fughetta, adagio, τρίφωνη fuga) που ο μέγας Κάντορας της Λειψίας συνέθεσε στα 1710.

Πολύ μεταγενέστερος του Γ. Σ. Μπαχ και σύγχρονος του Ντεμπυσσύ, ο Ιταλός Φερρούτσιο Μπουζόνι ήταν γόνος μουσικής οικογένειας και υπήρξε παιδί-θαύμα. Έδωσε το πρώτο του ρεσιτάλ μόλις στα 7 του χρόνια και ευτύχησε να γνωρίσει δύο κολοσσούς του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού, τον Λιστ και τον Μπραμς. Κοσμοπολίτης συνθέτης, βιρτουόζος σολίστ, αρχιμουσικός και δάσκαλος, ο Μπουζόνι αφοσιώθηκε στην εξερεύνηση σχεδόν άγνωστων πεδίων της τέχνης του για τα δεδομένα του ύστερου 19ου αιώνα, όπως η ηλεκτροακουστική ή η μικροτονική μουσική και εξέδωσε το ιδεολογικό του μανιφέστο περί μουσικής αισθητικής το 1907.

Ο Μπουζόνι πρέσβευε ότι η πρόοδος στη μουσική θα επιτευχθεί μέσω της μελέτης συνθετών παλαιότερων γενεών, γι’ αυτό και ασχολήθηκε εκτενώς με τις συνθέσεις του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Διασκεύασε και μετέγραψε για πιάνο πολλές δημιουργίες του τελευταίου για εκκλησιαστικό όργανο και άλλα όργανα. Στο ρεσιτάλ της στο Μέγαρο η Έφη Αγραφιώτη θα παίξει τη μεταγραφή για πιάνο από τον Μπουζόνι του χορικού “Nun komm’ der Heiden Deiland” («Τώρα έλα, Σωτήρα των ειδωλολατρών», 1708) BWV 659, το οποίο προέρχεται από την ομώνυμη καντάτα του σπουδαίου Γερμανού συνθέτη.

Αλλαγή κλίματος στην τρίτη ενότητα του πρώτου μέρους: ο γαλλικός ιμπρεσιονισμός συναντά τον αμερικανικό μοντερνισμό, πάντα με αφορμή τη φόρμα του πρελουδίου. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ο ανατρεπτικός Κλωντ Ντεμπυσσύ (1862-1918) και ο «λόγιος της τζαζ» Τζωρτζ Γκέρσουιν (1898-1937) αναζητούσαν, ο καθένας από τη δική του σκοπιά, νέες διαστάσεις σε παλιές συνθετικές μορφές.

Πρώιμος μοντερνιστής, συνειδητά αντικομφορμιστής και πολέμιος κάθε ακαδημαϊκού αισθητισμού, ο Ντεμπυσσύ, κατά την περίοδο της ωριμότητάς του, επεξεργάστηκε επί δύο χρόνια (1901-2) τη Σουίτα για πιάνο (Suite pour le piano) πριν την θέσει στην κρίση του κοινού και των ειδικών, ενώ παράλληλα μοχθούσε σκληρά για το ανέβασμα του «Πελλέα και της Μελισσάνθης», της μίας και μοναδικής ολοκληρωμένης του όπερας. Από τα τρία μέρη της σουίτας αυτής η Έφη Αγραφιώτη θα ερμηνεύσει το έντονα ρυθμικό και ζωηρό Πρελούδιο (Prélude-assez animé et très rythmé). Στο ίδιο περίπου ρυθμικό πνεύμα είναι γραμμένο επίσης το Πρελούδιο αρ. 1 (allegro ben ritmato e deciso) του κορυφαίου μοντέρνου Αμερικανού συνθέτη Τζορτζ Γκέρσουιν. Προέρχεται από τα Τρία Πρελούδια για πιάνο (1926).

Το πρώτο μέρος του ρεσιτάλ θα κλείσει με την τέταρτη ενότητα, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκονται ο γερμανικός Ρομαντισμός και δύο συνθέτες-ορόσημα για την εποχή τους: ο Ρόμπερτ Σούμαν (1810-1856) και η Κλάρα Σούμαν (1819-1896). Η Έφη Αγραφιώτη θα παρουσιάσει δύο αποσπάσματα (αρ. 1: Nicht schnell quasi choral-όχι γρήγορα, σαν χορικό και αρ. 4: Lebhaft-ζωηρά) από το έργο Επτά κομμάτια για πιάνο σε φόρμα φουγκέτας, έργο 126 που ο Ρόμπερτ Σούμαν συνέθεσε το 1853. Εξίσου σημαντική μορφή για τον ευρωπαϊκό Ρομαντισμό υπήρξε και η Κλάρα Βικ, η σύζυγος του Ρόμπερτ Σούμαν, που ήταν ξακουστή πιανίστα και συνθέτις με διόλου ευκαταφρόνητη εργογραφία, από την οποία η Έφη Αγραφιώτη επέλεξε να παίξει το Πρελούδιο και φούγκα, έργο 16, αρ. 1, σε σολ ελάσσονα (1845).

Το δεύτερο μέρος του ρεσιτάλ απαρτίζεται από έργα δύο συνθετών δύο διαφορετικών αιώνων και εθνικοτήτων, τον Γ.Σ. Μπαχ και τον Σεζάρ Φρανκ. Πρώτα θα ακουστεί η Χρωματική φαντασία και Φούγκα BWV 903 του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, για τη χρονολόγηση της οποίας οι απόψεις των ειδικών διίστανται. Ορισμένοι τη θεωρούν έργο της περιόδου 1717-1723 και άλλοι του 1720.

Η μουσική διαδρομή της Έφης Αγραφιώτη, στις 30 Νοεμβρίου στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, θα ολοκληρωθεί με ένα άκρως δεξιοτεχνικό έργο για πιάνο που υπογράφει ο Σεζάρ Φρανκ (1822-1890), μία εκ των πλέον εμβληματικών μορφών της γαλλικής μουσικής του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. To Πρελούδιο, Χορικό και τετράφωνη Φούγκα (Prélude: moderato, choral : più lento, fugue à 4 voix : primo tempo) είναι μια τρίπτυχη δημιουργία του Φρανκ.

Σε αυτό το τρίπτυχο, το οποίο είναι εμπνευσμένο από τις αντίστοιχες κλασικές φόρμες του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, κυριαρχεί ένα κυκλικό θέμα που επανέρχεται και στα τρία μέρη του σύνθεσης. Ο βελγικής καταγωγής και πολιτογραφημένος Γάλλος συνθέτης, οργανίστας και πιανίστας ολοκλήρωσε το Πρελούδιο, Χορικό και Φούγκα το 1884, έξι χρόνια πριν τον θάνατό του. Το έργο, κατά την πρώτη παρουσίασή του στις 25 Ιανουαρίου 1885 στην Εθνική Εταιρεία Μουσικής της Γαλλίας, σημείωσε θριαμβευτική επιτυχία.

Η Έφη Αγραφιώτη είναι μια πολύπλευρη προσωπικότητα με δυναμική παρουσία στην ελληνική πολιτιστική ζωή, εδώ και πολλά χρόνια. Εκτός από σολίστ του πιάνου, είναι επίσης συγγραφέας, αρθρογράφος και παιδαγωγός, ενώ υπήρξε επί δύο εικοσαετίες ραδιοφωνική παραγωγός του Τρίτου Προγράμματος της Ε.Ρ.Τ. Η Έφη Αγραφιώτη γεννήθηκε το 1955. Μελέτησε πιάνο και θεωρητικά στο Εθνικό Ωδείο. Παρακολούθησε ανώτερους κύκλους σπουδών στην Μόσχα, το Δυτικό Βερολίνο, την Γενεύη και την Λωζάννη, καθώς και σεμινάρια στο Μόναχο, την Σιέννα, και την Ζυρίχη. Παράλληλα σπούδασε πολιτικές επιστήμες στην Αθήνα και αργότερα Ιστορία της Τέχνης στην Γενεύη.

Από την αρχή της σταδιοδρομίας της (1976) ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τη μελέτη, παρουσίαση και προβολή συνθέσεων για πιάνο Ελλήνων δημιουργών εντός και εκτός ελληνικών συνόρων, εστιάζοντας την προσοχή της κυρίως στους Μητρόπουλο και Σκαλκώτα. Έχει ερμηνεύσει πιανιστικές δημιουργίες Ελλήνων μουσουργών σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις και στις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει ηχογραφήσει τρεις δίσκους βινιλίου και ισάριθμους δίσκους ακτίνας με συνθέσεις της ελληνικής πιανιστικής φιλολογίας.

Ως σολίστ, έχει εμφανιστεί σε ευρωπαϊκές και αμερικανικές πόλεις, την Ιαπωνία και την Τουρκία. Το διδακτικό της έργο είναι πλούσιο, όπως άλλωστε και η συγγραφική της δραστηριότητα. Έχει γράψει τέσσερα βιβλία με θέμα το πιάνο αλλά και την Ιστορία της Μουσικής, μεταξύ των οποίων η μονογραφία της για τον λησμονημένο συνθέτη Αριστοτέλη Κουντούρωφ και η μελέτη της «Η μουσική δεν είναι γένους θηλυκού;». Η Έφη Αγραφιώτη αρθρογραφεί στο περιοδικό «Πολύτονον» της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών και στο διαδικτυακό περιοδικό www.tar.gr. Είναι καθηγήτρια και καλλιτεχνική διευθύντρια του Ωδείου Φίλιππος Νάκας στην Γλυφάδα.